Bókasafnið - 01.04.1992, Qupperneq 45

Svæðisskrifstofur sjá um stjórnun hópa. Hópur getur,
eins og fyrr segir, afmarkast af þjóð, land- eða málsvæði
og af þessum sökum getur einn hópur haft fleiri en eina
svæðisskrifstofu. Hópurinn sem hefur hóptöluna 0 og 1 er
skilgreindur sem einn hópur þar sem um er að ræða
enskumælandi svæði. Hann hefur aðskildar svæðisskrif-
stofur m.a. í Astralíu, Bandaríkjunum og Bretlandi. I
Kanada eru tvær svæðisskrifstofur, ein fyrir enskumæl-
andi hlutann og hin fyrir þann frönskumælandi. Svæðis-
skrifstofur eru nú 82 og dreifast víða um heim. Helstu
hlutverk þeirra eru að:
::' stjórna og hafa eftirlit með notkun ISBN númera
innan hvers hóps
annast samskipti við Alþjóðlegu bóknúmeraskrif-
stofuna í Berlín
ákveða skiptingu númeraforða hópsins
!i' kynna notkun Alþjóðlega bóknúmerakerfisins
::' gefa út handbók fyrir notendur kerfisins
::' úthluta númerum til útgefenda
::' ákveða hvaða útgefendur sjá um úthlutun ISBN
númera sjálfir og hverjir fá þau frá svæðisskrifstof-
unni
::' veita ráðgjöf og aðstoð fyrir útgefendur
::' útvega útgefendum lista yfir ISBN númer með út-
reiknuðum vartölum
* tilkynna útgefendum um röng númer
::' halda skrá yfir útgefendur
::' senda upplýsingar um handhafa útgefandatölu til Al-
þjóðlegu bóknúmeraskrifstofunnar
::' halda skrá yfir ISBN númer í notkun
::' tryggja skráningu ISBN númera í bókaskrár
::' reyna að ná sem mestri útbreiðslu ISBN kerfisins
innan hópsins
Utgefendur eru samkvæmt reglum um bóknúmer skil-
greindir sem hver sá einstaklingur, fyrirtæki, hópur eða
stofnun sem gefur út bók. ISBN númer er aðeins veitt
útgefendum en ekki prentsmiðjum nema að þær teljist
ábyrgðaraðilar. Hlutverk útgefenda felst í því að úthluta
eigin ISBN númerum sem svæðisskrifstofan hefur úthlut-
að þeim, þ.e. útgefendur ákveða sjálfir númerin á þá titla
sem þeir gefa út innan þess ramma sem svæðisskrifstofan
hefur ákveðið.
Alþjóðlega bóknúmerakerfið ISBN á íslandi
Aðdragandi þess að tölumerking rita samkvæmt ISBN
kerfinu var tekin upp er nokkuð langur. Árið 1979 tók
Landsbókasafn Islands, að beiðni Félags íslenskra bóka-
útgefenda, að sér að semja lýsingu á ISBN kerfinu til
kynningar á því. I apríl 1983 skipaði menntamálaráðu-
neytið nefnd sem átti að kanna möguleika á notkun ISBN
kerfisins á Islandi. Nefndin skilaði áliti í desember sama ár
og var hlynnt því að kerfið yrði tekið upp. Sama ár tók
Alþjóðlega bóknúmeraskrifstofan í Berlín frá númera-
forðann 9979 fyrir Island. Bókafulltrúi ríkisins sá um öll
samskipti við skrifstofuna í Berlín þar til árið 1989 að
menntamálaráðuneytið fól Landsbókasafni Islands að sjá
um rekstur svæðisskrifstofu fyrir Island. Svæðisskrifstof-
an tók formlega til starfa í mars 1990 og er hluti af Þjóð-
deild Landsbókasafns með starfsmann í fjórðungs stöðu.
Fyrsta verk svæðisskrifstofunnar var að halda kynning-
arfund með stærstu bókaútgefendum landsins. Fréttatil-
kynning var send í dagblöð og kynningarbréf sent öllum
félögum í Félagi íslenskra bókaútgefenda og þeim útgef-
endum sem áttu rit í Islenskri bókaskrá 1987-1988. Sömu
aðilum var einnig sendur bæklingurinn Alþjóðlega bók-
númerakerfið : handbók notenda, sem er þýðing á enskri
útgáfu sem Alþjóðlega bóknúmeraskrifstofan í Berlín gaf
út 1986, og bæklingur þar sem helstu reglur um ISBN
númer koma fram í stuttu máli. Haustið 1991 var mark-
vissri kynningu haldið áfram og sams konar kynningar-
gögn send öllum prentsmiðjum.
Áður en ákvörðun var tekin um hvernig úthlutuðum
númeraforða Islands skyldi skipt var gerð lausleg könnun
á bókaútgáfu í eitt ár (1988). í ljós kom að 282 aðilar höfðu
gefið út bækur og meira en helmingur þeirra gaf aðeins út
eina bók. I samráði við Alþjóðlegu bóknúmeraskrifstof-
una var númeraforða Islands skipt á eftirfarandi hátt:
Hóptala Númerabil Fjöldi út- gefenda Fjöldi nr. á útgefanda
9979 0-4 5 10.000
9979 50-79 30 1.000
9979 800-899 100 100
9979 9000-9999 1000 10
Ákveðið var að úthluta útgefendum með reglulega
bókaútgáfu eins til þriggja stafa útgefendatölu í samræmi
við fjölda útgefinna titla. Þessir útgefendur bera sjálfir
ábyrgð á að úthluta ISBN númerum á bækur sínar. Fjög-
urra stafa útgefendatölu er úthlutað til þeirra sem gefa út
bækur í eitt skipti eða óreglulega. Svæðisskrifstofan sér
um að úthluta þessum tölum. Eftirfarandi tafla sýnir
fjölda útgefendatalna sem úthlutað hefur verið hér á landi
til 1. október 1991:
ISBN 1. mars til 1. nóv. 1990 til
útgefendatala 1. nóv. 1990 1. okt. 1991
eins stafa 4 4
tveggja stafa 8 8
þriggja stafa 17 27
fjögurra stafa 24 61
Alls 53 100
Árið 1990 báru 410 af 1510 bókum í íslenskri bókaskrd
ISBN númer eða um 27% af skráðum ritum. Eftirlit með
númerum hefur farið þannig fram að útgefandi sem hefur
fengið úthlutað útgefendatölu sendir svæðisskrifstofunni
eitt eintak af bókinni til skráningar og eftirlits. Hugmynd-
ir eru uppi um að hverfa frá þessari aðferð þar sem hún er
bæði dýr og seinleg í framkvæmd. I flestum löndum er
þetta eftirlit ekki skipulagt sérstaklega enda talið að útgef-
endur vandi sig við úthlutunina þar sem það er þeirra
hagur að ISBN númerið sé rétt.
Þegar Alþjóðlega bóknúmerakerfið var tekið í notkun
hér á landi stóð Landsbókasafn frammi fyrir því vanda-
máli að verið var að setja upp nýtt tölvukerfi og því varð
að notast við tvöfalt kerfi fyrst um sinn. Af þessum sökum
var reynt að spara sem mest varðandi forritun fyrir gamla
tölvukerfið og í því er ekki sá möguleiki að kanna vélvirkt
áreiðanleika ISBN númers. Þegar nýskráning kemst í full-
an gang í tölvukerfi Þjóðarbókhlöðusafnanna, Gegni,
45