Bókasafnið - 01.04.1992, Page 38

með bókakaupum, við bókagjafir, með skyldueintökum
allra rita sem prentuð eru hér á landi og með bókaskiptum
við erlendar stofnanir.
Vöxtur bókasafnsins var hægur í byrjun því ríkissjóður
lagði ekki fé til bókakaupa á árunum 1920-1961. Var Sátt-
málasjóði Háskólans þá ætlað, með takmörkuðum fjár-
ráðum sínum, að standa straum af bókakaupum. (Armann
Snævarr, 1968, s. 12). í ársskýrslu Háskólabókasafns frá
1943-1944 kemur fram að safnið hafi verið rekið með
óbreyttum hætti. Bókaaukning verið svipuð og undanfar-
in ár og gætti mjög áhrifa styrjaldarinnar. Til bókakaupa
það árið voru aðeins veittar kr. 9000 úr Sáttmálasjóði
(Einar Ól. Sveinsson, 1946, s. 71).
Á árunum 1945-1946 kveður fremur við annan tón í
ársskýrslu safnsins. Þá varð bókaaukning veruleg, eða um
5400 bindi. Með því komst bókakostur safnsins í 44.600
bindi þrátt fyrir að til bókakaupa væri aðeins veitt jafn-
hárri upphæð úr Sáttmálasjóði og árið áður. Skýringin á
þessum breytingum var að háskólabókavörður, Björn
Sigfússon, fór um sumarið utan, og var „í læri“ á bóka-
söfnum. Hann dvaldist í Gautaborg og víðar á Norður-
löndum um nokkurra mánaða skeið. I þeirri ferð keypti
hann eða fékk gefins bækur fyrir safnið. (Árbók Háskóla
íslands 1946, s. 70-71).
Á fyrstu árum Háskólabókasafns var það starfrækt í
fjórum deildum og hafði hver deild eigin skrá. Var þessu
fyrirkomulagi breytt eins og kemur fram í viðtali við
Björn:
„Ég steypti — í óleyfi — söfnum deildanna saman
meir en til stóð á dögum fyrirrennara míns. Ymsir
kennarar, og ekki þeir lakari, stóðu fast á því, þegar
ég var orðinn bókavörður [árið 1945], að sitt skrán-
ingarkerfi skyldi vera á bókum hverrar deildar og
þeim deildareignum ekki blandað saman nema sem
minnst. Það skyldi í rauninni reka fjögur bókasöfn,
sitt fyrir hverja deild gegnum eitt afgreiðsluauga,
því húsnæði safnsins var þá sniðið til þess að hleypa
engum inn fyrir disk nema prófessorum ..."
(Páll Skúlason, 1974, s. 37).
Hlutverk Háskólabókasaíns
Árið 1949 tókst í fyrsta sinn að mynda heild úr spjald-
skrám safnsins og opna hana öllum notendum í lestrarsal.
Ekki var það þó nema tugaskráin, stafrófsskrá var enn um
skeið ógerð nema um lestrarsalsbækur, ævisagnahöfunda
og nokkrar smærri greinar. Árið eftir var hafist handa við
að flokka eftir Dewey-kerfinu bókakost þeirra þriggja
safndeilda sem áður voru flokkaðar eftir öðrum kerfum;
guðfræði, læknisfræði og lögfræði. Endurskráning, sem af
því leiddi, stóð langt fram eftir næsta vetri. Hugmyndum
sínum um hlutverk safnsins lýsir Björn Sigfússon í blaða-
viðtali á þessa leið:
„Það var einnig hugmynd mín frá upphafi að skylt
væri að lána bækur til kandidata og annarra, sem
líklegir voru til að þurfa þeirra, þótt ekki væru þeir
nemendur Háskólans lengur eða hefðu kannski
aldrei verið það. Háskólabókasafn hefur frá því að
ég fór að starfa í því stundað útlán sem almennt
vísindabókasafn og ekki bundið við háskólaþarfir,
þótt háskólakennarar hefðu forgang til þess að
halda lánsbókum hjá sér, það var annað.“
(Páll Skúlason, 1974, s. 37-38).
Þessar framfarir í safninu urðu til þess að aðrir en
prófessorar Háskólans höfðu tækifæri til að nýta sér
bókakost Háskólabókasafns. Á tíu ára afmæli safnsins
árið 1950 var merkum áfanga náð. Húsnæði það sem
bókasafninu hafði verið heitið var nú fullnýtt. Vöxtur var
þá sagður sæmilegur á bókakosti og útlánum á erlendum
ritum. Allmiklu fé var varið til bókbands. Háskólabóka-
vörður fór utan sumarið 1957 um tæpra tveggja mánaða
skeið og leitaði þekkingar í söfnum í ýmsum háskólabæj-
um; Björgvin, Þrándheimi, Uppsölum, Stokkhólmi,
Gautaborg, Kaupmannahöfn, Hamborg og Edinborg.
Miðað við þau kynni af hraðri þróun háskóla og safnþjón-
ustu þótti honum kyrrstaða Háskólabókasafns orðin
hættuleg. (Björn Sigfússon, 1958, s. 69). I ársskýrslu safns-
ins fyrir árið 1960 kemur fram að safnið virðist byrjað að
þokast fjær en ekki nær því að fullnægja skyldum sínum
við Háskólann og vísindastofnanir. Vinnukraftur þess,
óbreyttur síðan 1940, ódrýgðist sökum fjölgandi skyldna
og eðlilegs erils, sem varð meiri kringum 90 þúsund binda
safn í 800 nemenda háskóla en verið hafði í 30-40 þúsund
binda safni stríðsáranna í 280-390 nemenda skóla. (Björn
Sigfússon, 1962, s. 69).
Kemur greinilega fram óánægja háskólabókavarðar. Sú
stöðnun sem virtist einkenna starfsemi Háskólabókasafns
var þó ekki að ástæðulausu þar sem starfsemin hafði ekki
tekið neinum breytingum í þó nokkur ár. Var greinilegt
að mikill munur var á möguleikum Háskólabókasafns og
annarra sambærilegra háskólabókasafna í nærliggjandi
löndum til að fylgja þróuninni eftir. Viðhorf háskóla-
bókavarðar kemur skýrt fram í ummælum hans um safnið
á þessum tíma.
„Sérhver utanför mín árin 1957-1961 skerpti þá
vitneskju að þau árin hafði Island náð að stöðvast á
tiltölulega úreltara þrepi en það stóð 1946, þá með
óþreytta þjóð meðan aðrir voru þreyttir að moka til
stríðsrústum sínum. Því fannst mér allt frá 1957
þurfa ný markmið í stéttarsköpun og eins áherslu á
byggingu þjóðarbókhlöðu á Melunum. Meðan þau
tvenn skilyrði til undirstöðu vantaði fannst mér
ímynd safns míns minna kvalræðislega á hrunda
rúst þess hugtaks, sem verðskuldað hefði að heita
háskólabókasafn. Stofnanir, sem ég einkum heim-
sótti (meðan ég naut embættis) og vildi miða slíkt
hugtak við, voru bókasöfnin við þá norska, sænska
og finnska háskóla, sem voru ekki í höfuðborgum
landanna. Þetta hóf ég með 10 vikna könnunar- og
sjálfboðavinnu í Göteborgs Stadsbibliotek sumarið
1946.“ (Björn Sigfússon, nóvember 1990).
Með vaxandi aðsókn að Háskóla íslands varð meira
vart við þau þrengsli sem stúdentar máttu búa við á lessal.
I bréfi til háskólarektors í september 1964 lýsir Björn
kostum þess að hafa rúmgóðan lestrarsal þar sem unnt
yrði að afhenda rit til lestrar og jafnframt að hafa gæslu
með vanalegum hætti safna. Auk þess sem vænta mætti í
framtíðinni aukinnar þaulsætni stúdenta í safni af ýmsum
ástæðum. Bendir Björn á þau viðbrögð sem komu í ljós
þegar lessalur á Aragötu 9 var tekinn til notkunar fyrir
laga- og viðskiptafræðinema. Við þá sætarýmkun batnaði
einnig sætanýting í Háskólabókasafninu. í framhaldi af
þessari umfjöllun fer Björn fram á það við rektor að
hátíðasalur háskólans verði tekinn í notkun sem lestrar-
salur (Björn Sigfússon, bréf til rektors 9/1 1964). Þessi
tillaga náði fram að ganga árið 1986.
38