Bókasafnið - 01.04.1992, Page 30

Dögg Hringsdóttir bókasafnsfræðingur, Þjónustumiðstöð bókasafna
Þjónustumiðstöð bókasafna
jónustumiðstöð bókasafna (ÞB) hefur nú starfað
nokkuð á annan áratug. Stofnunin lætur ekki mikið
yfir sér og okkur sem þar vinnum þykir oft nokkuð á það
skorta að bókaverðir viti nægilega vel hvað þar er gert og
hvaða þjónustu er hægt að fá. Hér verður því stiklað á
stóru um aðdragandann að stofnun miðstöðvarinnar og
litið yfir starfsemi hennar.
Aðdragandi að stofnun Þjónustumiðstöðvar
Á árunum í kringum 1970 fóru bókaverðir að verða
varir við tilfinnanlegan skort á miðlægri þjónustu en það
sem helst vantaði voru þó íslenskar bókaskrár og bók-
fræðirit. Því var það að á árunum 1972-1973 tóku sig til
nokkrir bókaverðir og bókasafnsfræðingar og klipptu
niður allar færslur fyrir íslenskar bækur í Árbókum
Landsbókasafns 1944-1973. Færslurnar voru límdar á
spjöld og raðað í eina stafrófsröð og fékkst þannig heild-
aryfirlit yfir bókaútgáfu þessara ára. Allt var þetta unnið í
sjálfboðavinnu og af aðaldriffjöðrunum má nefna Guð-
rúnu Karlsdóttur, Kristínu H. Pétursdóttur og Sigrúnu
Klöru Hannesdóttur en margir fleiri komu einnig við
sögu. Þegar þessu var lokið þótti aðstandendum rétt að
fleiri fengju að njóta góðs af. Ákveðið var að gefa út skrá
yfir valinn hluta úr „samsteypuskránni“, urn 10.000 rit, og
í framhaldi af því kviknaði sú hugmynd að gefa mönnum
jafnframt kost á því að fá spjaldskrárspjöld fyrir þessi rit.
En til þess að af því gæti orðið þurfti að gera geysilegar
breytingar á færslunum. Mestan hluta ritanna þurfti að
endurflokka og -skrá og mikið þurfti að leiðrétta og sam-
ræma. Þessi vinna fór fram á árunum 1974-1977. Mörg
almenningsbókasöfn greiddu fyrirfram fyrir bókaskrána
og spjöldin og þannig fékkst fé til að ráða starfskraft til
verksins. Skráningartextar voru vélritaðir á stensla til fjöl-
földunar en bókaskráin sjálf var tölvuunnin og kom hún
út 1978. Var þar komin Bókaskrá 1944-1973 eða „Bláa
skráin“ sem flestir þekkja.
Hér hefur verið farið nokkuð hratt yfir sögu en þetta
mikla verk var sem sagt undirrótin að stofnun Þjónustu-
miðstöðvar bókasafna því að eftir því sem lengra miðaði
kom betur í ljós þörfin fyrir slíka miðlæga þjónustu við
bókasöfn landsins.
Árið 1977 skipuðu Bókavarðafélag íslands (BVFÍ) og
Félag bókasafnsfræðinga (FB) sex manna starfshóp og var
honum ætlað að vinna að undirbúningi að stofnun þjón-
ustumiðstöðvar sem hefði það að verkefni að skipuleggja
húsnæði og safnkost, auk miðskráningar. Starfshópurinn
hafði m.a. samráð við Samband íslenskra sveitarfélaga sem
veitti nokkurn fjárstuðning við gerð bókaskrárinnar. Eftir
að kannað hafði verið hvaða rekstrarform væri heppileg-
ast var ákveðið að Þjónustumiðstöð bókasafna skyldi
verða sjálfseignarstofnun og skyldu FB og BVFI kjósa
fulltrúa í stjórn og skiptast á um að hafa þar meirihluta. í
júlí 1978 var gengið frá skipulagsskrá fyrir stofnunina og
hún síðan staðfest í dóms- og kirkjumálaráðuneytinu 19.
ágúst 1978.
Fyrst fékk starfsemi ÞB inni í húsnæði fyrrverandi
útibús Borgarbókasafns við Hólmgarð í Reykjavík en í
febrúar 1979 var tekið á leigu húsnæði á Hofsvallagötu 16.
Þar var komið fyrir hinum geysimikla spjaldalager sem
orðið hafði til við útgáfu bókaskrárinnar og fólst starf-
semin í fyrstu einkum í afgreiðslu spjaldapantana til safna
vítt og breitt um landið. En smám saman jókst umfang
annarrar þjónustu, svo sem innkaupa og frágangs á bók-
um fyrir söfn og sölu á ýmsum vörurn og búnaði. I því
skyni að geta boðið vandaðan og fjölbreyttan bókasafns-
búnað var samið við framleiðsludeildir þjónustumið-
stöðva bókasafna í Danmörku og Svíþjóð, BC Inventar
a/s og Btj Produkter AB, um að ÞB yrði umboðsmaður
þeirra á Islandi. Bæði þessi fyrirtæki hafa alltaf verið mjög
jákvæð í okkar garð og samstarf við þau allt hið ánægju-
legasta.
Rekstur Þjónustumiðstöðvar bókasafna gekk oft
skrykkjótt vegna fjárhagsörðugleika fyrstu árin og jafnvel
kom fyrir að stjórnarmenn settu eigur sínar að veði til að
unnt væri að leysa stórar sendingar af hillubúnaði út úr
tolli. Starfsmannaskipti voru einnig nokkuð tíð fyrstu
árin því yfirleitt var fólk ráðið til sérstakra verkefna.
Ástandið fór þó alltaf batnandi og undanfarin ár hefur
reksturinn gengið ágætlega. Húsnæðið á Hofsvallagötu
varð brátt of lítið og 1982 fluttist ÞB í Borgartún 17. Þar
fékkst rúm til að byggja upp talsverðan lager af ýmis
konar smávöru og búnaði og hefur hann orðið sífellt
fjölbreyttari með árunurn. Árið 1987 var svo flutt í núver-
andi húsnæði á Austurströnd 12 á Seltjarnarnesi.
Fyrstu framkvæmdastjórar ÞB voru Elín Sigfúsdóttir
og síðan Jón Sævar Baldvinsson en af öðrum sem gegnt
hafa því starfi má nefna Ragnheiði Harðardóttur. Núver-
andi framkvæmdastjóri ÞB er Erna S. Egilsdóttir og hefur
hún starfað í ÞB frá 1983. Af öðrum starfsmönnum má
nefna Þóru Hólm, Sigurbjörgu Grímsdóttur og Margrét
Geirsdóttur, ásamt undirritaðri sem unnið hefur í ÞB frá
1984.
Hlutverk Þjónustumiðstöðvar bókasafna
I skipulagsskrá Þjónustumiðstöðvar bókasafna er
stofnuninni sett það markmið að bæta bókasafnsþjónustu
á Islandi. Síðan er nánar skilgreint í sex atriðum með
hvaða hætti eigi að standa að því. V erður nú litið yfir þessi
atriði og athugað hvaða árangur hefur náðst og einnig
hverju hefur ekki verið unnt að hrinda í framkvæmd.
A. Að vinna að miðskráningu bóka
Eiginleg miðskráning hefur ekki farið fram í ÞB en
stofnunin hefur frá upphafi annast sölu spjaldskrárspjalda
fyrir íslenskar bækur; fyrst aðeins úr Bókaskrá 1944-1973
en 1980 var yfirtekinn spjaldalagar frá Ríkisútgáfu náms-
bóka fyrir árin 1974-1978 og sama ár hófst samstarf við
Landsbókasafn Islands og síðan þá hefur verið seld skrán-
ing fyrir öll íslensk rit sem þar hafa verið skráð. Lands-
bókasafn sendir ÞB reglulega tölvulista yfir nýskráð efni
og eru þessir listar fjölfaldaðir og sendir áskrifendum um
allt land sem síðan nota þá sem hjálpartæki við bókaval og
30