Bókasafnið - 01.04.1992, Qupperneq 33

Þorvaldur Bragason deildarstjóri, Landmælingum íslands
Skráning loftmynda og notkun örfilma
í loftmyndasafni Landmælinga íslands
Inngangur
• •
Orfilmutæknin hefur á þessari öld verið nýtt erlend-
is fyrir hin fjölbreytilegustu verkefni, bæði í at-
vinnulífi og á söfnum. Skjalasöfn, bókasöfn og ljós-
myndasöfn hafa notað örfilmur til þess að spara rými,
miðla upplýsingum og til varðveislu. Hér á landi hafa
örfilmur verið notaðar í nokkrum greinum, meðal annars
á söfnum og í bankakerfinu, en mörgum hefur þótt tækn-
in eiga erfitt uppdráttar.
Loftmyndasafn Landmælinga Islands er meðal stærstu
og merkustu myndasafna landsins en það geymir nú yfir
130.000 loftmyndir sem teknar hafa verið á rúmlega hálfri
öld. Fyrir rúmum áratug var farið að huga að framtíðar-
skipulagningu safnsins, og þá fyrst og fremst að samræm-
ingu myndaskráningar í eitt heildarkerfi, til þess að yfir-
sýn fengist yfir safnkostinn á einum stað en fram að því
höfðu mismunandi aðferðir verið notaðar við skráning-
una. Akveðið var að setja upp nýtt skráningarkerfi sem
byggðist á yfirlitskortum, prentuðum skrám og örfilm-
um.
Um loftmyndir
Loftmyndir eru grundvallargögn í kortagerð þar sem
þær eru notaðar ásamt landmælingum við útteikningu
korta og við landgreiningu. Loftmyndir eru teknar úr
flugvélum með sérstökum búnaði, í myndaröðum lóðrétt
niður, með skörun eða yfirgripi. Þar sem skörunin er
venjulega um 60% í flugstefnu er hægt að skoða tvær
þeirra í einu og ná fram þrívíddarskynjun. Hver loft-
myndafilma getur verið með um 280 myndum í stærðinni
23x23 cm. Allur búnaður til töku, varðveislu og vinnslu
Selfoss 1945.
loftmynda er því mun stærri og viðameiri en almennt
þekkist í ljósmyndagerð. Arlega eru unnin um 1000 verk-
efni við eftirgerð loftmynda á ljósmyndastofu Landmæl-
inga Islands fyrir notendur utan stofnunarinnar. Stærstu
verkefnin eru unnin fyrir ríkisstofnanir og sveitarfélög en
um helmingur verkefnanna er fyrir einstaklinga. Helstu
notkunarsviðin eru kortagerð, byggðaskipulag, landa-
merki, landskipti og landsala, landfræði- og jarðfræði-
rannsóknir, sumarbyggð, verklegar framkvæmdir, ör-
nefnasöfnun og ferðamál.
Danir tóku fyrstu loftmyndirnar vegna kortagerðar á
Islandi árin 1937 og 1938 en fram til 1950 voru teknar hér
loftmyndir á vegum Breta, Þjóðverja og Bandaríkja-
manna. Loftmyndir hafa verið teknar árlega hér á landi á
vegum Landmælinga Islands síðan 1950 en auk þess hafa á
síðustu áratugum öðru hverju verið teknar slíkar myndir á
vegum erlendra stofnana í tengslum við rannsóknaleið-
angra og samvinnuverkefni í kortagerð. Til skýringar skal
á það bent að ljósmyndir hafa verið teknar úr flugvélum
hérlendis allt frá árinu 1919 en þær myndir eru annars eðlis
og ekki til umfjöllunar í þessari grein.
Loftmyndir hafa verið teknar nokkrum sinnum af flest-
um landshlutum og hefur landið í heild verið myndað úr
lofti að minnsta kosti þrisvar. Myndasafnið hefur gríðar-
mikið heimildagildi því hægt er að bera saman breytingar
hvar sem er á landinu með myndum frá mismunandi
tímum. Loftmyndir hafa sem safnefni mikla sérstöðu þar
sem hver mynd er einstök. Engar tvær myndir hafa ná-
kvæmlega sömu legu eða eru teknar á sama tíma. Þær
sýna, eins og kort, afmarkað svæði á yfirborði jarðar og
því þarf að skrá þær og finna eftir staðsetningu. Skráning-
arkerfið er því eins konar sérhæft landupplýsingakerfi
Selfoss 1984.
33