Bókasafnið - 01.04.1992, Page 18

er nú á milli 15 til 20 einstaklingar og bókasöfn. Læknis-
fræðibókasöfnin nota MeDLINE mest eða um 85% af
heildarnotkuninni (mynd 4).
Mynd 4. íslenskir notendur hjá MeDLINE.
Söfnin hafa nýtt sér þá tækni að hægt er að panta greinar
í millisafnalánum frá erlendum söfnum með hjálp tölvu í
gagnagrunninum NORDSER. NORDSER er gagna-
grunnur hjá MIC og er samskrá yfir öll læknisfræðitímarit
áNorðurlöndum. Hann kom tilsögunnar árið 1983 ogvar
læknisfræðibókasafn Landspítalans eitt af þeim söfnum
sem notaði hann í tilraunaskyni í eitt ár. I NORDSER er
hægt að finna hvaða læknisfræðibókasafn er áskrifandi að
ákveðnu tímariti og síðan er hægt að panta grein úr því
tímariti í gegnum tölvuna. Frá 1990 hefur Bókasafn
Landspítalans einnig tekið á móti greinapöntunum í gegn-
um NORDSER.
Einn stærsti útgjaldaliðurinn við tölvuleitir var síma-
sambandið við útlönd en með tilkomu gagnanets Pósts og
síma árið 1986 hefur þessi útgjaldaliður minnkað verulega.
Þróun í fjarskiptum hefur verið hröð og á tíu árum hafa
orðið miklar breytingar. Árið 1981 voru notuð mótöld
með hraðanum 300 bit/s en nú eru þau til fyrir hraða frá
300 bit/s til 14400 bit/s. Mótöldin verða sífellt fullkomn-
ari, t.d. með minni fyrir símanúmer, öryggi tengt að-
gangsorði og lykilorði og tenging símanúmera í minni
þegar fyrra númer er upptekið. Nú eru einnig notaðar
beinlínutengingar X25 pad og X28 pad þar sem tengt er
beint í samnota símalínu og þarf þá ekki að nota mótald.
Bókasafn Landspítalans hefur notað slíka tengingu síðan
1990.
Miklar framfarir hafa orðið á þeim 15 árum síðan ís-
lendingar fóru að nýta sér þessa upplýsingatækni. Gagna-
grunnum hefur fjölgað og leitartæknin hefur þróast. Á
markaðnum eru nú til forrit sem framkvæma leitina fyrir
þá sem leita. Eitt þeirra er Grateful Med, ætlað þeim sem
hafa ekki fengið mikla þjálfun í notkun efnisorða og leit-
artækni. Forrit þetta er fyrir einkatölvur. Það er hannað
fyrir hefðbundnar símalínur en tengist ekki gagnanetinu
og því er símakostnaður hærri en á móti kemur að búið er
að vélrita inn alla leitina áður en samband er komið á svo
ekki þarf að vera lengi í sambandi og lækkar kostnaðurinn
við það. Geisladiskarnir eru nú komnir í almenna notkun
á læknisfræðibókasöfnunum. Hægt er að fá keypta ýmsa
gagnagrunna á geisladiskum og þar á meðal MeDLINE.
Læknisfræðibókasafn Landakotsspítala keypti MeD-
LINE á geisladiskum 1988 og var þar með fyrsta safnið
sem keypti skrár (indexa) á geisladiskum (Háskólabóka-
safn hóf notkun geisladiska árið 1986 en þar var urn að
ræða skráningarfærslur í markformi - innskot ritstjóra). í
byrjun árs 1990 keyptu læknisfræðibókasöfn Borgarspít-
alans, Landspítalans og Fjórðungssjúkrahússins á Akur-
eyri MeDLINE á geisladiskum. Bókasafn Landspítalans
keypti einnig CINAHL á geisladiski en þar er efni úr
heilbrigðisfræðum, öðrum en læknisfræði, með sérstakri
áherslu á hjúkrunartímarit. Nokkur fyrirtæki selja
MeDLINE á geisladiskum en þeir geyma mismikið magn
af upplýsingum og nota þarf ólíka leitartækni. Þeir geisla-
diskar sem eru í notkun hér eru frá EBSCO og Silver
Platter. Frá því söfnin fóru að kaupa geisladiskana hafa
þeir verið í sífelldri þróun. Þeir gerast hraðvirkari og
auðveldari í notkun og hægt er að leita í nokkrum árum á
sarna diski. Notendur safnanna hafa tekið þessari nýjung
mjög vel og eru diskarnir í stöðugri notkun. Kosturinn
við geisladiskana er að notandinn þarf ekki að vera í
beinlínusambandi.
Það hefur verið vinsælt að geyma leitir inni í tölvunni
þannig að viðkomandi fær mánaðarlega sent í pósti heim-
ildalista um ný efni á ákveðnu sviði. Einnig er vinsælt að fá
heimildaleitina á diski sem notandinn getur tekið með sér
og sett inn á sína einkatölvu. Þannig er hægt að byggja upp
sinn eiginn gagnagrunn og leita í upplýsingum með sér-
stökum forritum. Má þar nefna End Note og Get-A-Ref.
Þegar leitað er í geisladiskunum eru notendur hvattir til að
notfæra sér þessa leið.
Fyrir fáum árum voru það eingöngu bókasafnsfræðing-
ar eða upplýsingafræðingar sem gerðu tölvuleitir en með
tilkomu örtölvunnar eru einstaklingar farnir að leita sjálf-
ir. Fyrst í stað voru öll námskeiðin fyrir MeDLINE á
Norðurlöndum haldin hjá MIC í Svíþjóð. Fyrstar til að
sækja námskeið hjá MIC voru Kristín H. Pétursdóttir
sem starfaði þá á Læknisfræðibókasafm Borgarspítalans
og Guðrún Karlsdóttir Háskólabókasafm. Þær sóttu viku
námskeið árið 1973, Medline íntroductory training
course. Dvöl þeirra þar var kveikjan að heimsókn dr.
Gunvor Svartz-Malmberg til íslands ári síðar. Að frum-
kvæði þeirra hjá MIC var farið að halda námskeið á öllum
Norðurlöndunum. Þeir héldu námskeið fyrir væntanlega
kennara og buðu 1-2 fulltrúum frá hverju landi og veittu
þeim sérstaka þjálfun í að kenna. Undirrituð fór í þjálfun
hjá MIC og í framhaldi af því hafa verið haldin námskeið
reglulega fyrir bókasafnsfræðinga og einkanotendur á
vegum Endurmenntunarstofnunar Háskóla íslands.
Námskeiðin hafa verið vel sótt. Einnig hafa verið haldin
námskeið hér á landi af öðrum erlendum aðilum, s.s.
DIALOG, ORBIT, ARAMIS og EMBASE. Námskeið
þessi hafa bæði verið fyrir bókasafnsfræðinga og notend-
ur safnanna (end-user). Með tilkomu geisladiskanna hafa
bókasafnsfræðingar á söfnunum verið með kennslu í
notkun þeirra.
Námskeið í upplýsingaleitum í tölvu hefur verið kennt í
bókasafns- og upplýsingafræði við Háskóla íslands annað
hvert ár síðan 1981. Frá því að kennsla hófst hefur alltaf
verið notað beinlínusamband. Fyrstu árin fóru beinlínu-
leitirnar fram á Landspítalanum þar sem þessi möguleiki
var ekki fyrir hendi hjá Háskóla íslands.
Markmiðið hjá National Library of Medicine er að sem
flestir geti gert heimildaleitir, bæði notendur safnanna og
bókasafnsfræðingar, líkt og allir leita í prentuðum skrárn.
Enn er langt í land að þetta verði að veruleika en sífellt
fjölgar þeim sem tileinka sér þessa tækni. Með tilkomu
geisladiskanna virðist ætla að verða veruleg breyting í
þessa átt og verður gaman að fylgjast með þróuninni á
næstu árum. Stór söfn úti í heirni hafa nettengt deildir
18