Morgunblaðið - 27.02.2000, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 2000 41
BENEDIKT
VALGEIRSSON
+ Benedikt Val-
geirsson, bóndi í
Árnesi II í Árnes-
hreppi í Stranda-
sýslu, fæddist í Norð-
urfirði í Ámeshreppi
13. ágúst 1910. Hann
lést 13. febrúar síð-
astliðinn og fór útför
hans fram frá Lang-
holtskirkju 23. febr-
úar.
„Heldur þú að það sé
gæfa að deyja
mamma?“ spurði Sölvi
mig þegar ég hagði
sagt honum frá andláti þínu. Þegar
ég horfí yfír landslag lífs þíns, afi
minn, rifjast upp fyrir mér margar
minningar. Ég sé þig fyrir mér slá
túnið í kringum bæinn með orfi og ljá
og rifja flekkinn með hrífu eins og
gert var í gamla daga. Ég reyndi að
feta í fótspor þín síðastliðið sumar
þegar ég gekk á eftir þér með hríf-
una og ætlaði að rifja upp þessi
handbrögð sem þú kenndir mér þeg-
ar ég var yngri. Ég reyndi að halda
mig fast við hælana á þér svo þér
væri það ekki eins áberandi Ijóst að
ég átti fullt í fangi með að fá heyið til
að snúast. Fljótlega varð ég að viður-
kenna fyrir sjálfri mér að þessi fyrr-
um hæfni mín var nú nánast með öllu
glötuð. Til að koma í veg fyrir að áð-
ur ágæt sjálfsmynd mín með hrífuna
hryndi til grunna þennan dag pass-
aði ég mig á að falla ekki í þá djúpu
gryfju að raka „aftur á bak“.
Þú hafðir alla tíð lítið álit á slíkum
vinnubrögðum og var það ávallt hin
mesta skömm að láta þig hanka sig
við þær aðfarir. Burtséð frá von-
brigðum með eigin hæfileika hafði ég
lúmskt gaman af því að eiga fullt í
fangi með að fylgja þér eftir, afi
minn, 89 ára gömlum manninum, þar
sem þú rifjaðir flekkinn með gamal-
kunnugum hreyfingum.
Þrátt fyrir tryggð þína við gamlar
vinnuaðferðir og háan aldur varst þú
manna nýjungagjarnastur þegar
kom að tækjakosti til búskapar.
En þó að þú hafir verið hinn
ánægðasti með nýju heyvinnslutæk-
in ofbuðu þér slæðurnar sem þau
skildu eftir sig og fórst fram um öll
tún með hrífur og eitthvað af okkur
bamabömunum og lést okkur raka
eftir vélamar. Ég man að okkur
krökkunum fannst þetta óþarfa
nýtni og reyndum ítrekað - en
árangurslaust - að leiða þér það fyrir
sjónir. Lífshlaup þitt hafði jú kennt
þér að hver slæða gat verið dýrmæt.
Þessar minningar um þig í
heyskapnum kalla fleiri minningar
fram í hugann. Ég sé þig fyrir mér í
fæmnni þinni í eyjunni að sinna æð-
arvarpinu með þaulreyndum hreyf-
ingum. Þú kenndir mér að skyggna
egg og tína dún en sjaldnast hafði ég
þó þolinmæði til að fylgja þér eftir í
fæmnni þinni alla eyjuna um kring.
Á meðan ég tíndi dún af skyldurækni
og samviskusemi og reyndi að drífa
það af á sem stystum tíma til að geta
leikið mér að æðarungunum eða
komist sem fyrst í kaffi, sinntir þú
hverju hreiðri af ótrúlegri natni og
umhyggju. Ég man að þegar ég var
lítil stelpa fannst mér þú stundum
óskaplega lengi með fæmna þína og
yfirleitt varst þú manna síðastur nið-
ur að lendingu í lok dagsins sem ekki
er skrítið ef höfð er í huga öll sú
ómetanlega vinna sem_ þú lagðir í
hreiðrin. Æðarvarpið í Árnesey væri
ekki það sem það er í dag, afi minn,
ef þú hefðir alla tíð flýtt þér jafnmik-
ið í kaffi og ég gerði.
Eitt af daglegum verkefnum okk-
ar krakkanna í sveitinni hér áður
fyrr var að fara niður í fjöm að tína
spýtur í eldinn.
Full karfa af spýtum í réttri stærð
var ávísun á hrós frá ykkur ömmu.
Því styttri tíma sem áfyllingarnar
tóku því meira var hrósið. Þetta lög-
mál voram við krakkarnir ekki lengi
að uppgötva enda hrós frá ykkur
ekki lítils virði.
Oft gátum við náð okkur í lengri
frítíma til að leika okkur ef við voram
fljót í snúningum. Þegar vel hafði
rekið tók þessi vinna
yfirleitt stuttan tíma.
Þá söfnuðum við stund-
um í hrúgur til að eiga
til góða fyrir næstu
ferðir. Svanlaug
frænka stjómaði oftast
þessum aðgerðum okk-
ar. Hún vissi sem var
að það var gott að vita
af tilbúinni hrúgu til að
grípa í ef mikið var að
gera í kofanum eða öðr-
um mikilvægum verk-
efnum. Þú hafðir alla
tíð lúmskt gaman af
„búmennsku“ okkar í
kofanum og varst okkar dyggasti
stuðningsmaður þegar umræða kom
upp á bænum um að rífa kofann -
okkar helgasta vé.
Þrátt fyrir að ferðamannaþjón-
usta hafi ekki verið rekin formlega
heima fyrr en á síðustu áram varst
þú eflaust fyrir margt löngu búinn
að koma bænum okkar á kortið sem
athyglisverðum stað með því að
sinna ferðamönnum eins og þér ein-
um var lagið. Það skipti ekki máli
hvaða tungumál ferðamennirnir töl-
uðu eða hvort þeir rúmuðust á einu
reiðhjóli eða fylltu heilu rúturnar -
öllum bauðst þú inn í kaffi. Amma,
sem var þér traustur lífsföranautur,
þekkti hlið heimsmannsins í þér og
var ávallt tilbúin með veitingar fyrir
gesti og gangandi. Eftir að við flutt-
um norður man ég eftir þér þar sem
þú leiddir hópa af ferðamönnum
hvaðanæva úr heiminum inn í stofu
til okkar og sýndir þeim fornmunina
sem pabbi hafði safnað í gegnum tíð-
ina. Sumir hóparnir urðu þess heið-
urs aðnjótandi að vera boðið inn í
svefnherbergi hjá mömmu og pabba
þar sem þú sýndir þeim hjónarúmið
þeirra sem er ævagamalt. Mamma
komst fljótt að því að best væri að
búa um rúmið um leið og hún vakn-
aði á morgnana því aldrei var að vita
hvenær von var á þér með nýjan hóp.
Ég á ótal minningar um þig afi
minn. Þeim verður aldrei öllum kom-
ið á blað. Ég sé þig fyrir mér í garð-
inum þínum að huga að blómunum.
Ég sé þig fyrir mér í gönguferðum
niðri í fjöra með litla drengi í kring-
um þig. Ég sé þig fyrir mér gefa
fuglunum fyrir framan eldhúsglugg-
ann hennar ömmu svo hún fengi að
njóta þeirra. Ég sé þig fyrir mér í
eldhúsinu að baka flatkökur. Ég sé
þig fyrir mér sveifla stafnum þínum
framan í landsmenn í sjónvarpinu
fyrir jólin. Ég sé þig fyrir mér þegar
þú sagðir mér hlæjandi að fólkið
hefði komið í röðum til þín á Heilsu-
hælinu í Hveragerði og boðið í þenn-
an forláta staf sem nú fylgir þér til
grafar. Ég sé þig fyrir mér úti í fjósi
að mjólka kýrnar og gefa hænunum.
Ég sé þig fyrir mér syngjandi um
Rönku rausnarkerlingu og Guttavís-
ur. Ég sé þig fyrir mér þar sem þú
skelltir j)ér á dansleik síðastliðið
sumar. Eg sé þig fyrir mér sýsla við
gömlu fjárhúsin þar sem þú reyktir
kjöt fyrir vini og vandamenn. Ég sé
þig fyrir mér ræða þjóðmálin sem þú
hafðir áhuga á alla tíð og afdráttar-
lausar skoðanir á. Ég sé þig fyrir
mér fylgjast vantrúaður með Jónasi
úrbeina hrygg nú um jólin. Þér
fannst þetta hin mesta sóun á góðu
kjöti en lést ekkert framhjá þér fara
og spurðir ítarlega út í eldamennsk-
una. Þú fylgdist jú svo vel með öllum
nýjungum. En það er sama hversu
margar minningai- koma fram í hug-
ann fallegustu minningarnar sem ég
á um þig era af þér og ömmu saman.
Ég sé ykkur fyrir mér þar sem þú
hjúkraðir henni af ást og umhyggju í
veikindum hennar. Ég sé ykkur fyrir
mér að loknu dagsverki þar sem þið
lásuð blöðin, hlóguð saman, horfðuð
á Derrick í sjónvarpinu, fylgdust
með fréttum og rædduð um lífið og
tilverana. Ég sé ykkur fyrir mér þar
sem þið sátuð í eldhúsinu og þögðuð
saman við flöktandi kertaljós, snark-
ið í eldinum í katlinum og glamrið í
prjónunum hennar ömmu. Ég sé
ykkur fyrii’ mér þar sem þú bauðst
henni ömmu góðan dag á morgnana
með kossi á ennið. Þessar minningar
era mér einna kærastar.
Að heilsast og kveðjast hefur verið
stór hluti af lífssögu okkar beggja,
afi minn. Það að búa fjarri ástvinum
sínum gefur tilefni til að gleðjast við
endurfundi og njóta góðra stunda.
En góðar stundir vilja eiga það sam-
merkt að verða alltof fljótt að minn-
ingum.
Minningum sem ylja, minningum
sem lifa. Kveðjustundirnar verða
ekki flúnar, ekki að þessu sinni
frekar en áður. Kveðjustund okkar
núna, afi minn, er þrungin blendn-
um tilfinningum. Ég finn fyrir sorg
yfir því að það sem var verður ekki
aftur. Ég finn fyrir gleði yfir því að
þú hafir fengið að njóta lífsins með
þeim hætti sem þú gerðir. En fyrst
og fremst finn ég fyrir þakklæti. Ég
er þakklát fyrir að hafa fengið að
njóta ómetanlegra samverustunda
með ykkur ömmu. Ég er þakklát
fyrir að átthagar þínir urðu að mín-
um. Ég er þakklát fyrir að þú varst
afi minn. Takk, afi minn. Takk fyrir
allar minningarnar sem ylja mér
nú. Takk fyrir minningarnar sem
lifa.
Þú áttir fallegt ævikvöld, afi minn,
í faðmi ástvina og átthaga. Það ber
að þakka. Nú hefur annað tilverastig
teldð við þar sem hún amma hefur
beðið þín í áratug. Ég sé þig fyrir
mér, afi minn, ganga til hennar og
kyssa hana morgunkossi á ennið.
Hjá ykkur er ranninn upp nýr morg-
unn. Ég finn ekki fyrir efa í hjarta
mínu þegar ég svara syni mínum og
segi: „ Já, Sölvi minn, ég held að það
geti verið gæfa að deyja.“
Þín
Ingibjörg.
í dag kveð ég þig í hinsta sinn, afi
minn. Mig setti hljóða þegar mamma
hringdi í mig og sagði að þú hefðir
orðið bráðkvaddur. Ég gat vart
trúað því að þú værir dáinn, þú sem
varst svo heilsuhraustur. Þegar ég
hugsa til baka kemur fyrst upp í
huga mér þegar þú varst einn heima
á bænum með okkur bamabömin.
Þá settir þú á þig svuntuna og bakað-
ir fyrir okkur listagóðar pönnukökur
og flatkökur, og blandaðir saman
mörgum grautum og skyri svo úr
varð einn grautur. Þessar stundir
með þér í eldhúsinu era mér ógleym-
anlegar og ómetanlegar.
Á seinni árum var garðrækt þitt líf
og yndi. Þær vora ófáar stundimar
sem þú eyddir í garðinum og í hvert
skipti sem ég kom norður sýndir þú
mér með miklu stolti garðinn þinn.
Það mun verða tómlegt að koma
norður og sjá þig ekki í garðinum,
sveitin verður ekki sú sama án þín.
Þú hafðir mikla persónu að geyma,
varst fljótur að kynnast fólki og var
gestrisni eitt af þínum aðalsmerkj-
um.
I gegnum árin kenndir þú mér
margt sem hefur gagnast mér í lífinu
og vil ég þakka þér fyrir það. Ég vil
einnig þakka þér fyrir þann tíma
sem ég dvaldi hjá þér og ömmu í
sveitinni því hvergi er betra að vera
en í sveitinni. Með þessum fátæklegu
orðum kveð ég þig, afi minn, þín bíð-
ur annað hlutverk annars staðar þar
sem amma mun taka á móti þér með
opnum örmum. Minningin um þig
mun alltaf lifa í hjarta mér. Hvíl í
friði, elsku afi.
Þín
Hulda Dóra.
Benedikt í Árnesi er látinn. Mig
setti hljóðan við þá fregn, þótt við
slíku megi ætíð búast um mann á 90.
aldursári. Að því kemur að stunda-
glas okkar tæmist og lífskvótinn eyð-
ist. Því verðum við öll að hlíta. Hugg-
un harmi gegn er að dauðinn gekk
hér hljótt um garða.
Hugurinn reikar aftur í tímann, til
áranna norður í Árneshreppi, þar
sem grösugar víkur og tröllskapur
tinda og kleifa settu sérkennilegan
svip á umhverfið. Harður vetur og
einangrun settu gjarnan mark sitt á
sálarlífið sem dró dám af umhverf-
inu. Menn urðu stórbrotnir í skapi,
stundum nokkuð harðhnjóskulegir
og alls ófeilnir. Það var að duga eða
drepast. Menn gerðu ki’öfur til sjálfs
sín og reyndar annarra líka - en þeir
vora einlægir í geðbrigðum sínum og
lausir við uppgerð, höfðinglyndir og
tryggir.
Byggðaþróunin hefur leikið sveit-
ina grátt frá blómaskeiði hennar á
fyrstu áratugum aldarinnar, þegar á
fimmta hundruð manns áttu þar
heimili. Búnaðarhættir breyttust,
fólk fluttist á brott og haslaði sér
nýjan völl í sælli vist en hér mátti
verða. Vígin féllu eitt af öðra. Thor-
arensenar og Jensenar hættu kaup-
skap, prestar staðfestust ekki,
heimaríkir stórbændur bragðu búi -
jafnvel höfuðbólin áttu sér enga
framtíð lengur, eftir að hjúahald
lagðist af. Þess í stað settu hinir fjöl-
mörgu afkomendur Valgeirs og
Sesselíu í Norðurfirði mótandi svip á
byggðina og gera enn. Ríkið varð
þeirra.
Einn þeirra var Benedikt Val-
geirsson, sem fór sínar eigin leiðir að
venju. Ungur hélt hann suður til
þess eins að sannreyna að hver veg-
ur að heiman er vegurinn heim.
Hann kom aftur norður 1946 með
laglega unnustu sér við hlið, Odd-
nýju Sumarrós Einarsdóttur frá
Norðfirði og það hefur verið bjart í
huga og sinni á jólunum 1947 er þau
gengu í heilagt hjónaband. Árið 1950
stofnuðu þau hjón til nýbýlis á hluta
prestseturins að Árnesi. Þar vantaði
allt er við átti, húsakost og ræktun.
Handtökin hafa verið mörg og eljan
hvergi spörað. Nú er svo komið að
Árnes II er meðal betri og snyrti-
legri býla í sveitinni. Nærri má geta
hve mikil umbreyting hefur orðið á
högum Oddnýjar, sem fædd var og
uppalin í fjölmennu sjávarplássi, en
hún undi sér vel og tók tryggð við
stað og byggð. Og árin liðu við upp-
byggingu og störf, börnin urðu sjö,
mesta myndarfólk.
Benedikt var mikill bóndi í sér og
verkadrjúgur með afbrigðum, þótt
hann hefði ekki alltaf hratt um hæl.
Honum þótti vænt um skepnurnar
sínar og hlúði að öllu lífi og gróanda.
Hann bjó að sínu án stórra umbrota,
en hann var of hagsýnn til að vera
kyrrstöðumaður. Hans líf og yndi
var að sýsla við æðarvarpið úti í Ár-
neseyju, og það var unun að sjá hann
bjástra við hreiðrin, hlaða undir þau
með heyi úr poka, skyggna egg og
bjarga ungum. Eyjan var Benedikt
sem helgur dómur, ekki aðeins nytj-
uð til ábata, heldur miklu fremur til
ánægju og sálubótar. Þar iðaði allt af
lífi sem var að komast á legg og þar
vildi hann helst kjósa sér hinsta leg,
sagði hann mér eitt sinn. Við Bene-
dikt hirtum um varpið í sameiningu.
Hann kenndi mér margt, samvinna
var þar öll með mestu ágætum og
ekki fengist um þótt ég væri oftast
fáliðaðri en hann.
Við Benedikt urðum miklir vinir í
rás tímans, og ég tel mér heiður að
þeirri vináttu. Við hann var jafnan
gott að spjalla, og hjá honum og fólki
hans gott að sitja. Hann var að vísu
nokkuð dulur og seintekinn, en vin-
átta hans og tryggð entist þeim mun
betur. Hann var minnugur og vel les-
inn, oft ótrúlega fróður um menn og
málefni, ættarsögu og eldri tíma.
En Benedikt hélt sér lítið fram og
hafði ekki áhuga á að vasast í ann-
arra manna málum, fór sjaldan af-
bæja en undi sér á sínum reit í ró.
Skapþungur gat hann verið og
stefnufastur, þó án allrar kreddu.
Það fór enginn í gegnum hann Bene-
dikt né fékk þar neitt falt, utan það
eitt er hann kaus að láta sjálfur.
Hann var framlegur í hugsun og
mótaði sér eigin skoðanir. Oll spor-
ganga og undirmál vora fjarri hans
skaphöfn. En Benedikt átti fleiri
strengi í sálarhörpu sinni. Einn
þeirra var viðkvæmnin sem var
raunar ættarfylgja hans. Hann var
gestrisinn, barngóður og mátti ekk-
ert aumt sjá. Húmor hans leyndi á
sér, hann átti það til að smáskríkja
að kátlegum flötum tilverannar í nú-
tíð og fortíð.
Oddný varð snemma heilsuveil og
mátti lítið aðhafast, var hún löngum
á spítölum syðra. Sjúkdómsraunir
hennar settu óhjákvæmilega sitt
mark á heimilislífið, en Benedikt og
fjölskyldan öll vora samstiga í því að
búa henni sem best atlæti, því þetta
var sjálfbjarga fólk þar sem hver
studdi annan. Kom þá í ljós að Bene-
dikt var ekki síður sýnt um húsverk
en annað. Oddný lést á Þorláks-
messu 1989 eftir þungbæra legu og
varð það honum mikið áfall. En tím-
inn líður og telur vor ár, áfram skal
haldið, ungar og sterkar hendur taka
við merkinu. Benedikt undi því vel að
sjá barnabörnin tipla um eldhúsgólf-
ið og vaxa úr grasi. Hann kvaddi
þetta líf sáttur við Guð og menn. Það"*
er góðs að sakna og góðs að minnast.
Benedikt var lánsmaður. Hann sá
handaverk sín bera ávöxt á þeim reit
er hann unni, hann lifði vammlausu
lífi og eignaðist mannvænlega niðja.
Hann varð að vísu fyrir andstreymi
og ástvinamissi sem aðrir, en það er
ekki lánleysi. Þeir sem mikið er gefið
hafa einnig margs að missa. Lán
þeiiTa er fólgið í því að láta ekki
neina skapadóma gera sig að minni
mönnum, verri og bitrari, heldur að
vaxandi mönnum, betri og heil-
steyptari. Þannig var Benedikt, og -
þannig tókst honum að haga lífi sínu. **
Það er fallegt í Ámeshreppi á vor-
in þegar æðurin úar úti fyrir hlein-
unum, krían tekur að amstra í fjör-
unni - hvassbrýnd fjöllin standa sinn
trygga vörð allt um kring og góð-
viðraslikjan leggst yfir land og voga.
En þar getur líka verið hart undir
bú, og þróunin hefur ekki verið þess-
ari byggð eftirlát. Við vitum ekki
hvort hún helst í framtíðinni, eða
verður alfarið að átthagaklúbb
syðra. Því verður auðna að ráða, en
þeim sem þar lifa og þreyja skal beð-
ið allrar blessunar í framtíðinni.
Benedikt í Árnesi er hér kvaddur
af hlýhug og með eftirsjá. Ég og fjöl-
skylda mín sendum ástvinum hans
innilegar samúðarkveðjur með þökk
fyrir allar góðar og glaðar samvistir
á áranum liðnu.
Far í friði. kæri vinur, blessuð sé
minning þín.
Einar G. Jónsson, Kálfafellsstað.
Skilafrest-
ur minn-
ingar-
greina
EIGI minningargrein að birt-
ast á útfarardegi (eða í sunnu-
dagsblaði ef útför er á mánu-
degi), er skilafrestur sem hér
segir: í sunnudags- og þriðju-
dagsblað þarf grein að berast
fyrir hádegi á föstudag. í mið-
vikudags-, fimmtudags-, föstu-
dags- og laugardagsblað þarf
greinin að berast fyrir hádegi
tveimur virkum dögum fyrir
birtingardag. Berist grein eftir
að skilafrestur er útrunninn
eða eftir að útför hefur farið
fram, er ekki unnt að lofa
ákveðnum birtingardegi. Þar
sem pláss er takmarkað getur
þurft að fresta birtingu greina,
enda þótt þær berist innan hins
tiltekna skilafrests.
V
<
Persónuleg,
alhliða útfararþjónusta.
Áralöng reynsla.
Sverrir Olsen,
útfararstjóri
Sverrir Einarsson,
útfararstjóri
Útfararstofa íslands
Suðurhlíð 35 ♦ Sími 581 3300
Allan sólarhringinn. www.utfararstofa.ehf.is/