Morgunblaðið - 27.02.2000, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 2000 11
FRÉTTIR
Umræðufundur Fræðslusamtaka um kynlíf og barncignir
Samgönguráðherra um þriðju
kynslóð farsímakerfa
Leyfi ekki boðin
upp nema að skil-
greina þjónustu
STURLA Böðvarsson samgöngur-
áðherra segir, í samtali við Morg-
unblaðið, að mikilvægt sé að vanda
vel undirbúningsvinnu varðandi
þriðju kynslóð farsímakerfa, svok-
allaðs UMTS-kerfis, sem búast má
við að verði tekið í gagnið víða um
heim árið 2002. Haft var eftir Gúst-
afi Arnar, forstöðumanni Póst- og
fjarskiptastofnunar, í Morgunblað-
inu á miðvikudag, að í lok þessa árs
megi búast við því að hugað verði
að leyfisveitingu fyrir slíkt kerfi
hér á landi, en kerflð er frábrugðið
núverandi kerfi að því leyti að
gagnaflutningshraði þess er tutt-
ugu sinnum meiri.
Aðspurður segist Sturla ekki
telja hægt að bjóða leyfi fyrir
UMTS-kerfi upp öðruvísi en að í
slíkum uppboðslýsingum væri klár-
lega og skýrt skilgreint hvaða
þjónustu kerfið eigi að veita. Hann
segist ekki vilja gefa upp afstöðu
sína til þess með hvaða hætti leyfin
verði veitt, fyrr en greinargerð frá
Fjarskiptastofnun liggi fyrir, þar
sem meðal annars verði fjallað um
hvernig þessum málum sé háttað í
öðrum löndum.
Tryggja verður hagkvæmni
kerfísins sem heildar
Sturla segir að undirbúa verði
stefnumótun í þessu máli mjög
vandlega. Hann segir mikilvægt að
kerfið komi til með að ná yfir sem
stærst landsvæði og að tryggja
verði að hagkvæmni kerfisins sem
heildar verði sem mest.
„Þjóðhagsleg hagkvæmni er
mjög mikilvæg því hún hefur þýð-
ingu fyrir neytendur. Því meiri
fjárfesting í heildina, því meiri
kostnaður á neytendur," segir
Sturla Böðvarsson.
Tillaga um sérstaka
rannsókn á greiðslu-
erfiðleikum KÞ
Laxamýri - Nokkuð var þungt i
fundarmönnum á deildarfundi Kaup-
félags Þingeyinga á Húsavík í fyrra-
kvöld, en fundurinn var sameiginleg-
ur deildarfundur nokkurra sveitar-
félaga á svæðinu.
Á fundinum var kynnt tillaga til
framhaldsaðalfundar félagsins þess
efnis að samþykkt yrði að nýta sér
ákvæði í lögum um samvinnufélög
um sérstaka rannsókn.
í umræddu lagaákvæði kveður á
um að félagsmaður geti þar komið
fram með tillögu um að fram fari sér-
stök rannsókn á tilgreindum atriðum
varðandi starfsemi félags eða
ákveðnum þáttum ársreiknings.
Rannsókn þessi skuli einkum bein-
ast að aðdraganda að greiðsluerfið-
leikum Kaupfélags Þingeyinga og
þeim úrræðum sem gripið var til til
lausnar á þeim. Sérstaklega skuli
rannsaka þátt einstakra aðila er
tengjast málinu og athuga hugsan-
legt vanhæfi einstaklinga sem unnið
hafa að nauðarsamningum og upp-
gjöri KÞ.
Hið svokallaða Aldinmál var mjög
á dagskrá og ljóst að það fyrirtæki
átti drjúgan þátt í því að Kaupfélagið
lenti í þeim greiðsluerfiðleikum sem
um ræðir. Stjórnarmenn viður-
kenndu að ekki hefði verið gripið
nægjanlega í taumana og hafði kaup-
félagsstjóri greitt reikninga trjá-
vinnslufyrirtækisins Aldins úr við-
skiptareikningi Kaupfélagsins og
greitt starfsmönnum laun án vitund-
ar annarra yfinnanna félagsins.
Farið var yfir fjárhag Kaupfélags-
ins síðustu tíu árin og kom fram að
fyrir löngu hefðu menn átt að bregð-
ast við miklu tapi og grípa til raun-
hæfra aðgerða í málinu. Sagði Er-
lingur Teitsson bóndi á Brún að bæði
félagsmenn og stjórnarmenn hefðu
brugðist og aðgerðarleysi væri
ástæða þess að félagið komst í þrot.
Ly íj amálastofnun
sett á stofn sam-
kvæmt frumvarpi
STARFSEMI Lyfjaeftirlits ríkisins
og lyfjanefndar ríkisins verður sam-
einuð í einni stofnun, Lyfjamála-
stofnun, nái fram að ganga laga-
frumvarp um breytingu á
lyfjalögum og lögum um
almannatryggingar sem heilbrigðis-
ráðherra hefur lagt fram á Alþingi.
Fram kemur í athugasemdum við
lagafrumvarpið að hinni nýju stofn-
un séu auk þess ætluð ný verkefni
við umsjón með skráningu og eftirlit
með verkunum og aukaverkunum
lyfja. Kemur einnig fram að frá
setningu lyfjalaga 1994 hafi komið
fram ábendingar um ýmis atriði
sem kveða þurfi á um í lyfjalögum,
m.a. vegna gildistöku tilskipana
Evrópusambandsins sem teknar
hafa verið inn í samninginn um
Evrópskt efnahagssvæði. Jafnframt
þyki, að fenginni reynslu af fram-
kvæmd laganna, nauðsynlegt að
gera nokkrar aðrar breytingar á
lögunum.
Meginbreytingar í frumvarpinu
eru annars þær að lyfjaeftirlit ríkis-
ins og lyfjanefnd eru sameinuð í
eina stofnun, Lyfjamálastofnun.
Sérstök nefnd ákveði þátttöku
sjúkratrygginga í kostnaði
vegna nýrra lyfja
Reglum um álagningu lyfjaeftir-
litsgjalds er breytt frá því sem nú er
og er gert ráð fyrir að hún verði í
formi skattlagningar en ekki þjón-
ustugjalda; gert er ráð fyrir að sér-
stök nefnd taki ákvörðun um þátt-
töku sjúkratrygginga í kostnaði
vegna nýrra lyfja; kveðið er á um að
eignarhlutdeild starfandi lækna,
tannlækna og dýralækna, svo og
maka þeirra og barna undir 18 ára
aldri, í lyfsölu, lyfjaframleiðslu eða
lyfjaheildsölu megi ekki vera svo
stór að það hafi teljandi áhrif á fjár-
hagslega afkomu þeirra, og loks er
kveðið skýrar á um meðferð um-
sókna hjá lyfjaverðsnefnd.
Morgunblaðið/Golli
Fjöldi skólahjúkrunarfræðinga og námsráðgjafa kom á umræðufund Fræðslusamtaka um kynlíf og bameignir
þar sem rætt var um neyðargetnaðarvöm.
Auðvelda þarf aðgang
að neyðarpillunni
Þekkingarskortur og fordómar, m.a. hjá
fagfólki, valda því að aðgangur að neyðar-
getnaðarvarnarpillunni er ekki sem skyldi
hér á landi, segir varaformaður Fræðslu-
samtaka um kynlíf og barneignir
OSK Ingvarsdóttir, kven-
sjúkdómalæknir og vara-
formaður Fræðslusam-
taka um kynlíf og barn-
eignir, sagði á fræðslu- og umræðu-
fundi samtakanna um neyðargetn-
aðarvörn, að mikilvægt væri að bæði
fagfólk og almenningur yrði upplýst-
ara um neyðargetnaðarvarnarpill-
una, sem að hennar mati er nytsam-
leg og einföld aðferð til að koma í veg
fyrir ótímabærar þunganir og fóst-
ureyðingar. Hún sagði algengan
misskilning að neyðargetnaðarvarn-
arpillan, sem seld er hér á landi sam-
kvæmt lyfseðli, væri það sama og
svokölluð fóstureyðingarpilla. Svo
væri ekki, en neyðargetnaðarvarn-
arpillan væri hormónapilla sem inni-
héldi sömu hormóna og hefðbundna
getnaðarvarnarpillan og kæmi í veg
fyrir fijóvgun, með því að hindra
egglos, eða þungun, með því að
þynna slímhúð í legi. Hún framkall-
aði því ekki fóstureyðingu og sagði
Ósk að hún hefði ekki fósturskemm-
andi áhrif, þótt kona tæki hana sem
væri bamshafandi án þess að vita af
því.
Lyfíð á að vera ódýrt og helst
ekki lyfseðilsskylt
N ey ðargetnaðarvarnarpillurnar
eru teknar innan við 72 klukkustund-
um frá samförum, tvær í senn með
tólf klukkustunda millibili. Ósk segir
árangurinn mjög góðan, aðeins 2%
tilfella mistakist, en vægar auka-
verkanir geti fylgt, til dæmis ógleði
og brjóstaspenna. Pillan truflaði
blæðingar lítið og því væri auðvelt að
fylgjast með því hvort hún hefði bor-
ið árangur.
Ósk lagði áherslu á að því fyrr sem
neyðargetnaðarvai’narpillan væri
tekin, því tryggari væri árangur
hennar. Þess vegna væri mjög brýnt
að bæta aðgengi að henni, en meðal
hindrana væru fordómar og þekk-
ingarleysi margra lækna og hjúkr-
unarfræðinga. Hún sagði viðhorf
sumra þeirra að notkun neyðargetn-
aðarvarnarpillunnar leiddi til meira
lauslætis og óábyrgari hegðunar í
kynlífi en benti á að rannsóknir
hefðu sýnt að svo væri ekki, heldur
væru aðrir þættir sem yllu því. Hún
telur sérstaklega mikilvægt að lækn-
ar geri ungum stúlkum auðvelt að
nálgast pilluna og að þeir virði rétt
þeirra til að taka ákvörðun um að
taka hana, án samráðs við foreldra,
sé það vilji þeirra. Hún segir að nýta
eigi þessa meðferð í þágu ungs fólks
og að læknar eigi ekki að neita ung-
um stúlkum um þessa meðferð,
þungun væri aldrei betri kostur.
Lyfið ætti að vera ódýrt og aðgengi-
legt, helst ekki lyfseðilsskylt og jafn-
vel ætti að vera að hægt að fá það
ókeypis.
Ungt fólk byrjar sífellt
fyrr að stunda kynlíf
Sóley S. Bender, lektor í hjúkrun-
arfræði og formaður Fræðslusam-
taka um kynlíf og barneignir, hélt er-
indi á fræðslufundinum og benti
meðal annars á þá staðreynd að um
500 stúlkur á aldrinum 15 til 19 ára
yrðu þungaðar á ári hveiju. Hún
sagði að ungt fólk byrjaði sífellt fyrr
að stunda kynlíf, en samkvæmt nið-
urstöðum rannsóknar frá árinu 1996
er meðalaldur við fyrstu kynmök
tæplega 15,5 ár hjá báðum kynjum
og hafa 25% 14 ára bama haft kyn-
mök. Sýnt væri að því fyrr sem fólk
byrjaði að stunda kynlíf, þvi fleiri
rekkjunauta eignaðist það og því
meiri hætta á ótímabæm þungun og
kynsjúkdómum. Hún sagði mikil-
vægan lið í heilbrigðisþjónustu við
ungt fólk að veita því aðgang að
neyðargetnaðarvöm og hjálpa þeim
þannig að sýna ábyrgð þó að það sé
ekki fyrr en eftir á.
Unglingar eiga erfítt með að
tala um kynlíf við foreldra sína
Sóley segist hafa orðið vör við það
í starfi sínu að ungt fólk ætti oft í erf-
iðleikum með að ræða um kynlíf við
foreldra sína. Stúlkur væm gjarnan
hræddar um að foreldrar þeiira yrðu
reiðir ef þeir kæmust að því að þær
væru byrjaðar að stunda kynlíf og
þar af leiðandi gætu þær ekki rætt
við þá um getnaðarvarnir. Þessu
þyrfti að breyta og benti hún á að
kynfræðslunámsefni frá Náms-
gagnastofnun fylgdi sérstakt for-
eldrahefti og að notkun þess væri
gagnleg til að styrkja foreldra í þess-
um efnum. Hún sagði rannsóknir
sýna að þær upplýsingar sem ung-
lingar hefði uin kynlíf kæmu frekar
frá vinum, úr kvikmyndum og af
Netinu en frá foreldrum og skólum
og því væri einnig mikilvægt að kom-
ið yrði af stað einhverskonar jafn-
ingjafræðslu þar sem hópur ung-
menna yrði sérstaklega þjálfaður til
að fræða jafnaldra sína um þessi
mál, því afar mikilvægt væri að rétt-
ar upplýsingar kæmust til skila.
14 ára stúlka fái getnaðarvarn-
arpillu án samráðs við foreldra
Þórhildur Líndal, umboðsmaður
barna, hélt erindi á fundinum þar
sem hún fjallaði meðal annars um
réttindi ósjálfráða stúlkna á aldrin-
um 14 til 18 ára.
Þó að sjálfræðisaldurinn hafi verið
hækkaður í 18 ár árið 1998 segir hún
að samkvæmt læknalögum eigi börn
16 ára og eldri sjálfstæðan rétt til að
fá upplýsingar hjá lækni um veildndi
sín, ástand, meðferð og horfúr. í lög-
um sé einnig ákvæði þar sem er
mælt fyrir um rétt stúlkna 16 ára og
eldri til að sækja um fóstureyðingu,
án þess að samþykki forsjáraðila
liggi fyrir.
Varðandi rétt ungra stúlkna til að
fá getnaðarvamarpillu án samráðs
við foreldra sína benti Þórhildur á að
í almennum hegningarlögum standi
að hver sem hafi samræði eða önnur
kynferðismök við bam yngra en 14
ára skuli sæti fangelsi. Hún segist
telja að af þessu ákvæði megi draga
þá almennu ályktun að hafi barn náð
14 ára aldri ráði það því sjálft hvort
það hafi kynmök, enda sé það gert af
fúsum og frjálsum vilja.
Þar af leiðandi meti hún það svo að
14 ára stúlka, sem leiti til læknis, eigi
að geta fengið ávísun á getnaðar-
vamarpilluna og þá einnig neyðar-
getnaðarvarnarpilluna, án samráðs
við foreldra, ef svo ber undir. Auð-
vitað væri best að hún hefði samráð
við foreldra sína en aðstæður byðu
hins vegar ekki alltaf upp á það. Þór-
hildur telur mjög brýnt að læknar og
hjúkrunarfræðingar geri sér grein
fyrir þessum rétti ungra stúlkna og
virði hann. Ljóst sé að það er ábyrg-
ur og upplýstur einstaklingur sem
leitar læknis í slíkum tilfellum, sem á
rétt á fullum trúnaði hans.