Morgunblaðið - 27.02.2000, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 2000 37
MINNINGAR
á
blaðinu Degi 22. janúar 2000 er gerð
; grein fyrir því sem fram kom á fund-
inum. Lagaprófessorinn taldi það
fullkomna skyldu forstöðumanna að
upplýsa um mikilsverð mál en vera
ekki bara já-menn.
Önnur atriði komu fram á fundin-
um sem gáfu til kynna veika stöðu
forstöðumannanna til að vinna störf
sín í samræmi við lög og reglur.
Þótt tilfærð ummæli forsætisráð-
| herra í Kastljósi frá 6. janúar væru
1 ekki nefnd sem ástæða fundarboð-
I unar, og þau hafi ekki verið nefnd í
j frétt Dags af fundinum, hljóta þau
að hafa vakið einhverja, sem þekkja
vel til starfshátta stjóm- og réttar-
kerfisins, til umhugsunar. Ef fer
eins og forsætisráðherrann óttast,
hverjir koma þá til með að borga út
laun og eftirlaun til embættismanna
og maka þeirra, þótt ekki sé litið
nema fimmtíu ár fram í tímann?
| Aðrir hugsa með beig til þess hverjir
muni greiða út laun og eftirlaun op-
| inberra embættismanna ef stjómar-
1 hættir nú verði lengi við líði. Hran
og fortíðarvandi landsbyggðarinnar
nær langt aftur fyrir Vatneyrardóm-
inn.
Sérstaða ráðherra
Framkvæmdavaldið á sér traust-
an og öraggan stað í stjómarskrá
lýðveldisins nr. 33/1944, 2. gr. Þar
4 segir: „AJþingi og forseti Islands
fara saman með löggjafarvaldið.
I* Forseti og önnur stjómvöld sam-
kvæmt stjórnarskrá þessari og öðr-
um landslögum fara með fram-
kvæmdavaldið. Dómendur fara með
dómsvaldið." Þessi ákvæði um þrí-
skiptingu allsheijarvaldsins hafa
verið talin þungaviktarákvæði í
stjómarskrám réttarríkja. Hefur
verið lögð áhersla að virða þau, sum
staðar með sérstökum stjórnlaga-
Idómstólum, en jafnan er reynt að
búa vel að dómstólum og dómend-
um, sem eiga að hafa síðasta orðið í
öllum málum, sem fyrir þá er lagt.
Hér er löng hefð fyrir því að ráð-
herrar séu jafnframt alþingismenn.
Réttarstaða þeirra er ólík réttar-
stöðu annarra starfsmanna fram-
kvæmdavaldsins. Akvæði í 49. gr.
stjómarskrárinnar er um friðhelgi
alþingismanna og ákvæði 14. gr.
stjómarskrárinnar kveður sérstak-
j lega á um að ráðherraábyrgð skuli
ákveðin með lögum og þar er jafn-
j framt tekið fram að Alþingi geti
kært ráðherra fyrir embættisrekst-
ur þeirra og Landsdómur dæmi í
málum þeirra. Lög um Landsdóm
era nr. 19/1963 og í honum skulu
sitja fimmtán dómendur, þar af átta
kosnir af Alþingi til sex ára í senn.
Alþingi hefur ekki kært ráðherra
á lýðveldistímanum og Landsdómur
hefur ekki verið kvaddur til starfa.
( Stjórnarskráin gerir ekki ráð fyrir
að nokkur önnur stofnun en Alþingi
og enginn maður geti stefnt ráð-
| herra persónulega til ábjTgðar fyrir
sjálfstæðum, óhlutdrægum og fag-
legum dómstóli, vegna ráðherra-
starfa hans. Ráðherrar era því nán-
ast friðhelgir, en það era aðrir
starfsmenn framkvæmdavaldsins
ekki.
Staða almennra starfsmanna
framkvæmdavaldsins til að vinna að
lagaframkvæmd af sjálfstæði, óhlut-
drægni og kunnáttusemi í þágu al-
mennra borgara er því veik gagn-
vart friðhelgum ráðherra, sem getur
81 ráðskast með menn og rekið. Óraun-
hæft er því að gera ráð fyrir að al-
mennir starfsmenn framkvæmda-
valdsins séu annað en „bara
já-menn“. Aðferð Islendinga að rjúfa
tengslin milli valda og ábyrgðar ráð-
herra eins og gert er í reynd með
stjórnarskrárákvæðinu er ekki lík-
leg til farsældar, heldur mótar hún
| tillitslausa og óvandaða valdamenn.
Alþingi virðist starfa eins og
leyndar- og þagnarklíka, sjá umfjöll-
un í tilvísun A í upphafi greinarinn-
ar, auk margra annarra alvarlegra
mála^ sem alþingismenn hafa þagað
um. Att er við þögn um skipulagðar
íbúðabyggðir á snjóflóðasvæðum,
sjóslys og þögn um hagnað af sölu
raforku til erlendrar stóriðju síðustu
áratugi, auk annars. Sé rétt metið að
Alþingi starfi eins og leyndar- og
‘ þagnarklíka er staða almennra
starfsmanna framkvæmdavaldsins
hrikaleg. Þeir eru þá ekki aðeins
undirmenn eins sjálfstæðs ráðherra.
Verið gæti að „klíkubræður“ ráð-
herrans teldu sig hafa eitthvað mik-
ilsvert fram að færa um framkvæmd
starfa ákveðins embættismanns. Og
embættismennirnir hafa í fleiri horn
að líta. Þeir geta sætt kæram, bóta-
kröfum og málsóknum, ekki aðeins
frá hendi opinberra aðila, heldur
einnig frá almennum borgurum, ef
um lögbrot er að ræða, lögbrot, sem
friðhelgur ráðherra kann að hafa
mælt fyrir um. Sem sagt viðsjárverð
staða.
Hvað er tekist á um? Er tekist á
um eitthvað við framkvæmd opin-
berra laga? Era það ekki sömu lögin,
sem ráðherrar og aðrir starfsmenn
fi-amkvæmdavaldsins eiga að vinna
eftir? Öragglega er hér sem annars
staðar tekist á um upplýsingu opin-
berra mála. Upplýsing mála er
kjarnaatriði í allri laga- og réttar-
framkvæmd.
Málshöfðun, rekstur máls og upp-
kvaðning dóms byggist nánast alfar-
ið á upplýsingu málsins. Lagaleg
vafaatriði eiga jafnan að skipta litlu
og séu þau til staðar í opinbera máli
á almenni borgarinn að njóta vafans.
Sé uppi veralegur lögfræðilegur vafi
í mikilsverðum opinberam málum er
það staðfesting um slaka löggjöf eða
slaka réttarframkvæmd, nema
hvora tveggja sé.
Tekist er á um hvort hér eigi að
ráða sérfræðiþekking, bæði fagleg í
viðkomandi fagi, og lögfræðileg sér-
þekking, við opinber störf, eða geð-
þótti ráðherra. Nýleg skipun seðla-
bankastjóra er glöggt dæmi þar um.
Tekist er á um samfellu og sam-
ræmi í opinberri framkvæmd og þar
með er tekist á um jafnrétti borgar-
anna. Er líklegt að alþingismennirn-
ir sextíu og þrír, sem unnu að því,
beint og óbeint, að koma í veg fyrir
lögformlegt umhverfismat vegna
Fljótsdalsvirkjunar, hafi tekið málið
sömu tökum og Skipulagsstofnun og
önnur opinber embætti, sem að mál-
inu eiga að vinna lögum samkvæmt,
hefðu gert? Það era engin smámál
sem framkvæmdavaldinu era falin
og tekist er á um. Reyndar mikils-
verðustu mál, sem unnin era utan
heimila í landinu. Mál sem varða líf
og heilsu fólks, menntun, samgöng-
ur, tómstundir og alla atvinnustarf-
semi. Einnig mál, sem varða öryggi
einstaklinga og samfélagsins og
skipulag þess.
Margvísleg og öflug
upplýsingatæki
Starfsmenn íslenska fram-
kvæmdavaldsins geta í einhveijum
mjög takmörkuðum mæli og um
skamman tíma (ekki marga áratugi),
brotið lög og viðurkennd gildi til að
þóknast ráðherram sínum. Það verð-
ur samfélaginu dýrt og menn, sem í
því standa, „brenna upp“ fyrr en
ella.
íslenska samfélagið er ekki ein-
angrað eyland. Um veigamikil svið
viðskipta, annarra samskipta, svo
sem í vísindum, listum, atvinnustarf-
semi, stjórnarháttum og réttarfari,
byggja íslendingar á alþjóðlegum
aðferðum og skuldbindingum. Að-
ferðum, sem krefjast víðtækrar upp-
lýsingar til almennings, tækifæra
manna til að tjá sig frjálslega og að
taka þátt í ákvörðunum, bæði samfé-
lagslegum og þeim, sem varða störf
þeirra.
Fullburða menn með sérþekkingu
og reynslu sætta sig ekki við að frið-
helgir valdhafar taki af þeim ráðin
og beiti geðþótta sínum. Menn þegja
ekki lengi. Nýleg ævisaga Ólafs
Ólafssonar, fyrrverandi landlæknis,
staðfestir það. Af því leiðir að starfs-
menn framkvæmdavaldsins munu
sem aðrir vakna og sækja rétt sinn.
Fari svo ólíklega að það takist ekki
hér, til að mynda í máli eins og Vatn-
eyrarmálinu, koma menn sér í burt.
Þeir fara ef til vill til Kanaríeyja, en
sennilega til stærri landa.
Og svo breytast aðstæður og hlut;
verk manna stundum skyndilega. í
hádegisfréttum RÚV 25. janúar
2000 var frá því sagt að forsætis-
ráðherra lýðveldisins væri á alþjóð-
legri ráðstefnu i Stokkhólmi til að
vinna að upplýsingu á voðaverkum
nasista gagnvart sex milljónum gyð-
inga á áranum fyrir og í seinni
heimsstyrjöldinni.
Höfundur er lögfræðingur.
HRAFNHILD UR
ÞÓRÐARDÓTTIR
+ Hrafnhildur
Þórðardóttir
fæddist í Reykjavík
1. ágiist 1932. Hún
lést á líknardeild
Landspítalans 10.
febrúar síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru hjónin Valgerð-
ur Jóhannesdóttir, f.
24. september 1909,
og Þórður Bjarna-
son, f. 4. janúar 1901,
d. 9. janúar 1976.
Systkini Hrafnhildar
eru Viðar, f. 28. febr-
úar 1931; Bjarni, f. 5.
ágúst 1936; Jóhannes, f. 1. maf
1938 og Þóra Vala, f. 1. aprfl
1954.
Hrafnhildur ólst upp í Hafnar-
firði og bjó þar
lengst af ævinni.
Hún lauk gagn-
fræðaprófi frá
Flensborgarskólan-
um í Haftiarfirði og
stundaði sfðar versl-
unarnám f Englandi.
Hrafnhildur starf-
aði um árabil í Spar-
isjóði Hafnarfjarðar
og frá árinu 1972 í
Búnaðarbanka ís-
lands og hjá Lána-
sjóði landbúnaðar-
ins alla tíð sfðan. Þá
starfaði hún um
nokkurra ára skeið á skrifstofu
Loftleiða í Kaupmannahöfn.
Útför Hrafnhildar hefur farið
fram í kyrrþey.
Við eram ekki öll eins. Það gerir
lífið svo margbreytilegt og skemmti-
legt. Mismunurinn felst m.a. í því
hvernig við högum göngu okkar eftir
vegi lífsins. Sumir lifa hratt og era
fyrirferðarmiklir. Aðrir reyna að
marka svo djúp spor í veginn að eftir
þeim verði tekið.
Hadda mágkona mín var hæglát
og hlédræg. Var ekki mikið fyrir að
láta á sér bera. Margmenni átti ekki
við hana, hún naut sín best með nán-
ustu fjölskyldunni. Hún hafði
ákveðnar skoðanir, en lét þær ekki
alltaf í Ijósi með mörgum orðum,
stundum aðeins með svipbrigðum
sem vora auðskilin. Hún var afar
samviskusöm og er ég sannfærð um
að það hefur verið lán fyrir stofnan-
imar sem hún vann hjá að njóta
starfskrafta hennar. Það sem hún
tók sér fyrir hendur var gert af mik-
illi vandvirkni. Ef hún taldi sig ekki
geta gert eitthvað fullkomlega þá lét
hún það vera. Kæraleysi átti hún
ekki til og gerði ekki neitt sem ekki
var vel séð fyrir endann á. Lífsgöngu
sína gekk hún sjálfstæð og engum
háð. Hún hafði fágaðan smekk og
næmt listrænt auga. Hún hafði gott
skopskyn og átti auðvelt með að gera
grín að sjálfri sér.
Nú hefur hún kvatt okkur og
minningamar einar era eftir.Veik-
indum sínum sem stóðu í rúmt ár tók
hún af miklu æðruleysi og gætti þess
vel að hvorki ættingjar né starfsfólk
sjúkrastofnana þyrftu að hafa of
mikið fyrir henni. Síðustu mánuði lá
hún á líknardeild Landspítalans þar
sem hún naut frábærrar umönnunar
starfsfólksins. Hadda giftist ekki og
eignaðist ekki börn. Hún bjó í ná-
grenni við móður sína, Þóra Völu
systur sína og hennar böm, Þórð,
Hrafnhildi Völu, Kristján og Þórdísi.
Þeim var hún traustur félagi, stoð og
styrkur. Eg bið góðan Guð að styrkja
þau á sorgarstund. Guð blessi minn-
ingu Hrafnhildar Þórðardóttur.
Kristín Guðmundsdóttir.
Það er kvöld og ég sit við rúm-
stokkinn hjá Höddu frænku og er að
kveðja hana í hinsta sinn. Þessi sam-
verastund okkar er eilítið óraun-
veruleg. Ég held í höndina á henni og
finn löngun til að senda henni styrk
og hlýju. Margar hugsanir og tilfinn-
ingar sem erfitt er að skilgreina
renna í gegnum huga minn á þessari
stundu. Ég sé Höddu í huga mér eins
og hún var í blóma lífsins. Hún var
góð frænka, sérstaklega ósérhlífin
manneskja sem hugsaði fyrst og síð-
ast um aðra. Við systkinin nutum
góðvildar hennar í æsku, ekki síst
þegar hún leit eftir með okkur dag-
stund þegar svo stóð á hjá foreldram
okkar. Þá kynntist ég vel hlýju henn-
ar og góðsemi sem varaði æ síðan.
Sérstaklega era mér minnisstæð
hvatningarorð hennar til mín á ung-
lingsáranum. Þá lét hún mig alltaf
finna að hún ætlaðist til mikils af
mér, að ég nýtti hæfileika mína vel.
Hún sat sjaldan á ákveðnum skoðun-
um sínum um menn og málefni. Hún
sá gjarnan spaugilegu hliðina á til-
veranni og oftar en ekki gall við
hvellur hlátur hennar er dægurmálin
bar á góma. Hadda var þó alvörugef-
in um margt og bar tilfinningar sínar
ekki á torg. Þó fór ekki milli mála að
hún fann til með fólki sem á einhvern
hátt átti um sárt að binda.
Hadda frænka giftist aldrei. Hún
var ætíð afar nátengd ömmu, Val-
gerði Jóhannesdóttur, og systur
sinni, Þóra Völu, og hennar bömum.
Reyndist hún þeim mikil stoð og
stytta alla tíð. Nú á kveðjustund eiga
amma, Þóra Vala og bömin sérstak-
lega um sárt að binda við fráfall
Höddu. Hún var sannarlega einstak-
lega vönduð manneskja og sam-
viskusöm og er hennar sárt saknað
af mörgum, ættingjum sem og
traustum vinum.
Hadda mín, ég kveð þig nú og bið
drottin um að taka þig í faðm sér,
vemda þig og blessa.
Þín frænka,
Valgerður Jóhannesdóttir.
Ýmsar bemskuminningar um
Höddu föðursystur mína koma upp í
hugann þegar hún er kvödd. Fyrst
man ég eftir kaffihúsaferðum í
Kaupmannahöfn, þegar við bjuggum
þar, síðar sleðaferðir í Hveradali svo
og heimsóknir mínar á vinnustað
Höddu, Sparisjóð Hafnarfjarðar. Þá
var Sparisjóðurinn lítil stofnun sem
taldi aðeins sex til sjö starfsmenn,
sem handfærðu innlagnir og úttektir
í sparisjóðsbækur. Oftast enduðu
þær heimsóknir með því að hún
gaukaði að mér auram fyrir ís.
Hadda var hæglát kona sem hafði sig
ekki mikið í frammi. Hún hafði samt
skoðanir á flestöllum málum og bjó
yfir góðri kímnigáfu. Hún var mjög
vandvirk og samviskusöm hvort sem
var í vinnu eða heima. Hadda bjó ým-
ist hjá afa og ömmu eða í næsta ná-
grenni við þau og var alla tíð órjúfan-
legur hluti af lífinu þar, ekki síst eftir
að afi dó. Hadda var ekki mikið gefin
fyrir bakstur og eldamennsku, en
fyrir u.þ.b. áratug tók hún við því
hlutverki af ömmu að baka fyrir jóla-
boð stórfjölskyldunnar. Það var eins
og hún hefði ekki gert annað alla ævi,
slíkur var árangurinn. Þannig var
með allt sem hún tók sér fyrir hend-
ur, alltaf sýndi hún sömu vandvirkn-
ina.
Hadda giftist ekki og varð ekki
bama auðið. Hún tók sérstöku ást-
fóstri við Þóra Völu yngri systur sína
og börn hennar, þau Þórð, Hrafn-
hildi Völu, Kristján og Þórdísi. Hún
lét sér mjög annt um þau og bar hag
þeirra alla tíð fyrir brjósti.
Hadda greindist með krabbamein
í nóvember 1998. Hún tókst á við
þann erfiða sjúkdóm af einstöku
æðraleysi og hugrekki. Síðustu mán-
uðina dvaldi hún á líknardeild Land-
spítalans í Kópavogi og naut
einstakrar umönnunar starfsfólksins
þar. Ég bið Guð að styrkja ömmu,
Þóra Völu og bömin hennar. Blessuð
sé minning Hrafnhildar Þórðardótt-
ur.
Þúrdís Bjarnadóttir.
Kalliðerkomið,
kominernú stundin,
vinaskilnaðarviðkvæm stund.
Vinimirkveðja
vininn sinn látna,
er sefur hér hinn síðsta blund.
Margseraðminnst,
margterhéraðþakka.
Guði sé lof fyrir liðna tíð.
Margseraðminnast,
margs er að sakna.
Guð þerri tregatárin strið.
Farþúífriði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt
GekkstþúmeðGuði,
Guðþérnúfylgi,
hans dýrðarhnoss þú h(jóta skalt.
(V. Briem.)
Mín kæra vinkona Hrafnhildur
Þórðardóttir er látin. Fyrir rúmu ári
gi-eindist hún með krabbamein og
fljótlega kom í ljós að meinið hafði
dreift sér svo að framundan vora erf-
iðir tímar.
Ég man ekki svo langt aftur að ég
hafi ekki átt Höddu fyrir vinkonu,
enda sagði Valgerður móðir hennar,
að við hefðum aðeins verið á þriðja
árinu þegar vinátta okkar hófst. Við
ólumst upp í Hafnarfirði og voram
algerar samlokur öll okkar bemsku-
og unglingsár. Við voram saman í
handbolta í Haukum. Fljótt varð
Hadda mjög góð í marki. Við voram
líka saman í fimleikahóp sem Þor-
gerður Gísladóttir íþróttakennari
stjórnaði. Þessi hópur stofnaði síðan
Fimleikafélagið Björk árið 1951.
Hadda lauk prófi frá Flensborgar-
skóla vorið 1949. Eftir það dvaldist
hún um tíma í Bretlandi og vann síð-
ar í Noregi og Danmörku. Þar starf-
aði hún hjá Flugfélagi íslands í
Kaupmannahöfn. Lengst af var hún
bankastarfsmaður, fyrst í Sparisjóði
Hafnarfjarðar en síðar í Búnaðar-
bankanum við Hlemm. Þar vann hún
þar til skömmu fyrir jól 1998 er hún
varð að hætta vegna veikinda.
Hadda var ótrúlega sterk í veik-
indum sínum og aldrei heyrði ég
hana kvarta, þrátt fyrir að útlitið
væri erfitt nánast frá upphafi veik-
indanna. Hún hugsaði mildð um fólk-
ið sitt, aldraða móður og ekki síst
Þóra Völu systur sína og hennar
böm, en það var mjög kært með
Höddu og Þóru Völu. Einu sinni þeg-
ar ég kom til Höddu og hún var að
útskýra fyrir mér hvernig hún vildi
hafa sína kveðjustund varð mér að
orði: „Ef þú heldur svona áfram fer
ég bara að skæla.“ Þá svaraði hún:
„Það er ekkert ljótt við það að gráta,
en þetta er leiðin okkar allra.“ Þetta
lýsfr best hennar sálarró.
Ég á eftir að tárast og sakna minn-
ar kæra vinkonu, en allar þær góðu
minningar sem ég á um þá bestu vin-
konu sem ég hef nokkra sinni átt
munu ylja mér um ókomin ár. Við
Gunni, Þórdís, Þór og fjölskyldur
vottum Valgerði, Þóra Völu, bræðr-
um Höddu og fjölskyldum þeirra
okkar dýpstu samúð. Ég bið góðan
Guð að varðveita þig, elsku Hadda
mín. Far þú í friði.
Jónína Guðmundsdóttir (Nína).
Skilafrest-
ur minn-
ingar-
greina
EIGI minningargrein að birt-
ast á útfarardegi (eða í sunnu-
dagsblaði ef útför er á mánu-
degi), er skilafrestur sem hér
segir: í sunnudags- og þriðju-
dagsblað þarf grein að berast
fyrir hádegi á fostudag. í mið-
vikudags-, fimmtudags-, föstu-
dags- og laugardagsblað þarf
greinin að berast fyrir hádegi
tveimur virkum dögum fyrir
birtingardag. Berist grein eftir
að skilafrestur er útranninn
eða eftir að útför hefur farið
fram, er ekki unnt að lofa
ákveðnum birtingardegi. Þar
sem pláss er takmarkað getur
þurft að fresta birtingu greina,
enda þótt þær berist innan hins
tiltekna skilafrests.