Morgunblaðið - 27.02.2000, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 27. PEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ

*• «■ ^ ;
. ....................................................
Svona liggur kúluskíturinn á vatnsbotninum í stórum kúlum bæði í Mý-
vatni og Akanvatni á Hokkaidoeyju.
Slrandsvæö
“1
v ! Vatnaman
j Práönykra
Yfirlitskort af botni Mývatns úr bókinni Náttúra Mývatns. Botninum er
skipt eftir ríkjandi plöntutegundum. Grænu litirnir sýna kúluskitinn í
vatninu, sem er sem sjá má mestur í Syðriflóa.
Við vatnið er skúlptúr, sem á að tákna mikilvægi kúluskítsins í al-
þjóðlegu samhengi, en þetta dýrmæti finnst aðeins þar og í Mývatni.
Öldungar Ainumanna á vatnsbakkanum.
mynd af þessum tveimur stúlkum með kúluskít á milli sín.
jafnóðum á japönsku, var: Hvað
finnst þér um Japan? Hann segir að
þetta hafi allt verið mikið ævintýri.
„Vatnið Akan er í þjóðgarði og er
miðpunktur hans. Að bænum Akan-
kohan liggur hraðbraut sem nefnist
kúluskítsvegur eða Marimo Road.
En bærinn, sem er á vatnsbakkan-
um, lifir á ferðamennsku þar sem
kúluskíturinn er kjami málsins. I
eyju úti í Akanvatni er fræðslusetur
með kúluskítssýningu og þangað
koma yfir 500 þúsund gestir á ári.
Frá eyjunni liggur kapall niður á
vatnsbotninn þar sem kúluskíturinn
er og geta gestir fylgst með honum í
beinni útsendingu. Kúlurnar hafa
ekki festingu við botninn, en lítil
hreyfing er á þeim nema þegar
stormur veltir þeim. Eitthvað rekur
í þrjá daga gengur á skrúðgöng-
um, sem allir taka prúðbúnir
þátt í, stíga ákveðin dansspor og
kyrja kúluskítssönginn. Einn
þátttakandinn í fallega, jap-
anska búningnum sínum.
af þessum grænu kúlum upp í víkur
en reynt er að koma í veg fyrir það
með girðingum. Landverðir eru við
aðalvíkina. Þetta á sér langa sögu.
Arið 1921 var kúluskíturinn friðaður
og þá útnefndur sem „special natural
treasure", þ.e. sérstök náttúruger-
semi. Þegar kúluskíturinn var frið-
aður tók ekki betra við. Það varð til
þess að fólk fór að koma og safna
þessum kúlum. Tók þær heim til að
hafa sem stofuplöntur. Um það leyti
voru þarna einnig vandræði vegna
skógarhöggs. Trjám var fleytt á
vatninu og trjábolirnir áttu það til í
stormi að höggvast niður í botninn
og merja kúluskítinn. Útlitið var því
ekki gott. Um 1950 var svo komið að
skógarhögg og vatnsborðsbreyting
vegna virkjunar stefndu kúluskítn-
um í bráða útrýmingarhættu. Þá var
gripið til þess ráðs að gera svæðið að
þjóðgarði.
Sérstök kúluskítshátíð
Þá var stofnað til þessarar kúlu-
skítshátíðar. í raun var það í fyrstu
gert til að hvetja fólk til að koma með
kúluskítinn sinn og sleppa í vatnið
með kæru þakklæti fyrir lánið. Þá
byrjaði þessi athöfn, sem enn er
haldið í heiðri, að höfðingi Ainu-
fólksins sýnir gott fordæmi og fer
með kúluskítinn sinn út í vatnið og
skilar honum. Ainuar eru frum-
byggjar og minnihlutahópur sem
Frá eyju
liggur kapall
niður á vatns-
botninn. Gestir
skoða kúlu-
skítinn í beinni
útsendingu.
eins og indíánar lifði í nánu sam-
bandi við náttúruna og siðir þeirra
og þjóðsögur eru tengd dýrum og
plöntum, t.d. bjömum og trönum.
Dansar þeirra eru tengdir því. Öld-
ungar í samfélagi þeirra taka að sér í
byrjun hátíðarinnar að sigla út á
vatnið og sækja kúluskítinn og skila
honum aftur í lokin með miklum ser-
emoníum. Þá hefur bærinn verið
skreyttur og næstu daga gengur á
með skrúðgöngum sem allir taka
þátt í, ungir sem gamlir, í skrautleg-
um búningum. Þegar bátur höfðingj-
ans kemur að landi og mörg hundruð
Ainuar taka á móti honum á bakkan-
um, er kveikt á blysum og farið í all-
sherjar blysför nokkurra kílómetra
leið til þorps Ainuanna. Þar er hann
geymdur yfir hátíðina.
„Þetta er nokkurs konar þjóðhá-
tíð, enda búa þarna auðvitað miklu
fleiri en afkomendur Ainuanna og
aðkomufólk tekur þátt. Það er mjög
sérkennilegt og gaman að sjá þetta,"
segir Ami. „Fólkið fer með sérstök-
um danssporum í skrúðgöngu kyrj-
andi kúluskítssönginn. Fyrsta dag-
inn þegar kúluskíturinn er sóttur er
gríðarleg flugeldasýning, svo flug-
eldamir hjá KRúngunum eru barna-
leikur hjá því. I lokin heldur bátur
höfðingjans svo aftur í allra viðurvist
með kúluskítinn út á vatnið til að
skila honum. Fólk horfir á frá bakk-
anum. A undan hafa Ainuarnir þá
farið með kúluskítinn að styttu föður
þjóðgarðsins, þess sem stofnaði
hann. Athöfn fer fram við brjóst-
mynd af honum i almenningsgarði í
bænum. Svo þramma þeir niður að
vatni með kúluskítinn og sigla með
hann út.
í Akanbæ í 50 km fjarlægð er heil-
mikil fræðslustofnun, þar sem Isamu
Wakana hefur aðstöðu og stóra
rannsóknastofu og eru í læri hjá hon-
um stúdentar að sérhæfa sig í kúlu-
skít. A öðrum degi hátíðarinnar var
efnt til fyrstu alþjóðlegu kúluskíts-
ráðstefnunnar, þar sem rætt varvís-
indalega um viðfangsefnið. Var Ami
Einarsson hinn alþjóðlegi fulltrúi og
flutti fyrirlestur. „Búið var að hengja
upp plaköt um allan bæ með mynd-
um af okkur Isamu Wakana. Bæjar-
stjórnin sat öll á fremsta bekk. Á
kúluskítsráðstefnunni var mér af-
hentur kassi, sem ég var látinn opna
fyrir framan alla. Og upp úr honum
kom alls kyns dót sem hefur verið
búið til fyrir ferðamenn, m.a. þessi
stóra græna flauelskúla í líki gælu-
dýrs, alls konar kúluskítsmerktir
bollar, bakpoki í kúluskítslíki og
fleira slíkt,“ segir Árni og hlær.
Þetta tilstand allt kom honum á
óvart. Kveðst hann hafa skemmt sér
konunglega og oft hlegið dátt. Þetta
var svo langt fyrir ofan allt sem hann
hafði getað ímyndað sér fyrirfram.
„Kúluskíturinn á í rauninni engan
foman sess í hugum þessa fólks,
heldur var ákveðið um 1950 að gera
þetta svona. En núna er þetta mikið
mál. Ibúarnir hafa tekið þetta upp á
sína arma og þetta er þeirra hátíð,
tilefni til að hittast og skemmta sér
saman. I bænum em þá hátíðir og
sýningar af ýmsu tagi og allt undir-
lagt. Þar er markaður eins og í ferða-
mannabæjum og víða má sjá myndir
af kúluskít, t.d. á símaklefum og víð-
ar. Þeir framleiða mikið af alls konar
söluvarningi, kveikjurum með græn-
um kúlum í vökva, sápustykkjum í
hans mynd, böngsum með kúluskít í
fanginu, krukkum með iitlum kúlu-
skít í. Sá kúluskítur er raunar til-
búinn, tekinn úr öðru vatni þar sem
hann vex sem ló og fólk vinnur við að
hnoða henni saman í litlar kúlur, sem
svo eru seldar í krukkum til að taka
með sér heim. Þetta tekur á sig ótrú-
legustu myndir. Árni sýnir mér
símakort með mynd af kúluskít og
annað með tveimur stúlkum með
kúluskít á milli sín, sem var gefið út í
tilefni þess að 50 ár voru frá stofnun
þjóðgarðsins. En safnarar sækjast
eftir slíkum símakortum. Mikið safn
er orðið til af fallegum, listrænum
plakötum með kúluskít, sem eru til
sýnis og orðin safngripir en ófáanleg
lengur. í bænum er skúlptúr þar
sem kúluskíturinn er settur í hnatt-
rænt samhengi og á að tákna hve
mikilvægur hann er á alþjóðavísu.
Á þessari hátíð gekk kynningin
ekki í eina átt, þar sem fulltrúi var
kominn frá vatninu hinum megin á
hnettinum, sem líka á sér sinn kúlu-
skít. Var Árni beðinn um að halda
fyrirlestur um ísland í grunnskólan-
um á staðnum. Þetta reyndist vera í
íþróttasal skólans og fullur salur af
fólki. Allir nemendur skólans voru
þar mættir í skólabúningum sínum
með kennurunum. Til hliðar sat öll
skólastjórnin sparibúin svo og full-
trúar Kúluskítsfélagsins á staðnum,
þar á meðal stúlkurnar tvær á mynd-
inni á símakortinu og móðir þeirra.
Sjónvarpsmenn voru mættir og tóku
þetta upp. Ami sýndi myndir frá ís-
landi og sérstaklega Mývatni og það
gerði mikla lukku er hann greip til
þess ráðs að varpa upp myndum
heiman frá sér og af fjölskyldunni, til
að sýna hvernig fólk byggi á íslandi
þegar um það var spurt. Búið var að
vara hann við að japanskir krakkar
spyrðu aldrei neins þó boðið væri
upp á það. „En svo stóð upp einn af
eldri nemendunum. Hann kvaðst
stefna að því að verða tónlistarmað-
ur að atvinnu og langi til að heyra ís-
lenskt þjóðlag," segir Ái-ni. „Eg var
ekki með neitt slíkt, en Isamu
hnippti í mig og sagði að ég yrði að
syngja. Svo ég setti undir mig haus-
inn og söng Afi minn fór á honum
Rauð og slíkt í íslenskum kvæðastíl.
Þá var ísinn brotinn, hátíðleikinn
hvarf og andrúmsloftið gerbreyttist.
Þeim hafði tekist að gera mig að fífli,
en um leið var ég orðinn einn úr
þeirra hópi. Annars má geta þess að
japönsk gestrisni er í sérílokki
Japaninn dr. Isanu Wakana hygg-
ur á aðra ferð til Islands og í Mý-
vatnssveit. Og áformað er að þá komi
líka sjónvarpsmenn, því stöð þeirra
áformar að gera mynd um Mývatn
með sérstakri áherslu á kúluskítinn í
vatninu og þessar stóiu grænu kúl-
ur, svo sjaldgæfar á heimsvísu. Eins
gott fyrir okkur að láta þær ekki
glutrast niður þegar umheimurinn
hefur áttað sig á að þær eru hér.
Enda ekki í kot vísað þegar hægt er
að nýta þær svona vel í
ferðamennskunni ef rétt er að staðið,
eins og dæmið í Japan sýnir.