Morgunblaðið - 27.02.2000, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞAÐ er hægt að fyrirgefa
hljómsveitarstjórum allt ef
þeir hafa gott skopskyn," seg-
® ® ir einn hijóðfæraleikaranna í
dOnsku útvarpshljómsveitinni oglæt-
ur fylgja að Yuri Temirkanov hafi af-
burðagott skopskyn. Ekki svo að
skilja að hann sé sítalandi, öðru nær,
en hann hefur náðargáfu skopskyns-
ins, að ógleymdri tónlistargáfunni.
Þessi lágvaxni, granni maður hef-
ur líka kvikan glampa í augum þegar
hannspjallar um starf sitt með að-
stoðarkonu sinni, sem þýðir fyrir
hann, þvi enskan er honum ekki full-
töm. Hann er klæddur svartri, víðri
skyrtu, sem er girt ofan í gráar buxur
og í mjúkum brúnum jakka. A litla
fingri hægri handar glampar á fínleg-
an demantshring. Kiæðnaðurinn er á
lágu nótunum og sama er um lát-
bragð hans, en undir fáguðu og ró-
legu yfirborði er auðvelt að grilla í
kraftinn, sem þarf til að koma stórum
tónverkum til skila.
Auk þess að vera fyrsti gesta-
stjórnandi dönsku útvarpshljóm-
sveitarinnar er hann aðalstjórandi
fílharmóníunnar í Sankti Péturs-
borg. Hann var þrettán ára er hann
fluttist þangað til að fara í nám, en
fram að því hafði hann alist upp í Ká-
kasus, þar sem fæstir töluðu rúss-
nesku. Hann hefur enn sterkar taug-
ar til æskustöðvanna, en er jafn
heimavanur í Sankti Pétursborg.
Að skapa velvilja svo tónlistin
geti sprottið fram
Það má líta á hljómsveit sem nokk-
urs konar hljóðfæri, sem stjórnand-
inn spilar á. En hvað skyldi þurfa til
að fá svo öflugt hljóðfæri til að spila?
,Andstætt dauðum hljóðfærum
þarf þetta hljóðfæri, hljómsveitin, að
vilja spila,“ segir Temirkanov. „Það
er alltaf hægt að heyra þegar hljóm-
sveit vill ekki eða hefur ekki ánægju
af að spila. Þegar svo er, vinnur
hljómsveitin bara sitt verk, spilar
nótumar, en úr því verður engin tón-
list.“
En hvað er það sem blæs hljóm-
sveitinni í brjóst þessa löngun til að
spila og hæfileikann til að skapa tón-
list?
„Það veit enginn. Það er ekki hægt
að útskýra. Það er bara stundum sem
það tekst ekki. Það kemst ekkert
samband á, án þess að maður skilji af
hverju, og það verður engin tónlist."
En eftir að hafa talað við hljóm-
sveitarmeðlimina i dönsku útvarps-
hljómsveitinni má skilja að þú eigir
ekki við þennan vanda að etja.
„Þetta getur alltaf gerst. Stundum
er þetta undir efnisskránni komið. Ef
hún er tæknilega mjög erfið geta
tónlistarmennimir ósjálfrátt skellt
skuldinni á stjómandann, þótt það sé
nú ekki hann sem hafi samið tónlist-
ina. Það getur verið erfitt að komast
yfir slíkan hjalla, en ef manni tekst að
skapa velvilja í hljómsveitinni í sinn
garð, getur hljómsveitin kannski
gleymt erfiðleikunum og sigrast á
þeim og tónlistin þá sprottið fram.“
Orð duga ekki til að
skýra tónlist
Þú gerir ekld mikið af því að tala
við hljómsveitina, heldur sýnir henni
hverju þú sækist eftir, ekki satt?
„Jú, mér fellur ekki að tala mikið.
Það hefur ekkert að gera með tungu-
Hugarástand sem
ekki er hægt að
yfirfæra í orð
Kákasusbúinn Yuri Temirkanov stjórnar
dönsku útvarpshljómsveitinni á tónleikum
hennar í Háskólabíói mánudaginn 28. febr-
úar. Sigrún Davíðsdóttir ræddi við hann
um starf hljómsveitarstjórans og heyrði af
-----------------------——?--------------
fyrstu kynnum hans af Islendingum.
málaerfiðleika, heldur af því að því
minna sem maður talar, því meira
sýnir maður og það skapar meiri
skilning og betri árangur.
í fyrsta lagi vita hljóðfæraleikar-
arnir oftast fyrirfram hvað stjórn-
andinn hefur að segja. í öðru lagi er
ekki hægt að nota orð til að útskýra
tónlist. Orðin geta aldrei orðið annað
en málamiðlun, því tónlist er annað
tungumál en orðin.“
Hvemig sýnirðu hljómsveitinni
hverju þú sækist eftir?
„Með höndunum. Það er undarlegt
starf að stjóma hljómsveit. Þegar á
að kenna hljómsveitarstjómun
hvernig á þá að kenna að segja hljóm-
sveit hvernig hún eigi að spila? Tón-
list er hugarástand, sem ekki er hægt
að yfirfæra í orð. En á einhvern hátt
er hægt að koma þessum skilningi til
skila með því að nota hendurnar."
Og svo notarðu skopskynið er sagt.
„Það er ekki hægt að lifa af í Rúss-
landi án þess að hafa skopskyn. Sá
sem er þar án skopskyns ferst. Skop-
skyn er eins og lyf. Ekki svo að skilja
að allir séu glaðlegir í Rússlandi.
Langflestir em heldur þungbúnir og
það skil ég líka vel. Það er ekki hægt
að áfellast þá fyiár það því þar er ekki
margt að gleðjast yfir. En það er
heldur ekkert nýtt. Þannig hefur það
lengi verið.“
Hver hyómsveit hefur
sín einkenni
Það er gjaman sagt að hver hljóm-
sveit hafi sín einkenni og sína eigin-
leika. Hvaða eiginleika hefur danska
útvarpshljómsveitin?
„Hún hefur skopskyn og þá á ég
ekld við að menn séu stfellt að gera að
gamni sínu, heldur bara að hún hefur
þennan skilning og það skiptir miklu
máli. Hljómsveitin felur í sér mikla
möguleika og hefur til að bera gífur-
lega fagkunnáttu. Og svo vill hún
spila vel, sem er mjög mikilvægt.“
Og hvað með hljómsveitina í
Sankti Pétursborg?
„Hún er elsta starfandi hljómsveit-
in í Rússlandi og ber með sér dásam-
legar hefðir og sögu. Þama hafa þeir
allir verið, Tjækovskí, Glasunov,
Mahler, Stravinskí, Klemperer og
Furtwángler. Auðvitað hafa orðið
kynslóðaskipti í hljómsveitinni en á
einhvem undarlegan hátt er eins og
þessi áhrif erfist, liggi í erfðaefni
hljómsveitarinnar ef svo má segja.
Maður skynjar þessa fortíð á ein-
hvem hátt. Strengjahljómurinn er til
dæmis mjög skýr og sérstakur. Und-
anfama hálfa öld hefur hljómsveitin
verið þjálfuð með nánast hernaðar-
legri nákvæmni."
Hefðir geta verið til góðs og ills.
Era engar slæmar hefðir sem flækj-
ast fyrir þessari sögufrægu hljóm-
sveit?
„Nú nefndi ég aðeins góðu hefðim-
ar, en auðvitað eru slæmar hefðir
einnig til þar. Verkefni mitt er að
halda þeim góðu við lýði en losna við
þær slæmu.
Hljómsveitin var í upphafi hrædd
við stjórnandann, því þannig hafði
henni verið stjómað. Það var tvennt,
sem hún var hrædd við: Stjómand-
ann og dauðann... og það var hægt að
heyra þennan ótta á tónlistarflutn-
ingi hennar. En það er ekki hægt að
skapa neitt ef hræðslan er stöðugt
ráðandi.
Eg vil gjaman breyta sálarástandi
hljómsveitarinnar og held mér hafi
tekist það. Ég lít ekki á hljómsveitina
sem undirmenn mína, heldur sam-
starfsmenn, sem taka þátt í tónlistar-
sköpuninni með mér. Hljómsveitin
þarf að vilja spila.
Tæknilega er Pétursborgar-fíl-
harmónían alveg fullkomin, gædd
ótrúlegum hæfileikum. Hún er eins
og fullkomin vél, eins og best verður
á kosið tæknilega. Ég er kannski ein-
faldur, en ég held að list sé annað en
vel smurð vél. Án gleði er tónlistin
dauð.“
Beitirðu einnig skopskyninu á Pét-
ursborgar-fílharmóníuna?
„Já, en annars konar skopskyni en
á þá dönsku. Púshkin hefur sagt að
það sé gáfnamerki að þekkja þann
sem rætt er við til að geta ákveðið
hvers konar skopskyn megi beita á
viðkomandi. í byrjun gerði ég eigin-
lega alls ekki að gamni mínu við fíl-
harmóníuna, því hljóðfæraleikararn-
ir hefðu ekki skilið það. Núna get ég
það og þeir hafa smám saman lært að
taka því.“
Þú ferðast einnig um og stjómar.
Ljósmynd/Bent Poulsen
„Andstætt dauðum hljóðfærum
þá þarf þetta hljóðfæri, hljóm-
sveitin, að vilja spila,“ segir
Yuri Temirkanov. „Það er alltaf
hægt að heyra þegar hljómsveit
vill ekki eða hefur ekki
ánægju af að spila.“
Hvemig kemurðu að nýjum hljóm-
sveitum?
„í upphafi vita hljóðfæraleikarar
yfirleitt meira um stjórnandann en
hann um þá og vita nokkurn veginn
hverju þeir eiga von á. Það tekur
stjómandann svo nokkrar mínútur
að átta sig á hvemig hljómsveitin er
og svo er að aðlagast því.
Þetta er svona eins og að meta
íþróttamann. Það eru þeir sem
stökkva tvo metra og þeir sem
stökkva 2,15. Svo er að ná sem mestu
út úr fólki, þoka fólki áfram, ýta við
þeim sem komast aðeins 2 metra, en
líka að sætta sig við takmarkanimar
og nýta það sem er fyrir hendi.“
Áheyrendur
endurspegla þjóðirnar
Hvað með viðfangsefni, áttu þér
einhver sérstök uppáhalds viðfangs-
eftii?
„Sá sem aðeins hlustar á tónlist
getur haft ákveðnar skoðanir á hvað
honum falli í geð og hvað ekki,“ segir
Temirkanov eftir smáumhugsun. „Sá
sem er atvinnumaður í tónlist getur
ekki látið slíkt eftir sér, en vissulega
getur manni fundist sum tónlist
standa manni nær en önnur og að
maður hafi betri skilning á sumum
verkum en öðrum. En það væri ekki
hægt annað en að vorkenna áheyr-
endum, sem þyrftu að sitja undir
flutningi stjómanda, sem ekki væri
hrifinn af tónlistinni, sem hann stýrði
flutningi á.“
Hvað með tengsl þín við rússneska
tónlist?
„Þótt ég virðist Rússi í augum út-
lendinga, er ég ekki Rússi. Það búa
margar þjóðir í fyrram Sovétiíkjun-
um og ég kem frá Kákasus, er Tjerk-
assi. Þangað til ég var þrettán ára bjó
ég ekki innan um rússneskumælandi
fólk, en flutti þá til Leníngrad og
lærði þai'.
Rússnesk tónlist er mér því ekki
nánari en önnur tónlist þótt hún sér
mér sálarlega kunnugleg. Kákasus
er heima í mínum huga og þar á ég
enn ættingja, en annars er erfitt að
segja. Ég er einnig tengdur Sankti
Pétursborg."
Það er stundum sagt að Rússar
séu aldrei hamingjusamir ef þeir búa
erlendis, heldur alltaf haldnir heim-
þrá. Geturðu tekið undir það?
„í þessu felst undarlegur þáttur
sem er að Rússar, sem áður fluttu í
burtu, áttu ekki afturkvæmt og það
skapaði þessa áköfu þrá eftir Rúss-
landi. Nú geta Rússar erlendis hins
vegar farið aftur til baka ef þeim sýn-
ist svo og verða því eins og aðrir sem
flytja burtu. En ég held að flestir sem
flytjast brott úr heimahögunum hafi
til þeirra einhveijar taugar."
Nú ferðu ekkd aðeins á milli hljóm-
sveita heldur einnig landa. Finnurðu
mun á áheyrendum eftir löndum?
„Hvert land hefur eitthvað sér-
stakt við sig og það endurspeglast í
áheyrendum, þótt það sé ekki spurn-
ing um betri eða verri þjóðir. Sumir
áheyrendur eru kaldir, aðrir frá-
bragðnir, eins og Japanir, sem hafa
sinn háttinn á, jafnvel í því hvernig
þeir klappa. Þeir era vingjarnlegir og
ákafir að skilja.
Ég nefni engin nöfn, en í Evrópu
era þjóðir, sem finnst að þær viti allt
og séu að gera greiða með því að
hlusta. „Lát heyra hvað þú getur“ er
afstaðan, sem geislar frá þeim. Ég
tek eftir þessu, en það hefur engin
sérstök áhrif á mig. Þetta er svona
rétt eins og maður getur þurft að
eiga skipti við margvíslegt fólk, sem
er ekki allt jafnskemmtilegt.
Þegar ég var ungur hélt ég að allir
Norðurlandabúar væra fjarlægir og
inn á við, en ég hef nú lært að það er
aðeins á yfirborðinu. Það er auðvelt
að nálgast þá, þeir era vingjarnlegir
og þakklátir fyrir það sem fyrir þá er
gert. Vingjamlegri en Sankti Péturs-
borgarbúar. Þar má enn finna á íbú-
unum að borgin var keisaraborg, þótt
sá tími sé löngu liðinn.
íslandsferðin er fyrsta ferðin mín
þangað og ég hlakka mikið til. Ég hef
heyrt svo mikið af íslendingum, því
ég átti íslenskan skólabróður í Len-
íngrad, Snorra Þorvaldsson, sem nú
býr í Stokkhólmi, fjarska viðkunnan-
legur og geðþekkur maður. I augum
okkar var hann mjög mikill útlend-
ingur, því á þessum tíma sáust varla
útlendingar í Leníngrad.
Eitt sinn kom skip frá íslandi til
Leníngrad og Snorri fékk þá send-
ingu af alls konar fiski, saltfiski,
reyktum fiski, harðfiski og ferskum
fiski. Snorri bauð mér í mat og ég hef
aldrei á ævinni séð svona mikið af
fiski, en því miður er ég með ofnæmi
fyrir fiski, svo þetta var ekki svo
ánægjulegt fyrir mig,“ rifjar Temirk-
anov upp með hlátursglampa í aug-
unum. Nú hlakkar hann til að komast
í skoðunarferð um Þingvöll, Gullfoss
og Geysi áður en haldið verður áfram
vestur um haf.
Danska útvarpshljómsveitin
með íslensku ívafi
„ÉG á enn blaðamannaskírteini frá
1959, undirritað af Bjarna Bene-
diktssyni, sem var þá ritstjóri Morg-
unblaðsins," rifjar Gunnar Kjartans-
son fiðluleikari upp, þegar Morgun-
blaðið ber á góma. Það varð þó
tónlistin og ekki blaðamennskan,
sem Gunnar lagði fyrir sig, þótt
hann spreytti sig lítillega á því síðar-
nefnda. Meðal annars fór hann á Ed-
inborgarhátíðina og skrifaði um
hana.
Siðan 1970 hefur Gunnar leikið
með dönsku útvarpshljómsveitinni
og segist kunna fima vel við sig þar.
„Eg er líka hálfur Dani, mamma var
dönsk,“ bætir hann við og segistþví
vera á heimaslóðum í Danmörku,
þar sem hann ólst að hluta upp. Fað-
ir hans er Kjartan Sigurðsson arki-
tekt, sem á sínum tíma rak teikni-
stofu með arkitektunum Sigvalda
Thordarson og Gísla Halldórssyni.
Það voru.ýmsir tónlistarmenn
með Gunnari í Menntaskólanum í
Reykjavík á sínum tíma, meðal ann-
ars tónskáldin Atli Heimir Sveinsson
og Þorkell Sigurbjömsson, en einn-
ig Halldór Haraldsson pianóleikari.
„Ég flutti reyndar fyrstu verk
þeirra Atla Heimis og Þorkels á
menntaskólaámnum, hvort tveggja
fiðlusónötur, þar sem þeir spiluðu
sjálfir undir á píanó,“ segir Gunnar
og bætir við að það sé skemmtilegt
að hugsa til þessa frumflutnings.
Síðasta árið í menntó las Gunnar
utanskóla til að geta spilað með Sin-
fóníuhljómsveit Islands. Á þeim ár-
um var Bohdan Wodiczko aðal-
hljómsveitarstjóri og Bjöm Ólafsson
var konsertmeistari. „Bjöm var við-
kvæmur en afar góður maður,“
minnist Gunnar. Veturinn eftir hélt
Gunnar utan til framhaldsnáms, var
fyrst í Köln og síðan í Prag.
Gunnar segir að það sé góður andi
í hljómsveitinni, sem sé eins og oft
með útvarpshljómsveitir með fastan
og áþreifanlegan hljóm, því yfír-
ferðin sé mikil. „Við spilum svo mik-
ið, svo það gildir að lesa
í gegn, klára verkefni
og takatil við það
næsta. í óperuhljóm-
sveitum er það sama
spilað aftur og aftur og
hægt að liggja yfir og
fága. Það má segja að
við plægjum okkur í
gegnum efnisskrána,"
segir Gunnar með
glettnisglampa í aug-
um.
Gunnar er á því að
Danir séu músíkalskir,
þótt honum hafi ekki
þótt svo í fyrstu. „Það
em danskir söngvarar
að syngja í óperahús-
um um allan heim, þó danskan virð-
ist ekki músíkölsk, svo eitthvað hlýt-
ur að liggja í þeim,“ segir liann.
Hljómsveitin fer í tvær til þijár
tónleikaferðir á ári og ferðin nú er
þriðja Bandaríkjaferðin. Gunnar
segir að ferðalögin séu
nokkuð álag og spenn-
an kannski ekki sú
sama og áður, þegar
fólk ferðaðist almennt
minna. Hluti af ferða-
lögum hljómsveitarinn-
ar era ferðir, sem fam-
ar eru til að kynna
danskan iðnað og af-
urðir og þá er Margrét
Þórhildur Danadrottn-
ing oft mcð í for.
Á efnisskránni í
Reykjavík vcrður á
efnisskránni 2. sinfónía
Sibeliusar og 4. sinfón-
ía Carl Nielsens, en
einnig verk eftir
danska tónskáldið Poul Ruders, sem
er eitt þekktasta núlifandi tónskáld
Dana. I byijun mars verður frum-
flutt eftir hann ópera í Konunglega
leikshúsinu, byggð á sögu eftir
Margaret Atwood.
Gunnar
Kjartansson