Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Page 158

tónlistarmanna fyrir þeim. Og eins og falskur söngur sker í eyru þeirra
sem hafa tóneyra, sker það strax í eyru þeirra sem hafa brageyra ef ein-
hver er að reyna að setja saman vísu að hefðbundnum hætti en „setur […]
stuðla og höfuðstafi alveg út í bláinn“ eins og Sig. Sig. orðar það í (7) hér
framar. En þegar þeir sem hafa brageyra hlusta á skáldskap sem ekki er
ætlað að lúta neinum hefðum bundins máls verkar það ekki truflandi á þá,
ekki frekar en rapptónlist sem fylgir ekki tilteknum laglínum sker í eyru
þeirra sem hafa tóneyra. Það eru því ákveðin líkindi milli þess að hafa
brag eyra og tóneyra, enda hafa sumir látið sér detta í hug að þarna séu
tengsl á milli:
(10) Gestur hefir verið ósöngvinn maður og gætir þess víða […] Þessi
ósöngvi er einkennileg um Gest, sem var Íslendingur; þeir eru
færri, sem finna það ekki „á sér“ þ.e.a.s. heyra það á hljómnum,
hvort rétt er kveðið (Sigurður Sigurðsson 1905:50).
Hér kemur aftur fram sú hugmynd að meirihluti Íslendinga hafi brageyra
en jafnframt að einhver tengsl hljóti að vera á milli brageyra og tóneyra.
Það er þó ekki augljóst mál.
Hér framar var því haldið fram, og sú staðhæfing studd tilvísunum í
rannsóknir, að sumir væru raunverulega laglausir. Það merkir þá að þótt
áreiti af réttu tagi (og á réttum tíma) sé nauðsynlegt skilyrði fyrir því að
menn komi sér upp tóneyra virðist það ekki vera nægjanlegt skilyrði,
ólíkt því sem yfirleitt er haldið fram um máleyra eða máltilfinningu (í
þröngum skilningi) og mállegt áreiti á máltökuskeiði. Spurningin er þá sú
hvort einhverjir eru í raun braglausir í þeim skilningi að þeim dugi ekki
að alast upp við hefðbundinn kveðskap til þess að þeir öðlist brag eyra.13
Ýmislegt bendir til þess að svo sé, t.d. eftirfarandi játningar:
(11) a. Ég er því miður ekki svo heppinn að hafa þennan næmleika fyrir
kveðskap, því ég þarf helst að setjast niður með reglustiku og
blýant til að átta mig á því hvort eitthvað er rétt stuðlað eða ekki.
En þeir menn og konur eru til sem hafa þetta í blóðinu, að því er
virðist, og heyra það um leið hvort vísa eða kvæði er rétt stuðlað og
rímað (Kristján Árnason 2003:103).
b. Þessi hæfileiki til að heyra hvort vísa er rétt kveðin er leyndardómur
Höskuldur Þráinsson158
13 Ég ímyndaði mér um tíma að ég hefði fyrstur manna gripið til þess að nota orðið
braglaus til samræmis við orðið laglaus og fannst það talsvert snjallt hjá mér. Svo rakst ég á
það að Þórarinn Eldjárn hafði einmitt notað orðið í þessari merkingu fyrir svo sem þrjátíu
árum (1987). Ekki þurfti það að koma á óvart.