Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Page 136

Í norska dæminu í (22c) eru heilt og absolutt innskot en i den store verda
viðbót. Prófin í (22b–c) benda til þess að setningarlegi fyrri liðurinn í
(22a) sé myndaður á virkan hátt og að hægt sé að breyta honum á sama
hátt og stæði hann utan samsetningarinnar.
Í eftirfarandi dæmum úr íslensku verður innskotsaðferðin prófuð nánar.
Í orðatiltækjunum í (23) og (24) er ekki mögulegt að beita inn skots aðferð -
inni og um (25) má segja að tæpt sé að beita þeirri aðferð þó þar sé ekki á
ferðinni orðatiltæki heldur meira fast orðasamband (hanga á blá þræði).
Svo virðist því sem orðatiltæki og fastari orðasambönd eigi samkvæmt
þessu heima í orðasafninu. Innskotsorðin sem prófuð eru í setningunum
að neðan eru lýsingarorðið súra í (23b), atviksorðið rosalega í (23c), lýsing-
arorðið hættulega í (24b) og lýsingarorðið algjörum í (25b).14
(23)a. Sjaldan fellur eplið langt frá eikinni.
b. *Sjaldan fellur súra eplið langt frá eikinni.
c. *Sjaldan fellur eplið rosalega langt frá eikinni.
(24)a. Það hefur hver sinn djöful að draga.
b. *Það hefur hver sinn hættulega djöful að draga.
(25) a. Líf ríkisstjórnarinnar hékk á bláþræði alla helgina.
b. ??Líf ríkisstjórnarinnar hékk á algjörum bláþræði alla helgina.
Á sama hátt er ekki hægt að beita innskoti á fyrri liðina í (26)–(28), hvorki
með atviksorðinu bara, atviksorðinu töluvert eða óákveðna fornafninu
sjálfur.
(26)a. Hann fékk sér svartan [[haltu-kjafti]-brjóstsykur].
b. *Hann fékk sér svartan [[haltu-bara-kjafti]-brjóstsykur].
(27)a. Jón sagði að þetta væri svona [[klippa og líma]-verkefni].
b. *Jón sagði að þetta væri svona [[klippa-töluvert-og-líma]-verk efni].15
(28)a. Guðrún var eitthvað [[utan-við-sig]-leg] á fundinum.
b. *Guðrún var eitthvað [[utan-við-sjálfa-sig]-leg] á fundinum.
Í sumum öðrum setningarlegum liðum virðist þó hægt að beita innskoti
sem bendir til þess að þessir fyrri liðir séu að öllum líkindum ekki geymdir
Þorsteinn G. Indriðason136
14 Dæmin í (23b–c) og (24b) eru auðvitað ekki röng málfræðilega en þau brjóta gegn
ákveðinni málhefð þar sem litið er á þessar runur sem óbreytanlegar með ákveðna merk-
ingu.
15 Klippa-og-líma er tökuliður úr ensku, sbr. cut-and-paste.