Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Side 72

fornafnið ekki undanfara? Hvernig er þolfalli úthlutað í afturbeygðri þol-
mynd við þær aðstæður?
Við byrjum á fyrri spurningunni. Við höfum fært fyrir því ýmiss
konar rök að afturbeygða fornafnið í afturbeygðri þolmynd sé VF. Við
teljum, eins og kom fram hér að framan, að bindilögmál A eigi einungis
við um liði með ákveðniþátt eins og SF, en ekki VF. Þar með þurfi VF
ekki setningafræðilegan undanfara, þótt þau hafi hann í germynd. Sagnir
með skyldubundna afturbeygingu, sem og raka-sagnir þegar þær taka ein-
falda afturbeygða fornafnið sig, fela í sér merkingarlega bindingu (sjá
formlega útfærslu hjá Þórhalli Eyþórssyni, Antoni Karli Ingasyni og
Einari Frey Sigurðssyni 2016). Með því er átt við að það sé innbyggt í
þessar sagnir að þemað (eða þolandinn eftir atvikum) verði að vera það
sama og gerandinn, þ.e. að ekki sé hægt aðskilja gerandann og þemað.
Nú komum við að úthlutun þolfalls, sem er þekkt úrlausnarefni í setn-
ingafræði. Vanalega er litið svo á að einfalda afturbeygða fornafnið sé
aðeins til í þolfalli, þágufalli og eignarfalli, en ekki nefnifalli, sbr. töflu 1.
nf. –
þf. sig
þgf. sér
ef. sín
Tafla 1: Beyging einfalda afturbeygða fornafnsins í þriðju persónu.
Í kenningum um fallmörkun er oft talið að ekki sé hægt að úthluta þolfalli
ef nefnifall vantar í setninguna.20 Þar með eru setningar í afturbeygðri
Anton Karl Ingason o.fl.72
20 Þessi alhæfing sem gjarna er kennd við Burzio er reyndar sett fram á ýmsan hátt í
fræðunum. Burzio (1986:178) gerir ráð fyrir því að eingöngu sagnir sem úthluta frumlagi
merkingarhlutverki geti úthlutað þolfalli. Hjá Woolford (2003) fær andlag nefnifall þegar
það er ekkert frumlag sem fær nefnifall. Í kenningu Marantz (1991) er þolfalli úthlutað af
V+I, þ.e. sagnhaus og beygingarhaus, og fall þessa nafnliðar er háð falli annars nafnliðar
sem V+I stýrir einnig. Hjá Yip, Maling og Jackendoff (1987) er gert ráð fyrir úthlutun
nefnifalls og þolfalls frá vinstri til hægri (og að í sumum málum geti fallúthlutun verið frá
hægri til vinstri, þ.e. andlagsfall á undan frumlagsfalli). Halldór Ármann Sigurðsson (2003,
2006) gerir svo ráð fyrir að úthlutun formgerðarþolfalls sé eingöngu möguleg í návist
nefnifalls. Ritrýnir telur að slíkar hugmyndir eigi ekki vel við um íslensku sem er með
sagnir eins og dreyma og vanta, sem taka þolfallsfrumlag (og þolfallsandlag). Þessi vandi er
þó ekki alvarlegur ef gert er ráð fyrir að frumlagi — líka aukafallsfrumlagi — sé úthlutað
óhlutbundnu nefnifalli eða ef gripið er til skýringar Woods (væntanlegt) sem setur fram þá
tilgátu að öllum þolfallsfrumlögum sé úthlutað formgerðarþolfalli en ósagður hengill ofar
í setningagerðinni fái nefnifall.