Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Síða 154

3.2 Máleyra og málleysi
Allt frá því á 19. öld a.m.k. hafa vísindamenn vitað að málið „á heima“ á
tilteknum stöðum í heilanum. Heilaskaði á ákveðnum stað getur valdið
ýmiss konar málstoli, ýmist skilningsstoli eða tjástoli, og slíkur skaði
gefur þá vísbendingar um staðsetningu málstöðvanna og verkaskiptingu
þeirra (sjá t.d. umræðu hjá Sigríði Magnúsdóttur 2005). Ýmiss konar
tækni hefur líka gert vísindamönnum kleift að fylgjast með því hvaða
heilastöðvar virkjast við mállegt áreiti eða þegar fólk talar (sjá t.d. yfirlit
hjá Ahlsén 2006). Við getum því sagt með vissu að „máleyrað“ tengist til-
teknum heilastöðvum og við höfum góða hugmynd um hvar þær eru, þótt
enn sé ýmislegt óljóst um samspil þeirra og sérhæfingu.
4. Brageyra
4.1 Skilgreining
Orðið brageyra er skilgreint svo í Íslenskri orðabók (2002):
•  næmleiki fyrir því hvort ort er eftir réttum bragreglum
Það þarf því ekki að koma á óvart að þetta orð er stundum notað með
ýmsum lýsingarorðum, oft jákvæðum. Ef leitað er að „brageyra“ (án beyg-
ingarlýsingar) á Tímarit.is finnast alls 574 dæmi. Þau má svo flokka líkt og
dæmin með tóneyra hér framar og reyna að finna orðasamböndin hafa
(ekki, ekkert) brageyra og leita að samböndum með sömu lýsingarorðum og
áður fundust með tóneyra í sömu heimild. Þá verður niðurstaðan eins og
sýnt er í töflu 2:
Dæmi hafa eða ofur- ná-
alls hafa ekki gott næmt frábært öruggt lélegt næmt kvæmt slæmt
brageyra 574 40 27 39 1 1 0 0 1 0
Tafla 2: Fjöldi dæma um orðið „brageyra“ á Tímarit.is og nokkur lýsingarorð
sem þar standa með því (sbr. líka töflu 1).
Samanburður við niðurstöðuna fyrir tóneyra í töflu 1 sýnir þó að hér virð -
ist býsna oft gert ráð fyrir því að það að hafa brageyra sé spurning um
„annaðhvort/eða“ og notkun með metandi lýsingarorðum er tiltölulega
sjaldgæfari en með orðinu tóneyra.
Því hefur stundum verið haldið fram að Einar Benediktsson hafi
smíðað orðið brageyra (sjá t.d. Kristján Árnason 2003:103) og reyndar má
skilja eftirfandi orð hans svo (leturbr. mín):
Höskuldur Þráinsson154