Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Side 133
(17) a. Reglur í setningahluta geta hvorki vísað til innri gerðar afleiddra
eða samsettra orða né breytt röð einstakra orðhluta innan þeirra.
b. Reglur um orðmyndun hafa ekki aðgang að setningahlutanum við
myndun afleiddra eða samsettra orða.
Tilgátan felur sem sagt í sér að samband orðasafnsins og setningahlutans
sé einungis á eina lund, þ.e. að orðasafnið láti setningahlutanum í té efni
til setn inga gerðarinnar, sbr. (15). Lieber og Scalise (2007:12) halda því
hins vegar fram að til séu augljós mótdæmi við tilgátunni, þ.e. þeim hluta
hennar sem kemur fram í (17a). Mögulegt sé að vísa til fyrri hluta sam -
settra orða með orðum sem hafa í sér endurvísandi hlutverk (sjá einnig
Meibauer 2007:244), sbr. (18):
(18) a. Clinton-ites no longer believe in him.
b. Russia-n is a tough language to learn, especially if you have never
been there.
c. The core of Reagan-omics was his idea that deficit didn’t matter.
Þessi tegund endurvísunar er einnig möguleg í íslensku, sbr. (19):10
(19)a. Jón leit á sig sem Akureyr-ing alla tíð þó hann hefði ekki búið þar
lengi.
b. ESB-sinnar vilja endilega fara þangað inn hvað sem það kostar.
c. Laxness-túlkendur misskilja hann venjulega í ræðu og riti.
Samkvæmt (17b) ætti svo ekki að vera hægt að mynda setningarlegar sam-
setningar, sbr. (15).11 Varðandi þetta atriði nákvæmlega og önnur sem
snerta samband orðasafnins og setningahlutans hafa menn skipað sér í tvo
flokka, allt eftir því hversu bókstaflega menn vilja beita tilgátunni um
sjálf stæði orðasafnsins. Annars vegar er um að ræða þá sem aðhyllast svo -
nefnda veikari útgáfu orðasafnstilgátunnar, sjá (16). Þeir segja sem svo að
það verði að gera ráð fyrir einhverri opnun milli orðasafnsins og setninga -
hlutans, annars væri til dæmis ekki hægt að skýra myndun setningarlegra
samsetninga á borð við (3)–(5) á fullnægjandi hátt (sjá Chomsky 1970,
Anderson 1982, 1992, Lieber 1992, Ackema og Neeleman 2004, Booij
Setningarlegar samsetningar í íslensku 133
10 Í (i) og (ii) eru svipuð dæmi úr norsku:
(i) Helge er foreldre-løs og traff de derfor aldri.
(ii) Kari er en Bergens-er selv om hun ikke har bodd der lenge.
11 Botha (1981) kallaði þessa hömlu The no phrase constraint, en heitið á hömlunni er
reyndar brot á hömlunni sjálfri!