Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Side 155

(5) Einn gimsteinn, sem vér einir eigum fram yfir allar heimsþjóðir, er
stuðlagáfan, kendin á setning þess ríms, sem á útlendu máli er kallað
bókstafarím. Eg leyfi mér að kalla þessa rímvísi þjóðar vorrar brag -
eyra og skal skýra nánar, með nokkrum orðum, hvað þetta nafn á
hér að merkja (Einar Benediktsson 1916:2).
Í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans er þetta elsta dæmið um orðið bra-
geyra. Á Tímarit.is má hins vegar finna tvö eldri dæmi sem vert er að birta
til fróðleiks (feitletrun mín):
(6)a. Og hverjar eru svo þessar stóru kröfur? Helzta krafan er um yztu
skurn formsins, r í m i ð. Íslendingar hafa opið brageyra, finna það
á sér, hvort rétt er kveðið eptir „receptinu“ — en hvort málið er sam-
stætt, stíll og bragarháttur hæfir efninu o. s. frv. þykir minna um
vert. Því er það, að tilfinningarlaust og hugmyndasnautt bull, flotast
á höfuðstöfum og stuðlum (Juvenis 1904:134).
b. Gest skorti brageyra og brýtur því bág við alla smekkvísi í þeim
efnum. Honum er ekki aðeins átakanlega örðugt um stuðla og
höfuðstafi, sem hreimurinn í öllum íslenzkum kveðskap styðst við,
heldur er málið, sjálft orðavalið hið lakasta, mjög ósamkvæmilegt
því efni, sem hann yrkir um […] (Sigurður Sigurðsson 1905:50).
Ég veit ekki fyrir víst hver þessi Sigurður Sigurðsson er, en þetta gæti vel
verið skáldið Sigurður Sigurðsson frá Arnarholti (1879‒1939) því hann
var byrjaður að yrkja á þessum árum og gaf út sína fyrstu ljóðabók 1906
(með Jónasi Guðlaugssyni). Þá gæti Juvenis sem skrifaði fyrri pistilinn
(frá 1904) reyndar líka verið sami maður því sá pistill ber yfirheitið „Frá
Höfn“ og vitað er að Sigurður stundaði lyfjafræðinám og lyfjafræðistörf í
Kaupmannahöfn um þetta leyti. Andinn í þessum pistlum báðum er líka
mjög í samræmi við það sem finna má í skrifum hans um skáldskap, því
hann gerði miklar kröfur um mál og form ljóða (sjá Hannes Pétursson
1957:XIV). Í annarri umsögn um ljóðabók má lesa athugasemdir af
svipuðum toga og þær sem tilgreindar voru hér framar og höfundurinn
gæti verið hinn sami Sigurður Sigurðsson (feitletrun mín):
(7) En eitt verður höf. aldrei fyrirgefið, hvorki þessa heims né annars, og
það er hroðvirknin. Frágangurinn á máli og rími verður að teljast
óframbærilegur fyrir þjóð, sem er fædd með brageyra […] Það er leitt
að þurfa að segja um ljóðskáld, að það vanti brageyra; en hér verður
ekki hjá því komist. Ekki nóg með það, að höf. virðist ekki hafa grun
Þrjú eyru 155