Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Blaðsíða 30

3.2.5 Setningar með ósögðum nafnlið
Í tilteknum setningagerðum er ekkert sýnilegt frumlag en þó er venja að
gera þar ráð fyrir ósögðu frumlagi. Það á einkum við um frumlagseyðu í
svo kölluðum stýrinafnhætti (e. control infinitive) og í aðalsetningu sem er
tengd við undanfarandi setningu með og (tengieyðing, e. conjunction
reduction) (Höskuldur Þráinsson 2005:269). Dæmi um frumlagseyðu í
stýrinafnhætti er að finna í (56), þar sem ský virðist vera undanfari ósagðs
liðar með rigna (frumlagseyðan er hér táknuð með __ ).
(56) … þú er býður skýjum að __ rigna yfir góða og illa.
(ÍT, Barböru saga, 5. kafli)
Þetta er sú gerð stýrinafnháttar þar sem ósagði liðurinn í nafnháttarsetn-
ingunni að rigna yfir góða og illa vísar í ský, sem er andlag sagnarinnar bjóða
í móðursetningunni; þ.e. ósagða liðnum er „stýrt“ af andlaginu skýjum (e.
object control).
Annað dæmi um sögnina rigna með ósögðum lið er sýnt í (57). Í þessu
tilviki virðist vera um að ræða nefnifallsfrumlag í tilvísunarsetningu
(ósagða tilvísunarfornafnið í setningunni með rigna er táknað með __ ).
(57) Elskið ér óvini yðra, og gerið ér vel við þá, er yður hata, og biðjið fyr
þeim, er yður bölva, að ér gerist synir föður yðvars, þess er á himn-
um er, og sól sína lætur skína jafnt yfir vonda sem góða og __ rignir
slíkt yfir illa og lætur gróa jarðir þeirra þeirra sem góðra.
(ÍT, Íslenska hómilíubókin. Fornar stólræður)
Hér er greint frá því að faðir yðvarr (þ.e. Guð) rigni (eða láti rigna) yfir illa
menn. Texti Hómilíubókarinnar samsvarar latneska frumtextanum og
því má gera ráð fyrir áhrifum úr latínu.
Dæmin í (56) og (57) eru býsna ólík; annað á við um náttúrufar (ský)
en í hinu kemur fyrir raunverulegur gerandi (faðir yðvarr). Dæmi sem
þessi eru raunar mjög fátíð í íslensku og virðist mega rekja til latneskra
fyrirmynda; engu að síður er full ástæða til að taka tillit til vitnisburðar
þeirra um frumlagseðli nafnliðarins.
3.3 Setningarstaða veðurfarssagna í fornu máli
Bæði að fornu og nýju er annað sæti í setningu hlutlaus staða persónu-
beygðrar sagnar og það gildir líka um veðurfarssagnir (sjá t.d. Þórhall
Eyþórsson 1995). Í ákveðnum tegundum setninga getur sögnin staðið í
Sigríður Sæunn Sigurðardóttir og Þórhallur Eyþórsson30