Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Síða 13

2.2 Uppkoma leppsins með veðurfarssögnum, dreifing hans og hlutverk
Ótvíræð dæmi um leppinn það birtast fyrst í heimildum frá því um 1500
en elstu dæmin með veðurfarssögnum koma fyrir í Nýja testamenti Odds
Gottskálkssonar frá 1540 (Eiríkur Rögnvaldsson 2002:21–22, 32). Þegar
í elstu textum er dreifing leppsins eins og á síðari tímum, þ.e. hann kemur
einungis fyrir á undan persónubeygðri sögn (8).
(8) Elías var maður líka svo sem vér, og hann bað bænar að það skyldi eigi
rigna, og það rigndi ekki yfir jörðina í þrjú ár og sex mánaði.
(Nýja testamenti Odds, Eiríkur Rögnvaldsson 2002:32)
Þar sem elstu dæmin um leppinn eru úr þýðingum er líklegt að hann hafi
komið inn í íslensku fyrir erlend áhrif. Þó kann að vera að innri aðstæður
í málinu hafi greitt götu hans því að til eru forn dæmi sem minna á lepp-
setningar (Eiríkur Rögnvaldsson 2002:21, 23). Í norrænum málum er
vitnis burður frá 15. öld um samsvarandi fyrirbæri (Falk 1993, Larsson
2014) og enn eldri heimildir í öðrum germönskum málum (sjá t.d. Light
2015).
Notkun leppsins í íslensku var orðin útbreidd á 19. öld, eins og í dæm-
inu í (9).
(9) Í Kína hefir verið harður vetur í fyrra, því á þorranum (8 Febr.)
snjóaði í Kantónarborg (Kanton) í fyrsta sinn í næstliðin 80 ár; héldu
landsmenn fyrst að það rigndi viðarull, en síðan að það væri sikur
[svo]. (Skírnir 1837:17)
Ef miðað er við hefðbundna dreifingu það í dæmunum hér að framan er
ljóst að það er ekki gervifrumlag samkvæmt skilgreiningu okkar í (7)
heldur leppur eða fylliorð (e. placeholder), sbr. (6). Í þessu samhengi er
fróðlegt að huga að þremur setningagerðum sem gegna ólíku málnotkun-
arhlutverki þar sem leppurinn það kemur ekki fyrir.
Í fyrsta lagi kemur leppur ekki fyrir í já/nei-spurningum (10) þar sem
sögnin er alltaf í fyrsta sæti.5
(10) Rignir á Mars og er eitthvað vatn þar?
(Sótt á netið, yfirfarið 04.10.2016)
Í öðru lagi eru setningar sem minna á frásagnarumröðun þar sem per-
Þegar veðrið kólnar og vindinn hvessir — þá snjóar hann 13
5 Í dæmum eins og (10) er getið um að þau séu fengin af netinu. Ekki er getið um
vefslóð en dagsetning yfirferðar tilgreind. Skjáskot af öllum dæmum af netinu eru til í
fórum höfunda.