Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Page 36

eingöngu fallið sem þeir standa í. Að öðru leyti hegða þeir sér eins í setn-
ingafræðilegu tilliti, eins og vikið veður að í næsta kafla.
4.3 Rökliðir sem frumlög
4.3.1 Frumlagseinkenni nafnliða með veðurfarssögnum í nútímamáli
Rannsóknir síðustu áratuga sýna að frumlög í íslensku eru ekki bundin
við nefnifall heldur geta staðið í hvaða falli sem er. Þetta á bæði við um
nútímamál (sjá einkum Andrews 1976 og yfirlit með frekari tilvísunum
hjá Höskuldi Þráinssyni 2005:268–284, 2007:146–167) og fornmál (t.d.
Eiríkur Rögnvaldsson 1996, 2005:611–613, Jóhanna Barðdal og Þórhallur
Eyþórsson 2003 og Þórhallur Eyþórsson og Jóhanna Barðdal 2005).
Þegar einn rökliður kemur fyrir með sögn í nútímaíslensku er gjarnan
gert ráð fyrir að hann hljóti að vera frumlag (Zaenen, Maling og Höskuld ur
Þráinsson 1985). Út frá þeirri hugmynd blasir við að þegar einn nafn liður
fylgir veðurfarssögn er hann frumlag, hvort sem hann er í nefnifalli, þolfalli
eða þágufalli. Ekki er þó varlegt að treysta á slíkar fyrir framgefnar hug-
myndir án þess að prófa þær. Þess vegna er nauðsynlegt að sýna fram á frum -
lagseðli nafnliðanna með því að kanna hvort þeir standist hefð bund in frum-
lagspróf (sjá t.d. Jóhannes Gísla Jónsson 1996:112 o.áfr., Höskuld Þráins -
son 2005:268–284). Þetta á jafnt við um nefnifallsliði sem aukafallsliði
þar sem bæði frumlög og andlög geta verið í hvaða falli sem er í íslensku.
Mörg frumlagspróf eru þess eðlis að erfitt er að beita þeim á rökliði
veðurfarssagna, einkum vegna merkingarlegra sérkenna sagnanna. Við
teljum þó að í nútímamáli sé unnt að beita nokkrum slíkum prófum til að
sýna fram á frumlagseinkenni rökliðanna. Þau frumlagspróf sem helst
koma til greina í nútímamáli eru:
(67)a. Staða rökliðarins næst á eftir persónubeygðri hjálparsögn.
b. Staða rökliðarins í setningum með lyftingarnafnhætti.
c. Hamla ákveðinna nafnliða (HÁN).
d. Möguleiki á færslu rökliðar út úr aukasetningu.
Þessi frumlagspróf verða notuð hér á eftir til að sannreyna málfræðihlut-
verk rökliðanna.
Staða rökliðarins næst á eftir persónubeygðri hjálparsögn er almennt
álitin traust frumlagseinkenni í íslensku. Nauðsynlegt er að hafa hjálpar-
sögn vegna þess að í setningum sem eru aðeins með aðalsögn verður ekki
ráðið af orðaröðinni hvort nafnliðurinn er frumlag eða ekki.
Sigríður Sæunn Sigurðardóttir og Þórhallur Eyþórsson36