Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Page 156

um hreim, hljóðblæ eða áherzlu […] heldur setur hann stuðla og
höfuðstafi alveg út í bláinn (Sig.Sig. 1917:2).
Hvort sem þessi dæmi eru eftir Sigurð Sigurðsson frá Arnarholti eða ekki
má af þeim ráða að orðið brageyra vísi þar ekki aðeins til ljóðstafasetningar
heldur líka fleiri þátta bragsins, svo sem hrynjandi og ríms. Einar Bene -
diktsson virðist aftur á móti fyrst og fremst eða eingöngu eiga við ljóð -
stafa setninguna í huga (stuðla og höfuðstafi) með orðinu brageyra eins og
hann skilgreinir það (1916) og líklega er orðið oftast notað í þeirri þrengri
merkingu eins og Kristján Árnason hefur bent á (2013:176‒177). Á sama
hátt virðast menn oftast nota orðasambandið rétt kveðinn til að vísa til þess
að ljóðstafir séu settir á réttan hátt þótt þeir séu auðvitað ekki það eina
sem skiptir máli í formföstum og hefðbundnum kveðskap.11
4.2 Brageyra og bragleysi
Ýmsir þeirra sem hafa fjallað um brageyra hafa látið í ljós þá skoðun að
það sé í einhverjum skilningi meðfætt. Í tilvitnuðum ummælum hér framar
segir Sig. Sig. til dæmis að þjóðin sé „fædd með brageyra“. Svipuð um mæli
má finna víðar og þar er m.a.s. látið að því liggja, eða sagt beinlínis, að
flestir Íslendingar „hafi brageyra“, þ.e. heyri hvort vísa er rétt kveðin eða
ekki, m.a. í áðurnefndri grein Einars Benediktssonar (leturbreytingar
mínar):
(8) Allur meginþorri Íslendinga á brageyra sitt ennþá ófalsað og hreint.
En á síðustu tímum ber allmikið á því, einkum í Reykjavík, að þessi
gáfa er að glatast hjá þjóðinni og eru til skáld hjá oss, sem ekki hafa
átt tryggt brageyra. Er kunnastur þeirra allra Grímur Thomsen, sem
var þó að flestu leyti svo ágætlega vandur að öllu bundnu máli og feg-
urðarnæmur (Einar Benediktsson 1916:2).
Nú veit ég ekki til þess að gerð hafi verið nein könnun á því hve stór hluti
þjóðarinnar hafi eða hafi haft brageyra. En það liggur í hlutarins eðli að
Höskuldur Þráinsson156
11 Ég held að flestir eða allir geti heyrt hvort tiltekin orð eða orðhlutar ríma saman eða
ekki, þótt ég viti svo sem ekki til þess að það hafi verið rannsakað. Þeir eru greinilega mun
færri sem heyra hvort ljóðstafasetning er eðlileg eða ekki, þ.e. hafa brageyra í þessum
þrengri og algenga skilningi á því orði. Næmleiki fyrir hrynjandi er áreiðanlega líka mis-
mikill, en hér verður það ekki rætt frekar.