Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Side 109

Tvennt ræður úrslitum um skýringu Hreins. Annars vegar breyting
lím ings ins „ꜵ“ í „ꜹ“46 og hins vegar áhrifsbreytingin sem leiddi til þess að
farið var að rita „ev“ fyrir ø. Hreinn bendir ekki á önnur dæmi um
grafem íska áhrifsbreytingu af því tagi sem hann lýsir og mér þykir hún
heldur lang sótt. Breytingin „ꜵ“ > „ꜹ“ er ef til vill ekki útilokuð en þó ekki
nauðsynleg enda dugir þróun úr „au“ (eða „av“) til að skýra tilurð límings-
ins „ꜹ“. Tilgáta sú, sem ég setti fram hér að ofan, skýrir hvers vegna farið
er að nota „ꜹ“ (ásamt „au“ og „av“) fyrir ǫ og hvers vegna farið er að rita
„ey“ og „ev“ fyrir ø. Þessi skýring gerir ráð fyrir áhrifum af tvíhljóðun
(sem ótvírætt er að átti sér stað) en skýring Hreins er ad hoc, þ.e.a.s. hún
styðst við hugmynd um grafemískar breytingar sem virðast hafa þann til-
gang einan að skýra ritun „ꜹ“, „au“ og „av“ fyrir ǫ og „ey“ og „ev“ fyrir ø.
Enn fremur nær skýring mín til ritunar au og ey með táknum fyrir
einhljóð (sem einkum koma fyrir í AM 645 A 4to og AM 677 B 4to) en
það á ekki við um skýringar Hreins. Til að skýra slíka rithætti gerði hann
ráð fyrir „the possibility of a transitory monophthongization […], at least
for certain varieties of Icelandic“ (1965:70). Tvíhljóðun skýrir einnig ritun
„e“ og „æ“ fyrir ei í handritum frá öndverðri 13. öld en um það fjallaði
Hreinn ekki svo að ég viti til.
5. Rím é : æ
5.1 Inngangur
Í kveðskap frá 14. til 16. aldar rímar é stundum við æ (Björn K. Þórólfsson
1929a:235), sbr. eftirfarandi vísu í (6).47
(6) Skáldið gaf henni skæran motur
og skikkju harla væna;
ekki hafði öldin snotur
aðra slíka séna. (Skáldhelgarímur 2.39, Rs 1:119)
Talið hefur verið að í máli skálda er þannig ríma hafi æ enn verið einhljóð.
Björn K. Þórólfsson dró auk þess þá ályktun af ríminu að útbreiðsla tví -
hljóðunar æ > [a] hefði verið lítil fyrir miðja 16. öld. Hvort tveggja er
vafa samt líkt og rætt verður í þessum kafla.
Aldur tvíhljóðunar í forníslensku 109
46 Vert er að benda á að Hreinn taldi ekki að breytingin „ꜵ“ > „ꜹ“ hefði falið í sér ein-
hvers konar veiklun („carelessness or negligence“) heldur hafi það ráðið úrslitum að formið
„ꜹ“ var betur fallið til aðgreiningar frá „a“ og „o“ en „ꜵ“ (1965:71).
47 Stafsetning vísunnar er samræmd eftir nútímavenju.