Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Side 51

anton karl ingason, einar freyr sigurðsson,
þórhallur eyþórsson
Veik fornöfn í afturbeygðri þolmynd
1. Inngangur
Rökliður er setningarliður sem lýsir þátttakanda í atburði eða ástandi.1
Sérnafnið Jón lýsir t.d. geranda atburðarins borða í (1a) og skynjanda
ástandsins líka í (1b).2
(1) a. Jón borðaði forréttinn með bestu lyst.
b. Jóni líkaði jólasteikin.
Rökliðir birtast oft sem nafnliðir en stundum skiljum við setningar þannig
að einhver þátttakandi sé til umræðu án þess að hann sé nefndur. Til
dæmis er eins og einhver gerandi standi með borða í (2a) og skynjandi með
líka í (2b) án þess að þessir þátttakendur séu nefndir með viðeigandi nafn -
lið.
(2) a. Að borða forréttinn kemur manni í gott skap.
b. Að líka jólasteikin er ekki óalgeng upplifun á jóladag.
Stundum er gert ráð fyrir því að a.m.k. sumir ósagðir rökliðir séu nokk-
urs konar ósögð fornöfn og að þeir skiptist í tvo hópa eftir því hversu
mikil áhrif þeir hafa í setningafræðinni. Í enn öðrum tilvikum má svo
vera að svona ósagðir merkingarlegir rökliðir séu ekki hluti af setninga -
Íslenskt mál 38 (2016), 51–81. © 2016 Íslenska málfræðifélagið, Reykjavík.
1 Við þökkum Julie Anne Legate, Florian Schwarz og Jim Wood fyrir umræður um
efni greinarinnar. Einnig þökkum við tveimur nafnlausum ritrýnum og Höskuldi Þráins -
syni ritstjóra fyrir gagnlegar athugasemdir.
2 Þeir dómar um setningar sem birtast í þessari grein byggjast á máli höfunda að því
leyti sem fjallað er um mynstur sem ekki hefur verið rætt um í þeim fræðilegu skrifum sem
vitnað er til. Tvenns konar málkerfi eru til umfjöllunar: annars vegar er fjallað um málhafa
sem hafa afturbeygða þolmynd en ekki nýju ópersónulegu setningagerðina; hins vegar er
rætt um málhafa sem hafa báðar þessar setningagerðir í sínu máli. Höfundar skiptast ein-
mitt í þessa tvo hópa málhafa. Þessi tvö málkerfi eru bæði frábrugðin því sem við gætum
nefnt hefðbundna íslensku, þ.e. kerfi sem leyfir hvorki afturbeygða þolmynd né nýju þol-
myndina. Slík hefðbundin íslenska er ekki meginviðfangsefnið hér.