Morgunblaðið - 10.09.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FOSTUDAGUR 10. SEPTEMBER 1993
Dómhús í óþolandi ná-
lægð við Safnahúsið
Enginn dómstóll verði innan veggja þess síðarnefnda,
heldur einungis þjóðdeild Landsbókasafnsins
eftir Halldór
Þorsteinsson
Vegna óska og áskorana ýmissa
aðila hef ég ákveðið að endursegja
sumt af því, sem var til umræðu í
þætti Páls Heiðars Jónssonar í viku-
lokin, laugardaginn 4. september
sl. Einkum virðast athugasemdir
mínar um væntanlega byggingu
dómhúss hafa vakið nokkra at-
hygli. Ég lét meðal annars orð falla
eitthvað á þá leið vegna illrar með-
ferðar ísraela á íbúum Gazasvæðis-
ins, sem margoft hefur verið harð-
lega gagnrýnd og fordæmd og það
með réttu, að það væri ný og göm-
ul saga, að þeir, sem minna mega
sín, séu jafnan kúgaðir, pyndaðir
eða jafnvel drepnir af þeim, sem
meira mega sín. Lítum bara á
hvernig stórþjóðir koma oft og iðu-
lega fram við smáþjóðir eins og t.d.
Bandaríkjastórn, sem hefur nú í
hótunum við okkur íslendinga og
Norðmenn út af hvalveiðum, en láta
Japani hins vegar alveg óáreitta,
þeir eru sennilega of stórir fyrir þá
og fá því að vera í friði. En hefur
þetta ekki alltaf verið svona og
verður það ekki alltaf svona? Að
mínum dómi er heiminum nefnilega
stjórnað af örfáum mönnum þ.e.a.s.
mestu valdamönnum á sviði stjórn-
mála og fjármála. Og hvernig er
ástand þessara mála hér á landi?
Ef forsætisráðherra okkar einlægur
lýðræðissinni eða vill hann flestu
ef ekki öllu ráða um hagi okkar og
örlög?
Lýðræði er mjög fallegt orð, sem
oft er notað við hátíðleg tækifæri
— en hvað merkir það? Mér er
spurn, hverju lýðurinn í raun og
veru ráði? Hveiju ræður hann í
höfuðborg íslands, henni Reykjavík,
svo að nærtækt dæmi sé tekið? Var
lýðurinn eða almenningur t.d.
spurður að því, hvar ætti að reisa
dómhús? Aldeilis ekki, því réðu
örfáir menn með mjög svo umdeil-
anlegan smekk og fegurðarskyn.
Að hola því niður á milli Safnahúss-
ins og Arnarhvols er svo mikið stíl-
brot og smekkieysa, að ég á ekki
orð yfir það. Ég vil minna á annað
dæmi. Þegar Þjóðleikhúsið var reist
á sínum tíma, þótti mörgum þrengja
um of að stílhreinustu byggingu
landsins, þ.e.a.s. Safnahúsinu. —
Nú ætla nokkrir skammsýnir valda-
menn að bæta gráu ofan á svart
og farga bersvæðinu, sem Safna-
húsinu er þó algjör listræn nauðsyn
eða forsenda til þess, að það megi
njóta sín til fulls í ailri sinni dýrð
og reisn.
Þegar bílastæðið bak við Safna-
húsið verðurx lagt undir dómhús,
mun hagur borgarsjóðs vænkast til
muna vegna aukinna tekna af nýja
bílageymsluhúsinu við Hverfisgötu
(Traðarkoti). Skyldi þetta sjónarmið
hafa ráðið nokkru um staðarvalið?
Hver veit? Ég vil undirstrika það,
sem ég sagði áðan — lýðurinn eða
almenningur ræður engu, hvort
Halldór Þorsteinsson
„ Að hola því niður á
milli Safnahússins og
Arnarhvols er svo mik-
ið stílbrot og smekk-
leysa, að ég á ekki orð
yfir það.“
heldur er hér á íslandi eða úti í
hinum stóra heimi. Við höfum að
vísu málfrelsi og getum mótmælt,
en hvenær taka ráðamenn mark á
mótmælum okkar? Sárasjaldan, því
miður.
Kunna arkitektarnir, sem þátt
tóku í samkeppninni um byggingu
dómhúss, ef til vill ekki að virða
og meta mannvirki og listaverk lát-
inna starfsbræðra sinna? Hvers á
arkitekt Safnahússins, Daninn Jo-
hannes Magdahl-Nielsen, að gjalda?
Mér er enn einu sinni spurn. Hefði
verið einhver manndómsbragur á ^
íslenzkum arkitektum, hefðu þeir
ekki aðeins átt að mótmæla og það
allir með tölú þessu fráleita staðarv-
ali, þessu óhæfuverku, þessari
dómadags smekkleysu, heldur
hunza algjörlega keppnina. En það |
voru miklir peningar í boði og þeir
hafa þá náttúru eða ónáttúru að
svæfa samvizku manna værum
svefni og býsna varanlegum svefni.
Fyrirsjáanlegt er, að Þjóðarbók-
hlaðan verður hlaðin, já ofhlaðin
bókum fyrr en nokkurn mann grun-
ar. Mér þætti ekki ósennilegt, að
menn væru farnir að kvarta undan
þrengslum á þeim nýja bæ innan
10-15 ára.
Svo eru væntanlegir flutningar
úr Safnahúsinu ekkert smáhandtak,
en með því að flytja þaðan aðeins
erlend rit og geyma þar áfram ís-
lenzkar bækur mundi sparast mik-
ill tími, vinna og peningar. Lands-
bókasafnið héldi þannig áfram að "
bjóða sínu gamla og göfuga hlut-
verki í góða og glæsilega húsinu
sínu, sem vill ekki sjá uppáþrengj-
andi dómhús í næsta nágrenni.
Höfundur er bókavörður og
skólastjóri Málaskóla Halldórs.
YÍXLSPOR HÁ-
SKÓLAMANNA
eftir Eggert Haukdal
Prófessor í viðskipta- og hag-
fræðideild háskólans (Þorvaldur
Gylfason) hefir skrifað og skrafað
um landbúnaðarmál með þeim
hætti, að hneykslun hefir valdið
og andmælum. Ástæðan er ekki
einasta sú, að hann fer villu veg-
ar, heldur jafnframt og engu síður
hin, að Háskóli íslands er mennta-
og vísindastofnun, sem gæta verð-
ur hlutleysis, ef menn eiga að
geta borið traust til hennar. Áróð-
ur á ekki heima þar.
Prófessorinn hefir ekki látið
segjast, þó að honum hafi verið
svarað með rökum, heldur hefír
hann safnað liði. Einn liðsmann-
anna er prófessor í lagadeild há-
skólans, sem telur stuðning ráð-
herra við landbúnaðinn í formi
stjórnsýsluákvarðana ekki Iögum
samkvæman. Annar liðsmaður úr
háskólanum er sestur að í utanrík-
isráðuneytinu og skrifar þaðan um
landbúnaðarmál fyrir krata. Er
engu líkara en þessir háskólamenn
telji sig eina þess umkomna að
ráða málum þjóðarinnar, enda
þótt þeir séu ekki til þess kjörnir.
Fjaðrafokið að þessu sinni staf-
ar af svonefndum „beingreiðslum"
til bænda. Þær voru teknar upp
með búvörusamningi þeim er fyrr-
verandi ríkisstjórn Álþýðuflokks,
Framsóknarflokks og Alþýðu-
bandalags gekkst fyrir og kom í
Þú svalar lestrarþörf dagsins^
ásíöum Moggans'

staðinn fyrir niðurgreiðslur. Orðin
„beinar greiðslur" eru röng og vill-
andi yfir niðurgreiðslu búvöru-
verðs til að lækka framfærslu-
kostnað í landinu þannig að verka-
fólki sé unnt að lifa af lágu kaupi
í fiskvinnslu og öðrum framleiðslu-
greinum. Við getum með sama
rétti kallað þetta styrki til útvegs
og iðnaðar, sem berst í bökkum.
Ekki örlar á neinni tillögu frá
hendi þessara háskólamanna um
það, hvernig auka megi famleiðni
landbúnaðarins á íslandi. Þeir
eygja þá lausn eina að leggja land-
búnaðinn í rúst með tollfijálsum
innflutningi erlendra búvara. Þeir
virðast gleyma því, að dijúgur
hluti landsbyggðarinnar hefir at-
vinnu og lífeyri af störfum við
fullvinnslu afurðanna og ýmiss
konar þjónustu tengda landbún-
aði, þar með verslun, viðgerðir
o.fl., o.fl. Svo er um staði eins og
Borgames, Blönduós, Akureyri,
Egilsstaði, Selfoss og þannig má
áfram telja. Að ógleymdum fullt
af Reykvíkingum sem vinna störf
tengd landbúnaði.
Er ég hræddur um að Ólafi
Hannibalssyni myndi ganga erfið-
lega að koma þeim mannfjölda
fyrir í hernaðarhúsnæði á Suður-
nesjum þar sem hann vill hýsa
bændur. Sannleikurinn er sá, að
nánast engin takmörk eru fyrir
skammsýni langskólagenginna
manna, sem eru án tengsla við
atvinnulífið. Sú var tíðin, að
menntamenn unnu í sveit og sóttu
sjóinn í stað þess að sækja um lán
frá LÍN.
Að lokum örfá orð vegna grein-
ar í Morgunblaðinu eftir forstjóra
Lífeyrissjóðs verslunarmanna.
GceSa
cldítús-
innréttinÆ.
HARÐVIÐARVAL HF.
KRÓKHÁLSI 4 R. SÍMI 671010
Eggert Haukdal
„Orðin „beinar greiðsl-
ur“ eru röng og villandi
yfir niðurgreiðslu bú-
vöruverðs til að lækka
framfærslukostnað í
landinu þannig að
verkafólki sé unnt að
lifa af lágu kaupi í fisk-
vinnslu og öðrum fram-
leiðslugreinum. “
Hann eygir þann möguleika að
hækka vexti fyrir „sparifjáreig-
endur“, sem eru honum hugleikn-
ari en lágtekjufólk í verslunarstétt
ef verðtryggingin miðast við fram-
færsluvísitölu í stað lánskjaravísi-
tölu. Þetta hefi ég lagt til með
frumvörpum mínum á Alþingi í
áraraðir, en af allt öðrum ástæð-
um. Byggingavörur eiga ekki að
vera í lánskjaravísitölu, því að þær
eru háðar mestum sveiflum í hág-
kerfinu og síbreytilegir vextir
skaða athafnalífið. Vinnulaun eiga
ekki heldur að vera í lánskjaravísi-
tölu. Ef kaupgjald hækkar, er það
tekið af launþegum jafnharðan
með hækkun verðbótaþáttar af
íbúðalánum. Nú er kaupgjald hins
vegar kyrrt og í lægð, meðan allt
annað hækkar. Það dregur ögn
úr lánskjaravísitölu, og þá vill
greinarhöfundur óðar grípa tæki-
færið og miða við framfærsluvísi-
tölu, svo að vextir geti hækkað
um 1-2 prósentustig!
Höfundur er alþingismaður
SjálfstæðisHokksins í
Suðurlandskjördæmi.
Umönnun lands:
fersk viðhorf
eftir Ara Trausta
Guðmundsson
i
Áhyggjur manna af jarðvegs- og
gróðureyðingu á íslandi eru miklar.
Stofnanir, samtök, fyrirtæki og ein-
staklingar sýna baráttunni fyrir
betra landi mikinn áhuga og ófáar
eru þær vinnustundirnar sem landið
nýtur. Hitt vita svo flestir að miklu
meiri vinnu þarf til og miklu meira
fé ef takast á að vinna stórsigra í
orrustunni við vind, vatn, frost, funa
og hvers kyns ofnýtingu eða illa
meðferð lands. Það eru einkum fleiri
vinnuhendur, hagnýting ódýrra
landgræðsluaðferða og meiri sam-
vinna sem horfa má til, svo ekki sé
minnst á skynsamlegar leiðir til að
afla drýgri sjóða. Menn hafa stund-
um séð fyrir sér öfluga fjöldahreyf-
ingu sem sinnir jarðvegs- og gróður-
eyðingu. Ymis dæmi eru til um
skorpuvinnu stórra hópa á vegum
samtaka eða sveitarfélaga (sbr. í
Dimmuborgum og við Kjalveg) og á
Húsavík, til dæmis, hafa land-
græðslumenn drifið upp margþætt
og árangursríkt samstarf að land-
bótum undir heitinu Húsgull. Dæmin
sýna glöggt hve staðbundin skipu-
lagning og samvinna, m.a. við sér-
fræðinga, getur áorkað. í nánustu
framtíð gætu bændur, ungmenni og
geysistór hópur útivistarfólks, skóg-
ræktarfólks og baráttumanna gegn
landeyðingu endurskoðað skipulagn-
ingu starfanna, í samvinnu við stofn-
anir og félög.
II
1 Ástralíu hafa menn spyrnt móti
jarðvegs- og gróðureyðingu með
verulegum árangri. Ein helsta bylt-
ingin í starfsháttum landgræðslu-
manna þar var svonefnd “Land-
care“-hreyfing. Upp voru teknir nýir
starfshættir; gert víðtækt samkomu-
lag mílli bændasamtaka, áströlsku
landgræðslunnar og fjölmargra
náttúruverndarsamtaka um að
minnka endalausar viðræður en
auka beinar aðgerðir; færa skipu-
lagningu og starf út til staðbundinna
nefnda eða vinnuhópa; virkja bænd-
ur, útivistarfólk og aðra sem eru
bæði notendur og vörslumenn lands.
Kjarni þessara viðhorfa lýsir sér vel
í enska hugtakinu „landcare“ sem
merkir sem næst umönnun lands eða
umsjón með landi; ekki bara land-
vernd. Með því er átt við að notend-
ur lands bera sjálfir ábyrgð á að
fara vel með það og skila því jafn-
góðu eða bættu til annarra notenda
eða næstu kynslóðar. Vinna að
umönnun lands er leyst af hendi í
afar misstórum samstarfshópum
sem eru skipulagðir á breytilegum
en þó staðbundnum grunni; stað-
hættir, verkefni og annað látið ráða.
Auk þess skipar fræðsla afar mikil-
vægan sess í starfinu.
III
Hingað er væntanlegur Ástralíu-
maðurinn Andrew Campell, einn for-
ystumanna í þeim hópi er skipulagði
„Landcare“-hreyfinguna. Hann
dvelst hér frá 7. til 17. september á
vegum Landgræðslunnar og land-
búnaðarráðuneytisins og fer allvíða
um land til þess að fræða og ræða
við landgræðslufólk, sérfræðinga og
aðra. Hann miðlar af reynslu Ástr-
ala af breyttum starfsháttum og
stefnu við verndun jarðvegs og gróð-
urs. Margar þjóðir horfa til þessarar
reynslu og hyggja að nýjum starfs-
háttum, rétt eins og íslendingar
þurfa að gera. Andrew Campell held-
ur væntanlega erindi á opnum fundi
mánudaginn 13. september síðdegis
i Reykjavík. Staður og stund verða
auglýst síðar, en lesendur eru hvatt-
ir til að kynna sér fersk og nýtileg
viðhorf úr fjarlægu heimshorni.
Höfundur er jnrðeðlisfræðingur
ogáhugamaður um landgræðslu.
4
I
í
v
C
i
i
i
4