Dagblaðið Vísir - DV - 05.07.1983, Blaðsíða 13

DV. ÞRIÐJUDAGUR 5. JUU1983.
13
Ógæfulegt
upphaf
Fyrstu skref ríkisstjómar Stein-
grims Hermannssonar hafa ekki
verið sérlega gæfuleg. Hún hóf feril
sinn með útgáfu bráðabirgðalaga,
svo sem ekki er ótitt um islenzkar
ríkisstjórnir, sem þurfa að glíma við
bráðan efnahagsvanda. Um eitt var
þessi bráðabirgðalagaútgáfa þó
býsna sérstæð og raunar einstæð.
Þar er launþegahreyfingin á Islandi
svipt samningsrétti um kaup og kjör.
Þetta hefur ekki gerst áður.
Allar rikisstjómir hér, eöa því sem
næst, hafa raskað samningum,
hreyft við visitöluákvæðum og gert
fleira í þeim dúr. Aldrei hefur hlns
vegar nein ríkisst jóra s vipt launþega
samningsrétti með þeim hætti sem
nú hefur verið gert. Við vitum að
þetta hefur verið gert í Póllandi, og
við vitum að þetta hefur verið gert í
fleiri einræðisrikjum. En ekki er vit-
að til þess, að gripið hafi veriö til
svona aögerða i nokkru lýðræöisríki.
Réttur frjálsra verkalýðsfélaga til
að semja um kaup og kjör er elnn af
meginþáttum iýðræðisins. tslensk
verkalýðsfélög hafa verið svipt þess-
um rétti. Verkalýðsfélögin hafa
verið svipt almennum mannréttind-
um eins og þau em talin vera i þeim
þjóðfélögum þar sem lýðræði ríkir.
Ekki er því byrjunin góð.
Hvers óskuðu þingmenn?
Störfum Alþingis lauk þann 14.
marz i vetur, þá fóm þinglausnir
fram. Nýtt þing var kjörið 23. april
og rikisstjórn Steingrims settist á
valdastól 26. mai. Fljótlega varð
Ijóst, að meirihluti þingmanna vildi
að saman yrði kallað sumarþlng til
þess meðal annars að fjalla um nýút-
gefin bráðabirgðalög, og ekki siöur
til að koma þingi formlega á laggim-
ar, þaö er að segja aö kjósa embætt-
ismenn þingsins og vinnune&idir. Nú
háttar til dæmis svo til, að tveir af
aðalforsetum þingsins hafa tekið við
réðherraembættum og geta því ekki
gegnt forsetastörfum og þeim emb-
ættisskyldum sem þeim fylgja, þótt
þing ekki sitji.
Stjómarandstaðan setti saman
hógvært bréf og sendi forsætisráö-
herra með ósk um að þing yrði kvatt
saman hið fýrsta, eða þá þeim mun
fyrr í haust, þannig að alþingi fengi á
þessu ári nokkurn veginn eðlilegan
starfstíma. Þessi ósk átti líka ríkan
hljómgrunn í stjómarflokkunum,
einkum Sjálfstæðisflokki.
Allt um það, forsætisráðherra og
rikisstjórn hans kusu að hafa þessa
ósk þingmanna aö engu. En hvers
vora þlngmenn í raun að óska? Þelr
vora að biðja um að fá að starfa eins
og þeir era kosnlr tll, að fá að sinna
þelm störfum með eðliiegum hætti,
sem kjósendur hafa trúað þelm til.
Þessu hafnaði rikisstjómin að lftt
athuguðu máli að þvi er virðist.
Hvað um þingræðið?
Samkvæmt fyrstu grein islensku
stjórnarskrárinnar er Island lýð-
veldi með þingbundinni stjórn. Hér á
með öðrum orðum að ríkja þingræöi
— ríkisstjóm hverju sinni og hver
sem hún er á að lúta vilja meirihluta
Alþingis. Nú var það á allra vitorði,
að meirihluti þingmanna vildi að
þing kæmi saman, en samt hafnaði
ríkisstjórnin þeirri sjálfsögðu ósk.
Þar með var þingræði ekki lengur til
staðar á Islandi. Þetta er vissulega
alvarlegt mál og umhugsunarefni
Eiður Guönason
fyrir alla alþlngismenn, hvar i flokki
sem þeir standa.
Undanfarin misseri hefur verið um
það rætt að viröing Alþingis sé ekki
sú sem vera ætti. Þetta er auövitaö
ekki ný bóla, en bjöguð fjölmiðla-
mynd af störfum þingsins hefur ekki
bætt hér um nema siður sé. Auðvitað
á aö gagnrýna Alþingi og störf þess,
en sú gagnrýni verður að vera rökum
studd, annars er hún marklaus.
Auðvitað er næsta lítil von til þess að
þegnarnir beri virðingu fyrir Alþingi
þegar sjálf ríkisstjóm landsins gerir
hvað hún getur til að h'tilsvirða þing-
ið og þau störf, sem þar á með réttu
að vinna.
Nú verður að láta á það reyna til
blítar hvort ríkisstjórnln ekki fæst til
þess að kalla þlngið saman siðsum-
ars eða snemma i haust þannig að
það fól eðlilegan starfstima á þessu
óri. Stjómarandstaðan mun knýja á
og fylgja þessu fast eftir. Virðing lög-
gjafarþings tslendinga er í veði.
Misskilningur
—mistök
Ekki verður heldur sagt að það
hafi verið fallið til þess aö auka virð-
ingu Alþingis hvemig staðiö var að
verkum í sambandi við margum-
rædd bókamenntaverðlaun tileinkuð
Jtai Sigurðssyni forseta. Vissulega
ágæt hugmynd. En fé til slíkra verð-
launa er ekki á fjárlögum og enn
siður hefur Alþingi tekið nokkra
ákvörðun um skattfrelsi í þessu sam-
bandi. Hér háttar svo til um lands-
stjórnina að það er Alþingi, sem
hefur fjárveitingavaldið, það er aö
segja um það fé sem greiöa á úr
ríkissjóði, en þaðan skilst mér að
þessi verðlaun eigi aö koma.
Ennf remur er þaö Alþingi Islendinga
og enginn annar, sem ákveður hvort
shk heiðursviðurkenning skuh skatt-
frjáls. Þversagnir í ummælum ráð-
herra um þetta mál í f jölmiðlum eru
með endemum og eru menn þó ýmsu
vanir í þeim efnum hjá þeim sem þar
hafa mest látið eftir sér hafa.
I þessu máU varð enginn misskiln-
ingur, heldur voru hér gerð mistök.
Mistök, sem vonandi eiga ekki eftir
að endurtaka sig. Málið hefði til
dæmis horft töluvert öðruvísi við, ef
samróö hefði verið haft við aUa þing-
flokka og vilji þeirra til þess kann-
aður, áður en máUð var gert opin-
bert.
Útsala Alberts
Þá verður heldur ekki sagt, að um-
mæU f jármálaráðherra um sölu rík-
iseigna séu til þess falUn að auka
virðingu fjrir Alþingi. Það er nefni-
lega Alþingi, sem tekur ákvarðanir
um sölu ríkisfasteigna. Þaö er ekki
unnt aö selja svo mikið sem jarðar-
skika úr eigu ríkisins á annan hátt en
þann, að setja um það sérstök lög.
Fyrst verður því að flytja frumvarp,
sem síðan er þrírætt í báðum
deildum Alþingis. Það er því ekki
fjórmálaráöherra, sem ákveður
hvort selja skuli rikiseignir, aðrar en
lausafé, heldur eru það sextíu þjóð-
kjörnir þingmenn sem taka þá
ákvörðun.
Hitt er svo annað mál, að það er
auðvitað óstæða til þess að hugleiða
hvort ekki sé tímabært að ríkið dragi
sig út úr ýmiss konar rekstri, sem það
hefur þvælst inn i á undanfömum
árum oft fyrst og fremst vegna þess
að verið var að bjarga fyrirtækjum
sem einstaklingar höfðu komið á fót,
en römbuðu svo á barmi gjaldþrots.
Það er ástæðan fyrir ríkiseign á
ýmsum stöðum.
Ef fjármálaráðherra mætti ráða
væri sjálfsagt búið að gefa út bráöa-
birgöalög um sölu einhverra ríkis-
eigna. Það verður þó tæplega gert, til
þess munu aðrir ráðherrar sjá. Þótt
fyrrverandi stjómarformaður Haf-
skipa h.f. vilji selja Skipaútgerð
ríkisins er sannariega enginn
einhugur um þessi mál í ríkisstjórn-
inni.
En áður en fjármálaráðherra
tekur til viö að óska eftir heimildum
Alþingis til aö selja ríkisfyrirtæki
verður hann að svara einni grund-
vallarspumingu: Ætlar hann að
hætta aö veita gjaldþrota einka-
rekstri ríkisábyrgðir og bakstuðning
eins og gert hefur verið til þessa, ætl-
ar hann að leyfa slíkum aðilum að
fara á hausinn í friði? Þessari spum-
ingu hefði ráðherrann i raun átt að
svara áður en hann tilkynnti fyrir-
hugaða útsölu á eigum íslenzka ríkis-
ins.
Eiður Guðnason
alþlngismaður.
„Nú veröur aö láta á það reyna tíl hlítar
w hvort ríkisstjómin fæst til þess að kalla
þingiö saman síðsumars eða snemma í haust
þannig að það fái eðlilegan starfstíma á þessu
ári. Stjórnarandstaðan mun knýja á og fylgja
þessu fast eftir. Virðing löggjafarþings íslend-
inga eríveði.”
Þrjár myndir
byggðastefnunnar
Byggðastefnan á Islandi birtist í
þrem myndum: byggðasafnsstefnu,
byggðagildru og uppbyggingar-
stefnu. Byggðasafnsstefnan er fólgin
i því að litið er á búsetu á tilteknum
stöðum sem hluta af menningar-
arfleifð þjóöarinnar og þeim breytt i
lifandi byggðasöfn. Byggöagildran
felst í þvi aö röng gengisskráning
heldur niðri tekjumöguleikum fólks
á ýmsum stöðum sem annars eiga
sér góöar efnahagslegar forsendur.
Eyöslugetu fólksins er svo að ein-
hverju leyti haldið uppi með aðstoð
ríkissjóðs. Uppbyggingarstefnan
felst í aðgerðum sem auka fram-
leiðni þjóöarheildarinnar. Slik stefna
er nauðsynleg og sjólfsögð meðan
byggðagildruna ber að uppræta og
byggðasafnsstefnuna að leggja af.
Byggðasafnsstefna
I hverju einasta samfélagi, sem
býr við einhverja framþróun, era
hagir fólks sífellt að breytast. Eitt
aðaleinkenni framþróunar er einmitt
hreyfanleikinn þar sem fólk flytur til
milli staða og starfsgreina.
Þeir sem áður voru ríkir verða
fátækir nema þeir fylgist með og þeir
sem óður voru fátækir öðlast tæki-
færi til þess aö búa sér og sinum betri
kjör. Hluti af breytingunum getur
verið að ýmsar byggðir missi þær
efnahagslegu forsendur sem þær
grundvölluðust áður á.
Það getur verið mjög sársauka-
fullt fyrir fólk að s jó þjóðfélagsbreyt-
ingar gera ævistarf úrelt eða byggð
ónauðsynlega. Þess vegna ber oft á
því í slíkum tilfellum að reynt er að
vemda byggðir og starfsemi fyrir
framþróuninni. I þessu felst byggða-
safnsstefnan. Hún gerir fólk að lif-
andi safngripum. Þá helst fólk viö i
byggð og starfi fyrir fé skattgreið-
enda.
Það er hvorki skynsamlegt né rétt-
látt að gera fólk að safngripum. Það
er ekki skynsamlegt vegna þess að
framþróunin sjálf tefst eftir því sem
safngripunum fjölgar. En án
framþróunar dregst þjóðin aftur úr
og þá verður ekki hægt aö halda uppi
velferðarkerfi fyrir þá sem raun-
verulega þurfa á því að halda. Þaðer
ekki réttlátt aö gera fólk aö safn-
gripum vegna þess að þá hefur það
ekki lengur tækifæri til þess aö
auðgast. Safngripir verða aldrei
stöndugir vegna þess að efnahags-
legar f orsendur til slíks skortir.
Fólk i lifandi byggöasafni getur
einungis aukið eyðslu sína fýrir til-
verknað skattgreiðenda en örlæti
þeirra er ekki alltaf jafntryggt.
Hin opinbera byggðasafnsstefna
hér á landi hefur einkum komið fram
í ýmsum þáttum landbúnaðarstefn-
unnar, fjórfestingarstefnunnar og
hæpnum opinberum framkvæmd'im.
Byggðagildran
Byggðagildran er ein af svo-
nefndum samhjólpargildrum sem
felast í því að fólki er gert mjög erfitt
fyrir að bjarga sér ó eigin spýtur en
eyðslugetu þess er að meira eða
minna leyti haldið uppi meö aðstöðu
hins opinbera.
Orsök byggöagildrunnar er röng
gengisskráning. Um 90% af útflutn-
ingi sjávarafurða er utan höfuö-
borgarsvæðisins. Þegar gengiö er
rangt skráö fá útflutningsgreinamar
ekki rétt verð fyrir framleiðslu sína.
Rétt verð á útflutningnum er miöað
við að útflutningsgreinarnar afli
jafnmikils gjaldeyris og þjóðln vill
eyöa.
Gjaldeyri hefur verið haldið of
ódýrum á undanfömum órum sem
hefur þýtt tilflutning á fjármunum
frá útfiutningsplássunum úti á landi
til þeirra staða sem hafa mestan hag
af ódýrum innflutningi. Þessi tekju-
svipting er undirrótin að hinum
raunverulegu byggðavandamálum á
Islandi. Utflutningsstaðir á lands-
byggðinni, sem eiga sér fullkomlega
efnahagslegar forsendur, þurfa að
greiða „byggðaskatt” með rangri
gengisskráningu. Byggðagildran
felst svo í því að eyðslugetu fólksins
á þessum stööum er haldið að nokkru
leyti uppi með alls kyns framlögum,
verðjöfnun á vöru og þjónustu og
fyrirgreiðslum. Þessar opinberu
aðgerðir byggjast að sumu leyti á
þeim misskilningi að þaö sé í sjólfu
sér eitthvert markmið að búsetu-
kostnaður sé alls staöar sá sami á
Dr. Vilhjálmur Egilsson
landlnu. Meginmarkmiöið hlýtur að
vera að tekjusköpunin geti staðið
undir búsetukostnaöinum þar sem
hann er hór og heilbrigð byggða-
stefna miðast við að auka tekju-
sköpunina en lætur eyðsluhliðina
vera.
Sem dæmi um opinberu aðgerö-
imar eru framlög til jöfnunar á
námskostnaði, ýmis landbúnaðar-
framlög, t.d. vegna afleysingaþjón-
ustu bænda, ýmis til orkumála, t.d.
vegna jöfnunar rafmagnsverðs, olíu-
styrkja og jöfnunar húshitunar-
kostnaðar. Ennfremur má nefna
verðjöfnunarstefnu Pósts og sima og
sjólfstæða verðjöfnun á sementi,
olíum og bensíni.
Byggðagildran er gildra vegna
þess að fólk festist í henni. Þegar
skrúfað er fyrir tekjumöguleikana
kemst fólk ekki í burtu nema selja
húsin sin á mjög lágu verði og fólk
losnar ekki út úr atvinnurekstri
nema með skuldahrúgu ó bakinu.
Munurinn á þessu ástandi og því sem
margir veröa að þola við venjulega
framþróun í þjóðfélaginu er sá aö
byggöagildran er tilbúin og gengur á
móti framþróuninni.
Framþróunin opnar ný tækifæri en
byggöagildran skrúfar fyrir þau.
Eina leiðin sem fólk í byggðagildr-
unni sér til þess að hafa þaö betra er
aukin oplnber aöstoö. I þvi felst
meginhættan. Að fyrirgreiðslupóli-
tflcusar viðhaldi rangri gengisskrán-
ingu til þess að geta leikið góða menn
og veitt þessu fólki aðstoð úr vösum
skattgreiðenda. Ef tekjumöguleikar
fólksins væru óskertir, þyrfti ekki
fyrirgreiöslupólitík í núverandi
mæli, og þá væru fyrirgreiðslu-
pólitíkusamir i hættu.
Uppbyggingarstefna
Byggðastefna er að sjálfsögöu ekki
öll af hinu illa. Til er heilbrigð
byggöastefna sem miöast við
uppbyggingu og tekjuöflun.
Helstu þættir slikrar stefriu eru
framkvæmdir í samgöngumálum og
ýmsar aðgerðir varðandi opinbera
þjónustu sem miða að því að auka
framleiðni og tekjusköpun í
byggðumlandsins.
Þennan hluta byggðastefnunnar
verður að leggja óherslu á. Þá
myndu margir staöir víðsvegar um
landið eflast vegna þess að tilvera
þeirra á sér efnahagslegar forsendur
og vegna þess að það væri hluti af
framþróuninni og sókn til betri lífs-
kjara. Með heilbrigðri byggðastefnu
myndu hin lifandi byggðasöfn
leggjast niður. En ný og fleiri tæki-
færi, sem fylgja framþróuninni,
myndu gera breytingamar miklu
viðráðanlegri fýrir alla sem í hlut
eiga og þegar dæmið er gert upp í
heild hlýtur niðurstaöan að verða
framþróuninni og breytingunum í
vil.
Dr. Vilh jólmur Egilsson
hagfræðingur.
„Byggðastefnan á Islandi birtist í þrem
w myndum: byggðasafnsstefnu, byggða-
gildru og uppbyggingarstefnu.”