Morgunblaðið - 23.12.1976, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. DESEMBER 1976
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
Úr djúpi
aldanna
Síra Ágúst Sigurðsson:
FORN FRÆGÐARSETUR. 308
bls.
Utg.: Bðkamiðstöðin. Rvfk
1976.
„ÞEIR eru fáir, sem vita
teljandi skil á sögu síns gamla
kirkjustaðar," segir síra Ágúst
Sigurðsson í formála bókar
sinnar, Forn frægðarsetur — f
ljósi liðinnar sögu. Rétt er það.
Astæðan er þó naumast sú að
menn vilji ekki vita hvað gerst
hefur á jörð þeirri sem þeir
standa á eða hafa daglega fyrir
augum heldur skortir fróðleik
er ganga megi að. Ritaskráin í
bók síra Ágústs sýnir hversu
víða hann hefur orðið að leita
heimilda til að draga saman
efnið. Maður les ekki fjörutíu
bækur um einn blett landsins
nema eitthvað mikið standi til,
jafnvel ekki eina heila bók. En
þættir sem þessir, sem eru ekki
tæmandi en ágætlega greina-
góðir, eru að minum dómi svo
hæfilegur skammtur fróðleiks,
að sá, sem vill vita deili á
kirkjustað sfnum, hefur þarna
flest sem máli skiptir, en þarf
þá ekki heldur að vinsa það úr
einhverjum ókjörum sem mað-
ur lætur sig lítið varða.
Kirkjan var höfuðstaður
hverrar sóknar. Og presturinn
var bæði andlegur og einnig f
mörgum dæmum veraldlegur
leiðtogi sinna sóknarbarna.
Prestarnir voru, aldirnar í
gegnum, nánast eina mennta-
stétt landsins. Það féll því f
þeirra hlut, öðrum fremur, að
varðveita íslenska bókmenning.
En meðal svo fjölmennrar stétt-
ar hlutu einnig að koma fram
kynjakvistir sem urðu þá, stöðu
sinnar vegna, þekktari en sam-
svarandi einstaklingar meðal
alþýðu. Þvf urðu margir þeirra
að óþrjótandi þjóðsagnaefni
þegar fram liðu stundir.
Síra Ágúst rekur frá upphafi
til þessa dags sögu nfu prest-
setra á Vestur-, Norður- og
Austurlandi. Til Suðurlands
nær þessi bók hans ekki. Frá-
sögn hans minnir á spjall góðs
leiðsögumanns sem rekur í
fyrsta lagi það sem sæmilega
upplýstur maður þarf að vita en
tfnir einnig til smáatriði sem
teljast ekki sagnfræðilega
merkileg en bregða þó sfnu
ljósi yfir efnið og eru umfram
allt vænleg til að festa það f
minni. Ég ætla ekki að gera upp
á milli þáttanna. En fróðlegur
þykir mér t.d. þátturinn um
Breiðabólstað í Vesturhópi.
Enda er þar af ærnu að taka því
sá staður á einna merkasta sögu
allra íslenskra prestsetra ef
biskupsstólar eru undan skild-
ir. Á Breiðabólstað voru lög
fyrst færð í letur á Islandi. Það
gerðist veturinn 1117—18, í
upphafi ritaldar hér. Þar var
komið fyrir fyrstu prentsmiðju
sem til landsins var flutt, um
1530. Ágúst upplýsir að „á
þremur Norðurlandanna var
ekki prentaður stafur, fyrr en
löngu síðar.“ Einnig fræðir
hann okkur á því að vestur-
húnvetningar hafi orðið nær
aldarfjórðungi á undan rússum
að prenta. Því til Rússlands
hafi prentlistin ekki borist fyrr
en 1553, og er það ekki lítið til
að guma af þegar öllu er á
botninn hvolft. Þá getur hann
þess um Hafliða Másson á
Breiðabólstað að „hann er eini
íslendingurinn, sem sögur fara
af fyrir jólahald á 12. öld.“ Nú
situr enginn prestur á Breiða-
bólstað og leggur sfra Ágúst
áherslu á að staðurinnn verði
aftur hafinn til reisnar.
Ég nefni líka þáttinn um
Mælifell í Skagafirði. Þar hafa
löngum setið merkisklerkar,
þeirra á meðal síra Hjörleifur
Einarsson, faðir Einars H.
Kvarans, síra Jón Ó, Magnús-
son, faðir þeirra Magnúsar
prófessors og Þorsteins rithöf-
undar (Þóris Bergssonar); síra
Tryggvi Kvaran, hálfbróðir
Einars; og nú siðast höfundur
bókarinnar.
Þátturinn um Vallanes er
líka athyglisverður. Frægastan
hefur gert garðinn þar Stefán
Ólafsson skáld, jafnan kenndur
við staðinn. Sira Magnús Blönd-
al Jónsson, sem sat þar um
aldamót, gerðist mestur um-
svifamaður presta á sinni tíð,
reisti stórhýsi sem mjög var
rómað og ræktaði jörðina. Hans
son, sfra Pétur, varð einnig
prestur, en við hann kannaðist
hvert mannsbarn fyrir svo sem
aldarfjórðungi vegna blaða-
skrifa hans um stjórnmál og
fleira.
Höfundur er umtalsfrómur,
segir eitthvað jákvætt um
flesta og mótmælir þvf sem
honum þykir hafa verið hallað
á stéttarbræður sfna fyrr og síð-
ar. Þannig telur hann hafa ver-
ið ranglega veist að síra
Magnúsi f Vailanesi „þegar til-
laga var borin upp á prestafé-
lagsfundi norður á Sauðárkróki
sumarið 1898 þess efnis, að 3
prestar, nefnilega síra Magnús
Blöndal, sfra Björn Þorláksson
á Dvergasteini og síra Halldór
Bjarnason á Presthólum, verði
beðnir um að segja af sér.“
Um sfra Tryggva á Mælifelli
segir hann að „hans var sárlea
saknað í prestakallinu gagn-
stætt þvf, sem ofstækisfull um-
mæli í Kirkjuritinu gætu gefið
til kynna.“ (Hér hefði höfund-
ur átt að tilfæra hin „ofstækis-
fullu ummæli“ úr því hann vék
að þeim á annað borð þvf fæst-
ir, sem lesa, munu hafa hand-
bæran þann árgang Kirkjurits-
ins sem hann vísar til).
Forn frægðarsetur er stór
bók með aragrúa nafna, ártala
Framhald á bls. 25
„Eins og
verða vill”
Guðmundur Halldórsson:
Haustheimtur.
Almenna bókafélagið, Reykja-
vfk 1976.
í þessari bók Guðmundar Hall-
dórssonar eru átta sögur. Sjö
þeirra gerast í sveit, og í þeirri
áttundu setur sveitin mark sitt á
það, sem verður lesandanum eft-
irminnilegast. Auðsætt er af þeim
öllum, að höfundur þeirra er í
órofa og næsta viðkvæmum
tengslum við átthaga sfna. En þó
eru það engar glæsilýsingar
menningarlegs og manndómslegs
þroska og fagurra framtfðar-
drauma, sem þessar sögur flytja.
Það er haustfölvi og hausttregi,
en ekki vordýrð og vorgleði, sem
mótar þær allar, og þá sjaldan það
gerist, að höfundurinn brosi, er
spottkennd beiskja í brosinu. Ein
af sögunum heitir Eins og verða
vill, og þessi orð, sem eru örlög-
þrungið viðlag sögunnar, ein-
kennir f rauninni það viðhorf,
sem fram kemur f þeim öllum.
Sögurnar eru misvel gerðar, en
það, sem ég hef þegar sagt um
þær, sannar það, að höfundur
þeirra er gæddur skáldgáfu, því
að enginn nema skáld getur mót-
að sögur þannig, að þær birti les-
andanum sérstæðan og eftir-
minnilegan persónuleika höfund-
arins um hvað sem hann fjallar.
Hitt er svo annað mál, hverjum
tökum hann hefur náð á listrænni
tækni.
Best gerða og eftirminnilegasta
sagan er sú, sem höfundur hefur
valið hið táknræna heiti Eins og
verða vill, og þar eð hún er vand-
gerðust allra sagnanna, ber hún
þvf glöggt vitni, að skáldið á að
geta komizt langt á þeirri bröttu
leið, sem liggur til listrænnar
heildarmótunar viðfangsefnisins.
Hann hefur í þessari sögu skapað
tvær persónur, sem mættu verða
eftirminnilegar. Hjörleifur á Há-
fjallastöðum er hvort tveggja í
senn sérkenndur og sjálfstæður
einstaklingur og dæmigerður fuli-
trúi þeirra afdrifa sem höfundin-
um virðast blasa við flestu því
verðmæta frá gamla tfmanum,
sem nýi tfminn hefði betur til-
einkað sér. Og konan, sem við
kynnumst þó fyrst og fremst af
„afspurn" verður gildur fulltrúi
þess rótleysis oog þeirrar
ábyrgðarlausu og fölsku lifs-
nautnar, sem verður hlutskipti
ærið margra, er horfið hafa úr
strjálbýlinu í þéttbýlið, heillaðir
af prjáli og popptónum, og hafa
Bókmenntlr
eftir GUÐMUND
G. HAGALIN
Guðmundur Halldórsson.
svo fleygt sér út í Hrunadans
klúbbs og kerfis, en birtast siðan
við og við f sveitunum f sínum
gljáandi grímubúningi og njóta
þess að verða eftirsóknarverð tál-
beita — eða þá að minnsta kosti
að koma fram sem lifandi auglýs-
ing þess ævintýraheims, þar sem
„allt er selt og allt er keypt og allt
er leyft“, svo sem eitt skáldið okk-
ar kemst að orði.
Þó að ég geri mér aðeins titt um
þessa einu sögu f bókinni, er sfður
en svo, að hinar séu þess ekki
verðar að vera lesnar, og vil ég
einkum benda á sögurnar Afhjúp-
un og Heimför, sem sýna glögg-
lega að þótt höfundurinn horfi i
rauninni ávallt sömu augum á líf-
ið og tilveruna, þá sjái hann menn
og málefni af ólfkum sjónarhæð-
um.
Guðmundur Gíslason Hagalfn.
Snjólaug Bragadóttir: Enginn
veit hver annars konu hlýtur.
Bókaútgáfan Örn og Örlygur,
Reykjavfk 1976.
Frá þvf var sagt fyrir nokkru,
að Snjólaug Bragadóttir væri nú
komin f það sæti hjá íslenzkum
lesendum, sem Guðrún Árna-
dóttir frá Lundi sat í um langt
skeið. En Snjólaug nýtur þó vissu-
lega enn meiri vinsælda en hin
aldna heiðurskona, því að hún
hafði aðeins sent frá sér fjórar
skáldsögur, þegar hún komst f
öndvegið, en Guðrúnu hlotnaðist
ekki sá sess, fyrr en hún hafði
komið út fullum tug bóka.
„Stfnu leið eins og undinni
tusku um morguninn," A þessum
orðum hefst seinasti og 17.
kaflinn f hinni nýju skáldsögu
Snjólaugar, og auk þess er nafnið
á bókinni út í hött. En samt sem
áður er þetta veigameiri bók en
fyrri bækur Snjólaugar. Raunar
er hún ekki betur skrifuð, enda
verður það ekki af hinum skafið,
að frásögnin er gædd fjöri og
spennu, og að þvf leyti stendur
þessi saga þeim að baki. Eankan-
lega eru þeir kaflar óþarflega
langdrægir, þar sem skýrt er frá
samtfningi húsgagna, áhalda og
ýmiss konar hluta, sem eiga að
prýða hina svokölluðu Höll.
En sagan hefur kosti, sem hinar
Snjólaug Bragadóttir.
Bðkmennllr
eftir GUÐMUND
G. HAGALIN
sögurnar hafa ekki og sýna að
höfundurinn er kominn inn á
nýjar brautir. Henni tekst að gera
eðlilegt það lffstóm sem í upphafi
sögunnar er mein flestra aðalper-
sónanna, þó að allt virðist f fljótu
bragði leika fyrir þeim í lyndi.
Þær finna sér ekki fullnægju í
daglegum skyldustörfum, að við-
bættu ástaflangsi, þátttöku í
„partfum“ og komum á veitinga-
staði. Og hallarfyrirtækið, sem er
nokkuð sérstætt og kemur undar-
lega fyrir f fyrstu, verður allat-
hyglisvert í höndum Snjólaugar.
Þar lánast henni að sýna, hvernig
sjálfboðastrit og samvinna að
marki, sem hefur ákveðinn og
gagnlegan tilgang, veitir hinum
unga og hálfáttavillta hópi lífs-
gildi, sem hann hefur ekki áður
kynnzt, hvað þá átt, svo að hinn
farsæli endir sögunnar verður
ekki aðeins álímt sölumerki, svo
sem verða vill í flestum skemmti-
sögum, sem ekki eiga að hafa sitt
aðdráttarafl sem hrollvekjur. 1
fyrstu eru persónurnar svipaðar
og þær, sem Snjólaug hefur áður
fjallað um og gert f sumra augum
spennandi, sveitastúlkan Sigga þá
sú eina, sem veigur er í, en smátt
og smátt þróast hinar í með-
höndlun höfundar og gæðast
manngildi, og lýsingin á Ingunni,
lffshörmum hennar og ævikvöldi
er úr skfrum málmi. Ein er samt
sú persóna, sem veldur nokkrum
vafa um réttmæti hins farsæla
endis. Það er dritfuglinn Hilmar,
sem er ólfklegur til að uppfylla
heillavonir hinnar alls góðs mak-
legu Birnu.
Það verður fróðlegt að sjá
næstu skáldsögu Snjólaugar
Bragadóttur.
Guðmundur Gfslason Hagalfn
„Allt er gott
þegar endirinn...,,
Og öldudalirn-
ir urðu dýpri
Indriði Ulfsson:
Eldurinn f Utey,
Bjarni Jónsson gerði
káputeikningu og myndir.
Bókaútgáfan Skjaldborg.
Akureyri 1976.
ELDURINN í Utey er níunda bók
eftir Indriða Ulfsson. Hann vakti
strax athygii með fyrstu bók
sinni.
Þetta er hversdagsleg baráttu-
saga þeirra er búa við hafið og
eiga lffsbjörg sína þar.
Kjarkmikið fólk sem berst oft
harðri baráttu fyrir lffi sfnu. Er
Bðkmenntlr
eftir JENNU
JENSDÓTTUR
raunsætt á lífið, en hjátrú og dul-
magnaðar sögur eiga samt greið-
an aðgang að hug þess. Og það
sveipar gjarnan ævintýrahulu
þann sem er fjær og deilir ekki
geði sfnu með hinum.
I sögunni er Gerður gamla í
Utey dæmigerð fyrir það: „Norn-
in í Utey kemur með svarta segl-
ið.“
Sagan minnir á gamlar færeysk-
ar sögur. Og gæti ég trúað að þeir
sem komið hafa til Færeyja og séð
sig þar um hafi þær meira f huga
við lestur bókarinnar, en fslenskt
umhverfi.
Höfundi tekst vel að lýsa þessu
duglega harðgerða fólki sem
þekkir betur sorgir en gleði.
Finnur samt hamingjuna f þvf
að vera sjálfu sér.
Þetta er góð saga, vel skrifuð og
spennandi. Fólkið í henni minnis-
stætt að lestri loknum. Hún er
eins og lffið sjálft. Myndir og
kápumynd eru eftir Bjarna Jóns-
son. Frágangur bókarinnar er
góður.