Morgunblaðið - 22.09.1974, Blaðsíða 21

MORGÚNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. SEPTEMBER 1974
21
Eíns og mér sýnlst Eftlr Gfsla J. ÁstDórsson
r
Islenzk
orðlist
Ónefndur maður sagði okkur i
sjónvarpinu um daginn að ástand-
ið hjá þjóð nokkurri suður i Afriku
væri orðið svo bágborið að lands-
fólkið þar ætti nú naumast lengur
„milli hnifs og skeiðar". Hann
sagði okkur líka að um helmingur
íbúanna „teldust vannærðir",
sem er hérumbil eins slæm
íslenska og fyrra dæmið þó að það
sé af öðrum toga.
Ég tek skorpu annað slagið og
skrifa hjá mér meinlegar vitleysur
úr fjölmiðlunum okkar, þó að það
skuli strax játað að ég er dálítið
týninn á þessa lappa. Ég er heldur
ekki að þessu af þvi það vaki
beinlinis fyrir mér að bjarga þvi
sem bjargað verður af blessuðu
móðurmálinu, heldur er ég fremur
að dunda þetta til þess að stilla
skapið, eins og þegar menn fara i
taugarnar á manni og maður
kveikir sér i pípu fremur en að
þeyta einhverju þungu en hand-
hægu i hausinn á manngarminum.
Nú skal gripið ofan i þetta safn,
þó að aldrei sé nema til þess að
grynnka ofurlitið á haugnum.
Sjónvarpið (jú, það er aftur á
ferðinni) fræddi okkur á þvi i
ágúst að þeir væru heldur betur að
fá'ann á Halanum. Færeyskur
bátur kom þar sérstaklega við
sögu og hafði fengið einhver
ósköp af saltfiski. Plokkfiskur
næst?
Þá er hér sérdeilis óskemmtileg-
ur óskapnaður sem mér þykir leið-
inlegt að þurfa að upplýsa að
smaug inn I frétt í Morgunblaðinu.
Orðið (ef orð skyldi kalla) hét
„samnemandi" — og geta menn
nú spreytt sig á þvi það sem eftir
er dags hvaða gamalt og gott is-
lenskt orð hefði kannski farið
betur í fréttinni.
í Alþýðublaðinu var maður að
hamast við að skrifa um knatt-
spyrnuleik seint í sumar og bauð
okkur lesendum sinum meðal ann-
ars upp á eftirfarandi: ..... að
ófyrirsynju ætti þetta lið að vera
uppistaðan í landsliðinu þegar það
verður valið." Samkvæmt minni
orðabók þýðir AÐ ÓFYRIRSYNJU
TIL DÆMIS AÐ ÁSTÆÐULAUSU,
ÁN TTILEFNIS ÚT í LOFTIÐ of fer
þá að verða vandséð hvað hpf-
undurinn átti við, hvað hann var
að reyna að segja okkur.
í þróttafréttamenn fara kannski
með meiri hraða en venjulegir
fréttamenn: þeir misstíga sig að
minnstakosti ekki sjaldnar. Einn
skrifaði fyrir skemmstu: „Björgvin
sigraði hina tvisýnu golfmeistara-
keppni", og annar bar á borð fyrir
okkur hryggðarmyndina: „Slik
atvik sem þessi ..." Mig langar
lika að nefna ófögnuðinn: „þrátt
fyrir að", sem maður fær alltaf að
sjá eða heyra annað slagið. „Þrátt
fyrir að hann færi" og þar fram
eftir götunum; aldeilis voðalegt.
Þá er þess að geta að ákaflega
sár verkamaður hneykslaðist á þvi
i Þjóðviljanum í tíð vinstri stjórnar
að einhver vesalingurinn hefði
aðeins „6000 á viku i daglaun";
en satt er það að visu að þetta ber
kannski frekar að flokka undir
neyðarleg pennaglöp en beinlinis
þynnku.
f Visi stóð þessi ódauðlega setn-
ing á forsiðu undir hlemmistórri
mynd af hlemmisnoturri stúlku
sem brosti sinu bliðasta framan
i lesendur innan úr skreiðarhjalli:
„Björg sagði að það væri langt
sfðan hún smakkaði skreið
seinast, en hún sagði að það væri
alveg óhætt fyrir fólk að smakka á
henni." Þessu þyrftu samtök
skreiðarframleiðenda endilega að
koma á framfæri við viðskiptavini
sina erlendis. En fyrir nú utan
upplýsingarnar sem þarna eru
látnar i té þá er næstum eins og
maður heyri gusuganginn i
blessaðri stúlkunni, þó að það geti
lika allteins verið blaðamanninum
að kenna.
Víkur þá sögunni til fyrirtækis
sem selur augiýsingaspjöld í mat-
vöruverslanir og vill ólmt hafa þar
upp um alla veggi að hlutirnir séu
„nýjir"; og á einum stað fyrir
austan sem ég kom á i sumar
blasti við vegfarendum spjald sem
á var ritað að óviðkomandi væri
harðlega bannað að stíga fæti
„ynnfyrir" túngarðinn. Þetta leit
svolitið dapurlega út svona i miðri
sveitamenningunni.
Hvað blaða- og útvarpsmönnum
vtðvikur má skrifa flest afglöp
.okkar á reikning vinnuhraðans
sem plagar okkur öllum stundum
og mun eflaust alltaf gera. Menn
hafa gjarnan klukkutima til þess
að vinna tveggja stunda verk, og
síminn óður á borðinu. Annað
slagið gerir maður svo glappa-
skotin af einskærri hroðvirkni eða
einfaldlega af þvi maður veit ekki
betur. Mér finnst samt hægt að
fyrirgefa það — ef afglöpunum er
stillt i hóf. Svo er guði fyrir að
þakka að enginn er óskeikull.
Hitt finnst mér öllu verra og
raunar óafsakanlegt þegar axar-
sköftin eins og komast upp i vana
hjá mönnum og þeir fá þar að auki
óáreittir að halda áfram að útbýta
þeim i gegnum fjölmiðlana. Það
getur meira að segja verið bein-
linis hættulegt vegna unga fólks-
ins sem kennarar eru einmitt á
sama tima að basla við að kenna
sæmilega islensku.
Síbrotamenn i fjölmiðlum
kunna einfaldlega ekki nógu vel til
verks, þeir kunna ekki að nota
móðurmál sitt. Mér finnst ég
gjarnan finna þá i útjaðri blaða-
mannastéttar; ihlaupamenn mætti
kalla þá: þeir hafa svokölluð rit-
störf sin i hjáverkum.
Verst hvað þeir eru stundum
fjári afkastamiklir.
Þeir eins og fleyta kellingar
ofan á hortittunum.
Tóbak og
málvöndun
Það er raunar líka hægt að vera
of einstrengingslegur islensku-
maður eins og dæmin sanna.
Þegar verið er að þýða samtöl fyrir
okkur i sjónvarpið (jújú, sjón-
varpið enn!) og þessi samtöl eiga
að fara fram i nútimanum og jafn-
vel i harðsoðnum reyfurum, þá
lætur það óneitanlega einkenni-
lega i eyrum þegar persónurnar
eru látnar tala hreint bókmál eða
meira að segja nota orð sem
annaðhvort eru löngu horfin úr
málinu eða áttu bara aldrei sam-
leið með því.
Ég nefni sem dæmi um ófært
mál (og held mér við reyfara-
sviðið): „Kom þú með byssuna,"
O
O
o
Glæpamaður sem talaði svona (og
þarf raunar ekki glæpamann til)
væri annaðhvort orðin vitskertur
eða þjáðist af asma. Hann segir:
„Komdu með byssuna," — talar
ekki eins og'hann væri að kenna
málhöltu barni framburð.
Dæmi um hina skynvilluna —
notkun „háislensku" þegar hún á
álika vel við og pípuhattur á
billjardstofu — eru lika nærtæk.
í sumum þýddum sjónvarpsþátt-
um fá menn sér til dæmis aldrei
sigarettu né bjóða hana öðrum. Þó
reykja þeir eins og strompar. En
hversu ruddalegir sem þeir eru i
framkomu og hversu biksvart sem
innrætið er, þá tala þeir ekkert
„götumál". Þeir tala „hreina"
islensku jafnvel á aftökupallinum.
Þeir biðja um „vindling".
Loks dæmi úr næstsiðustu sjón-
varpsviku sem orkaði satt að segja
þannig á mig að ég skellti uppúr.
Mér hefur jafnvel dottið i hug
hvort þýðandinn hafi ekki bara
verið að glettast við okkur. Þetta
var i þýsku sakamálamyndinni þar
sem lögregluforinginn leysir morð-
gáturnar með djúpu innsæi (hvað
sem það þýðir nú), sálfræðilegum
rökum (hver fjárinn sem það er) og
svo skyggnigáfu sem sjálfur Haf-
steinn miðill mætti vera hreykinn
af.
Lögreglumennirnir eru á hælun-
um á glæpahyskinu og hafa meðal
annars brennandi áhuga á öllu
hátterni ungrar stúlku sem vinnur
i skuggalegri bjórkrá.
Og hvað kalla þessir gallhörðu
lögreglumenn sjöunda áratugarins
nú þannig stúlku, hvert er starfs-
heiti hennar á máli nútimalög-
reglumanna?
Jú, þeir koma bunandi inn i
búluna og heimta: Hvar er gengil-
beinan!
eftir veltiár þykir sérleg ráð
deild að skera niður við menning-
una og er nærtækasta dæmi með-
ferð borgarstjórnar á húsnæðis-
málum Borgarbókasafns og
Borgarleikhúss," en verðbólgu-
stefna vinstri stjórnarinnar hefur
m.a. leitt til þess, að Reykjavíkur-
borg hefur átt í fjárhagserfiðleik-
um, sem seinka munu einhverjum
framkvæmdum í borginni.
Og menningarvitinn heldur
áfram í blaði sínu: „Og hvað er að
frétta af Þjóðarbókhlöðunni, sem
rísa átti í tilefni þjóðhátíðar eins
og Alþingi samþykkti 1970 . .. Um
raunverulegar byggingarfram-
kvæmdir á þjóðhátíðarári verður
því ekki að ræða, og timbrið
heldur áfram að hækka í verði og
sementið og járnið, maður
guðs ...“
Svo mörg eru þau orð.
Pólitískur leik-
þáttur. Höfuð-
persónur: Olafur
Jóhannesson og
Magnús
Kjartansson
Alþjóð hefur gétað fylgzt með
dálítið skoplegum leikþætti í síð-
ustu viku. Er ekki úr vegi að rifja
hann hér upp. Þess má geta, að
leikþáttur þessi er saminn úr
greinum, sem Olafur Jóhannes-
son dóms- og viðskiptamálaráð-
herra birti í Tímanum og svar-
grein Magnúsar Kjartanssonar
fyrrum iðnaðarráðherra, sem
hann birtir að sjálfsögðu í Þjóð-
viljanum, einkamálgagni sínu.
Þess má geta, að grein Olafs
Jóhannessonar var í fyrstu flutt
sem ræða á fundi Framsóknarfél-
aganna í Reykjavík að Hótel Sögu
sl. þriðjudagskvöld.
Ólafur Jóhannesson: ,,Ég beitti
mér líka fyrir þvi að formaður
Alþýðuflokksins Gylfi Þ. Gíslason
var kjörinn forseti Sameinaðs
þings án allra skuldbindinga af
hans hálfu. Það átti alls ekki við
og var ekki heppileg byrjun á
hugsanlegu samstarfi, að ætla að
setja honum eða flokknum skil-
yrði þá í upphafi. Þetta var hugs-
að sem leið til þess að laða þá að
okkur og reyna að bæta andrúms
loftið, því að eftir viðræður mínar
við Alþýðuflokksmennina, taldi
ég að Alþýðuflokkurinn væri því
engan veginn fráhverfur að
athuga þátttöku í vinstri stjórn.
Og það er mín persónulega sann-
færing, að formanni Alþýðu-
flokksins Gylfa Þ. Gíslasyni hafi
um skeið verið full alvara í þess-
um efnum.
En hvernig brugðust Alþýðu-
bandalagsmenn við þessum til-
raunum til þess að skapa það and-
rúmsloft sem þurfti að ríkja til
þess að þessir flokkar, sem höfðu
verið í snarpri andstöðu áður
fyrr, gætu náð saman? Þeir sner-
ust algerlega gegn Gylfa Þ. Gísla-
syni sem forseta Sameinaðs þings
og kusu þess í stað framsóknar-
mann, enda þótt það lægi fyrir frá
ðkkar hálfu og hlutaðeigandi
manns að eftir því væri ekki ósk-
að. Einkennileg framkoma í garð
fyrrverandi samstarfsflokks! Og
það var ekki fyrr en í síðustu
lotunni, sem þeir samþykktu
Gylfa Þ. Gíslason. Menn geta svo
hugleitt það, hvort þetta út af
fyrir sig, þótt lítið sé f sjálfu sér,
sé heppileg aðferð, ef reyna á að
ná saman öflum, sem áður hafa
verið í andstöðu. En jafnhliða
þessu hóf Þjóðviljinn einar þær
hatrömmustu árásir, sem gerðar
hafa verið á Alþýðuflokkinn og
alveg sérstaklega á Gylfa Þ. Gísla-
son persónulega. Ég held, að
óhætt sé að kalla það svívirðingar
og var þó Gylfi ýmsu vanur úr
þeirri átt. Menn geta líká ímynd-
að sér hvernig sáning þetta hefur
verið í þann jarðveg sem þurfti að
vera fyrir hendi.“
Magnús Kjartansson: „Við Al-
þýðubandalagsmenn lýstum þeg-
ar yfir þvU að við værum reiðu-
búnir til þess að kjósa Gylfa Þ.
Gíslason forseta Sameinaðs þings,
ef það væri liður í stjórnarmynd
unartilraunum, en það væri til
marks um þáð, að flokkarnir
hefðu komið sér saman um mál-
efni, sem dygðu nýrri stjórn sem
starfsgrundvöllur. En málefni
máttu ekki komast að samkvæmt
mati Ólafs Jóhahnessonar. Þetta
átti aðeins að vera þáttur i spila-
mennskunni, klókindalegt útspil,
sem ætlað var að hafa tiltekin
áhrif á meðspilara.
Ég er sannfær^ður um að þetta
leikbragð var misheppnað með
öllu. Almenningur talaði um það í
háðskum hálfkæringi, að það væri
verið að „egna fyrir“ Gylfa Þ.
Gíslason og Alþýðuflokkinn,
ástunda pólitísk hrossakaup á
markaði hégómleikans og þá
þekki ég Gylfa Þ. Gislason illa, ef
þetta klunnalega léikbragð hafði
ekki alit önnur áhrif á hann en
þau sem áformuð voru. Það jók á
tortryggni og áhugaleysi forystu-
manna Alþýðuflokksins og var þó
á hvorugt bætandi."
Ólafur Jóhannesson: „Það hef-
ur nú víst ekki verið gefið út
svona beinlinis hvað rætt hefur
verið á þessum fundi, En ég veit
það. Þar töluðu Alþýðúbandalags-
menn um nauðsyn þess, að þeir og
Alþýðuflokkurinn sneru bökum
saman i hugsanlegri vinstri stjórn
gegn Framsóknarflokknum. Þetta
var nú hugarfarið og framkoman
í garð okkar framsóknarmanna,
sem höfðum starfað heils hugar i
vinstri stjórn í rúm 3 ár. Eg leyfi
mér þess vegna að fullyrða, að
Alþýðubandalagsmenn hafi með
framkomu sinni að þessu leyti
sem öðru — því ekki var nú okkur
tramsóknarmönnum alveg sleppt
á síðum Þjóðviljans á þessum
tíma — spillt jarðveginum fyrir
stofnun nýrrar vinstri stjórnar. ..
Sannleikurinn er sá, að Alþýðu-
bandalagið mun frá öndverðu
hafa verið mjög tvíátta í því,
hvort það vildi axla þær byrðar,
sem fylgdu því og fylgja því nú að
taka sæti í ríkisstjórn. Ég verð að
segja það og bera því vitni hvar
sem er, að af einkaviðræðum ráð-
herra Alþýðubandalagsins að
dæma, þá held ég að þeir hafi vilj
að halda vinstri stjórn áfram, en
það voru einhver önnur öfl á bak
við þá í flokknum, sem voru á
annarri skoðun og gerðu þeim erf-
itt fyrir."
Magnús Kjartansson: „Ólafur
Jóhannesson ber því þannig vitni,
að við Lúðvík Jósepsson höfum
lagt okkur í líma til þess að koma
á vinstri stjórn. Eg held Ólafur
Jóhannesson hafi af því meira en
þriggja ára reynslu að af hálfu
Alþýðubandalagsins var ævinlega
staðið við það sem við Lúðvfk
sögðum honum. .. Það sem við
sögðum í einkaviðræðum við Ólaf
Jóhannesson var því ekki aðeins
persónulegar skoðanir okkar
heldur vitneskja okkar um af-
stöðu og vilja Alþýðubandalags-
ins sem flokks. Því er allt tal um
einhver óskilgreind „önnur öfl á
bak við þá í flokknum“ einber
tilbúningur.“
Ólafur Jóhannesson: „Það kom
strax fram málefnaágreiningur
og þá sérstaklega varðandi
varnarmálin. Alþýðuflokkurinn
gat alls ekki fallizt á þá stefnu
sem fyrrverandi stjórnarflokkar
höfðu notað í þeim efnum. Þar
varð þvi að koma til málamiðlun,
ef saman átti að ná. Og til þess var
þeim mun meiri ástæða að mínum
dómi, að fyrrverandi stjórnar-
flokkar höfðu alls enga mögu-
leika til þess að koma sinni stefnu
fram eins og þingið var nú skipað.
Þetta var rætt á mörgum fundum
og lagðar voru fram tillögur um
þetta efni. Við framsóknarmenn
gátum fallizt á það til málamið-
lunar að setja upp tillögu með
Alþýðuflokknum, sem við gátum
staðið að og eftir atvikum töldum
við að málinu rniðaði i rétta átt,
þótt þar væri ekki náð þeim
áfanga, sem gert hafði verið ráð
fyrir. Það er skemmst frá því að
segja, að Alþýðubandalagsmenn
gátu ekki fallizt á þá málamiðlun,
sem til þurfti að koma og þeir
stóðu fast á sínum tillögum í
þessu efni, þannig að allan tím-
ann þokaðist í raun og veru ekk-
ert í samkomulagsátt í þessu efni.
Þeir vildu ekki hverfa frá þvf
skilyrði að brottför ákveðins
hluta varnarliðsins yrði tímasett
og einnig hvenær tekin yrði
endanleg ákvörðun um brottför
alls hersins. Þetta var skilyrði,
sem fyrirfram var vitað að ger-
samlega ómögulegt væri að fá AI-
þýðuflokkinn til að fallast á og
þannig stóð það fram á síðasta
dag.“
Magnús Kjartansson: „1 ræðu
sinní víkur Ólafur Jóhannesson
einnig að ágreiningnum um her-
námsmálið og kemst svo að orði
um afstöðu okkar Alþýðubanda-
lagsmanna til þeirra: „Alian tím-
ann þokaðist í raun og veiu ekk-
Framhald á bls. 39