Morgunblaðið - 22.09.1974, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. SEPTEMBER 1974
JltaQgtsitMfaftifr
Otgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands
í lausasólu 35.00 kr eintakið
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Bjórn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Markmið bráðabirgða-
laga þeirra, sem ríkis-
stjórnin setti í fyrradag um
ráðstafanir í sjávarútvegi,
er að tryggja rekstur fiski-
skipaflotans, sem var að
því kominn að stöðvast við
lok vinstri stjórnar. Áður
en gengisbreytingin kom
til framkvæmda var halla-
rekstur bátaflota og tog-
araflota áætlaður um
1300—1400 milljónir króna
á ársgrundvelli. Með
bráðabirgðalögunum
standa vonir til, að rekstur
bátaflotans verói nokkurn
veginn hallalaus — þótt
þar sé að vísu teflt á tæp-
asta vað — miðað víð
núverandi aðstæður.
Rekstrarvandamál togar-
anna hafa hins vegar ekki
verið leyst með þessum
bráðabirgðalögum að öðru
leyti en því, að gert er ráð
fyrir að tryggja rekstur
þeirra um sinn með greiðsl-
um úr gengishagnaðar-
sjóði.
Bráðabirgðalögin gera
ráð fyrir því, að fiskverð
hækkí að jafnaði um 11%.
Með þeirri fiskverðs-
hækkun er leitazt við að
rétta hlut sjómanna gagn-
vart landverkafólki, en
þýðingarmest, en sam-
kvæmt þeim verður olíu-
verð til fiskiskipanna
óbreytt frá því, sem verið
hefur. Það kostar um 1500
milljónir króna að halda
því óbreyttu, og er sá
kostnaður greiddur með
tilfærslum innan sjávarút-
vegsins sjálfs. Við síðustu
gengisbreytingu hækkuðu
að sjálfsögðu ýmsir út-
gjaldaliðir útgerðarinnar,
og er þeim útgjaldaauka
mætt með hækkun á
gréiðslum til stofnfjársjóðs
fiskiskipa, en sú ráðstöfun
tryggir annars vegar betur
skil útgerðarmanna á
greiðslum afborgana og
vaxta af stofnlánum og
hins vegar eflir hún Fisk-
Bráðabirgðalögin leggja
aukin útgjöld á fiskvinnsl-
una í landinu, en staða fisk-
vinnslurínar batnaði veru-
lega við gengisbreyt-
inguna. Þeim útgjalda-
auka, sem fiskvinnslan
tekur á sig nú, má segja, að
sé mætt með auknum
greiðslum til hennar úr
Verðjöfnunarsjóði fisk-
iðnaðarins.
Á blaðamannafundi
þeim, sem Matthías
Bjarnason, sjávarútvegs-
ráðherra, efndi til í fyrra-
dag, er hann tilkynnti um
útgáfu bráðabirgðalag-
anna, tók hann skýrt fram,
að þessar ráðstafanir einar
út af fyrir sig mundu ekki
lýsti sjávarútvegsráð-
herra, að viðræður hefðu
farið fram við bankastjórn-
ir Seðlabanka, Landsbanka
og (Jtvegsbanka og hefði
niðurstaðan orðið sú, að
rekstrarlán til útgerðar-
innar mundu hækka um
50%. Mun það vafalaust
greiða fyrir útgerðar-
rekstrinum.
Ríkisstjórn Geirs Hall-
grímssonar hefur, frá því
að hún tók við, verið önn-
um kafin við að undirbúa
og gera ráðstafanir til þess
að koma í veg fyrir stöðvun
atvinnulífsins, en segja má
með nokkrum rétti, að það
hefði stöðvast þegar sl. vor,
ef stærstu viðskiptabank-
arnir hefðu ekki tekið
ákvörðun um að halda því
gangandi með stórfelldri
skuldasöfnun við Seðla-
bankann. Á stuttum tíma
UTGERÐAR-
REKSTUR TRYGGÐUR
fiskverð hefur ekki hækk-
að frá áramótum og aug-
ljóst, að gera þurfti ráð-
stafanir til að leiðrétta hlut
sjómanna.
Fyrir útgerðina sjálfa er
ákvæði bráðabirgðalag-
anna um olíuverð sjálfsagt
veiðasjóð, en traust af-
koma hans er í raun undir-
staðan að áframhaldandi
uppbyggingu fiskiskipa-
flota landsmanna. Þá er
með bráðabirgðalögunum
tryggt á ný, að vátrygg-
ingasjóður fiskiskipa geti
sinnt hlutverki sínu.
nægja til þess að mæta
erfiðleikum sjávarútvegs-
ins. Ráðherrann benti á, að
ríkisstjórnin hefði ekki
haft tíma til að undirbúa
frekari aðgerðir, enda
hefur hún setið að völdum J
um aðeins nokkurra vikna I
skeið. En jafnframt upp-1
hefur ríkisstjórninni tekizt
að koma í veg fyrir stöðvun
og má segja, að það sé mik-
ið afrek út af fyrir sig.
Eftir helgina má svo gera
ráð fyrir, að gefin verða út
bráðabirgðalög um lág-
launabætur og fleira. Tak-
izt með þeim að bæta hag
þeirra lægst launuðu í
þeirri óðaverðbólgu, sem
geisað hefur og tryggja
frið á vinnumarkaðnum,
má með sanni segja, að
ríkisstjórn Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknar-
flokks hafi á skömmum
tíma sannað tilverurétt
sinn.
í ReykiaYÍkurbréf
♦
*»♦♦♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 21. september* ♦ ♦ • • • ♦♦*
Islenzkhand
rit í Svíþjóð
Þær upplýsingar, sem birtust í
Morgunblaöinu sl. miövikudag og
m.a. voru hafðar eftir forstöðu-
manni Árnastofnunar, aö um 300
íslenzk handrit séu geymd í
Stokkhólmi og 50 í Uppsölum,
hafa vakið mikla athygli. Jónas
Kristjánsson, forstöðumaður
Árnasafns, segir m.a.: „Mörg
þessara handrita yrðu að teljast
mjög merkileg svo sem „íslenzka
hómelíubókin", sem væri elzta
fslenzka heillega handritið frá því
um 1200. Þá væri ennfremur að
finna konungasagna handrit í
Stokkhólmi og í Uppsölum gæti
að finna elzta handrit, sem til
væri af Snorra-Eddu. Af þessu
mætti sjá, að þessar bækur væru
ekki síður merkilegar en þær,
sem Danir væru nú að afhenda
Islendingum," eins og komizt er
að orði í fréttinni.
Athygli ritstjóra Morgunblaðs-
ins beindist að máli þessu þegar
blaðinu hafði borizt ritlingur
nokkur eftir sænskan rithöfund,
Herman Stolpe að nafni, en í for-
mála fyrir ritlingi þessum getur
höfundur þess, að „eitt merkasta
handritið, sem vitað er um í
konunglega bókasafninu í Stokk-
hólmi, er blað úr Heimskringlu
Snorra Sturlusonar. Er þetta eina
blaðið, sem vitað er um úr þessari
bók, því hin munu hafa brunnið í
brunanum mikla í Kaupmanna-
höfn 1728. Talið er að þegar brun-
inn varð hafi þetta blað verið
komið á safn í Stokkhólmi og mun
það hafa verið 1682,“ eins og segir
í frétt Morgunblaðsins. Stolpe
segir í formála sínum um þetta
dýrmæta blað úr Heimskringlu,
að aðilar í Svíþjóð hafi viljað fá
þvf framgengt, að það yrði fært
íslenzku þjóðinni að gjöf í tilefni
1100 ára afmælis þjóðarinnar nú
á þessu ári og með því móti hafi
Sviar getað fylgt fordæmi Dana,
sem nú væru í óðaönn að afhenda
tslendingum handritin. „Því
miður hefðu viðkomandi stjórn-
völd hafnað þessari beiðni og því
liggi blaðið úr Heimskringlu
Snorra ennþá í Stokkhólmi,“ eins
og enn segir í fyrrnefndri frétt
Morgunblaðsins.
Þá sneri Morgunblaðið sér
einnig til Per Olof Sundman, hins
þekkta sænska rithöfundar, en
hann hefur haft áhuga á því, að
fslenzk handrit í sænskum söfn-
um yrðu afhent íslendingum
aftur og spurði hann um mál
þetta. Per Olof Sundman segir
m.a. í svari sínu, að hann og ýmsir
fleiri hafi reynt fyrr á þessu ári
að fá því framgengt, að íslend-
ingum yrði færð sem gjöf blaðið
úr Heimskringlu handritinu og þá
í tilefni 1100 ára afmælis íslands-
byggðar. Yfirmenn Þjóðskjala-
safnsins í Stokkhólmi hafi af ein-
hverjum ástæðum verið algjör-
lega á móti þessu og sagt að engin
handrit, hverrar þjóðar sem þau
væru, mætti flytja úr landi.
Sfðar i svari sfnu segir Per Olof
Sundman ennfremur: Þetta mál
hefur legið í láginni hér um ára-
bil og tel ég, að svo verði í nokk-
urn tíma enn, enda hafa Islend-
ingar ekki farið fram á, að þeim
verði afhent þessi handrit. Hins
vegar má telja öruggt að farið
verður að reifa málið að nýju og
ég verð ekki ánægður fyrr en
handritin verða komin til Islands,
því þar eiga þau heima.
„Ég er hjartanlega sammála
Per Olof Sundman um að handrit-
in eigi hvergi heima nema á
Islandi,“ segir Vilhjálmur Hjálm-
arsson menntamálaráðherra í
samtali við Mbl. í gær.
Ummæli Per Olof Sundmans og
Hermans Stolpes vekja að sjálf-
sögðu mikla athygli á islandi.
Danir eru drengir góðir, var eítt
sinn haft að orðtaki á islandi, og
þegar höfð er hliðsjón af við-
brögðum sænskra yfirvalda við
þeim óskum góðra Svía að af-
henda íslenzka dýrgripi íslend-
ingum aftur á 1100 ára afmæli
byggðar á íslandi verður hlutur
Dana betri en nokkru sinni og
ekki sízt sá drengskapur, sem þeir
sýndu frændum sínum hér á
landi. Svíar mættu vissulega fara
að fordæmi þeirra. Engin þjóð á
Norðurlöndum hefur nú betri að-
stæður til að varðveita íslenzk
fornhandrit en Islendingar sjálf-
ir. Viðbrögð sumra sænskra
áhrifamanna nú á þjóðhátíðarár-
inu eru því ekki vansalaus, svo að
ekki sé dýpra tekið í árinni. Per
Olof Sundman segir, að ósk um
afhendingu handritanna hafi
ekki enn borizt frá Islendingum.
Hér með er hún borin fram og
verður fylgzt rækilega með við-
brögðum frænda okkar f Svíaríki.
„Þetta er
brjálæði”
Einnig hefur sú fregn vakið
mikla athygli hér á landi þegar
það fréttist að sovézk stjórnvöld
óku myndlistarsýningu í útjaðri
Moskvu burt með vörubflum og
jarðýtum. Athyglisverð eru við-
brögð íslenzkra listamanna.
Ásmundur Sveinsson mynd-
höggvari sagði um atburð
þennan: „Þetta er brjálæði.
Það er ekki hægt að nota annað
orð yfir það. Það er ekki hægt
að hindra rás listanna með
ofbeldi, listin er menning-
armál, og ég er þeirrar skoð-
unar, að menningarmálum eigi
ekki að vera stjórnað af blá-
köldum pólitíkusum. Pólitíkus og
tölvur geta aldrei stjórnað listum
og það á við hvar sem er i heim-
inum. Á meðan við tölum um
frelsi mannsins, þá á það frelsi
ekki sízt að ná til listanna, frjálst
lff og frjáls list eru óaðskiljan-
leg.“
Finnur Jónsson listmálari
sagði: „Það ná engin orð yfir
svona aðfarir. Þetta er svo sví-
virðilegt og bjánalegt — ekki að-
eins gagnvart listamönnunum
sjálfum, heldur þjóðinni allri.
Maður skilur þetta ekki.“
Einar Hákonarson listmálari
sagði m.a.: „En ég lýsi fullkom-
inni fyrirlitningu minni á þessu
athæfi í Sovétrfkjunum. Sovét-
menn hafa alltaf sent það sama á
alþjóðlegar listsýningar, alveg frá
byltingunni, þ.e. sósfalrealism-
ann. Þetta gerist alltaf í einræðis-
ríkjum, t.d. Þýzkalandi nazis-
mans. Það er alltaf búin til ein-
hver uppsoðin klassík, sem á sér
svo engan hljómgrunn í veruleik-
anum.“
Og Örlygur Sigurðsson listmál-
ari segir m.a.: „Þetta er það, sem
við höfum alltaf vitað um frelsi
listamanna f þessum allsherjar
þrælabúðum þar eystra.
Atburður sem þessi kæmi
örugglega ungum íslenzkum lista-
mönnum á óvart, ef hann gerðist
t.d. hér á Skólavörðuholti og sýn-
ingin þar yrði brott numin með
öskubílum og listamennirnir
sjálfir settir f varðhald. Við kunn-
um ekki að meta tjáningarfrelsið
hér á landi fyrr en við missum
það. Því ber að vera á varðbergi,
það gæti svo farið, að hægt væri
að útrýma öllum íslenzkum lista-
mönnum og listaverkum á einum
eftirmiðdegi, ef við hugsum ekki
okkar ráð í tíma.“
Aldrei er nógsamlega minnt á
mikilvægi þeirrar staðreyndar,
sem Örlygur Sigurðsson bendir
nú einnig á í sambandi við mynd-
listarhneykslið í Moskvu, að „við
kunnum ekki að meta tjáningar-
frelsið hér á landi fyrr en við
misstum það. Því er betra að vera
á varðbergi."
Jólabókin 800
kr. dýrari
en í fyrra
Og frá Sovétríkjunum höldum
við aftur heim til íslands og lítum
á menningarmálin hér frá ann-
arri hlið. Það hefur ekki sízt vakið
mikla athygli, hvernig Þjóðvilj-
inn lýsti á dögunum viðskilnaði
vinstri stjórnarinnar og hvernig
hann hefði komið niður á
menningarfyrirtækjum og bóka-
útgáfum á íslandi. I forsfðugrein
Þjóðviljans er sagt frá erfiðleik-
um í bókaútgáfu, miklum kostn-
aðarhækkunum og samdrætti i út-
gáfu bóka, eins og það er orðað.
Þetta er árangur efnahagsöng-
þveitis vinstri stjórnarinnar.
Þjóðviljinn segir m.a., að
kostnaðarhækkanir hafi orðið
slíkar, að jólabókin muni hækka
um 800 kr. og horfur séu á sam-
drætti f bókaútgáfu. Og einn
helzti menningarviti Þjóðviljans
gefur vinstri stjórninni svofelld
eftirmæli í blaði sínu í síðustu
viku: „En því miður er dapurleg
reynsla af opinberri byggingar-
starfsemi f þágu menningarstofn-
ana alls konar. Landsbókasafn og
Háskólabókasafn eru að kafna úr
andarteppu og þjóðskjalasöfn
nánast á vergangi. Sjónvarp
og útvarp kúldrast í leigu-
húsnæði og þegar uppgangs ár
eru þá má ekki byggja yfir
slíkar stofnanir til að „auka ekki
þensluna á vinnumarkaði"
og „keppa ekki um vinnuafl"
við undirstöðu atvinnuvegina.
Þegar sfðan á að fara að spara