Morgunblaðið - 23.09.1989, Blaðsíða 18

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. SEPTEMBER 1989
Deilt um Flugstöð Leifs Eiríkssonar
Ég hef dregið fram
staðreyndir málsins
- segir Ólafur Ragnar Grímsson
„ÉG HEF dregið fram staðreyndir málsins," segir Ólafur Ragnar
Grímsson íjármálaráðherra um þá gagnrýni sem hann hefur sett
fram á kostnað við byggingu og rekstur flugstöðvarinnar á Keflavík-
urflugvelli. „Fjárvöntunin á ári er aldrei undir 130 milljónum, gæti
jafnvel verið nær 150 milljónum." Ólafur miðar við um 325 milljóna
króna rekstrartekjur flugstöðvarinnar og 455 milljóna króna gjöld.
Ólafur segir að greiða þurfí fímm milljarða króna umfram rekstrar-
kostnað til flugsatöðvarinnar á næstu 20 árum og sé það arfur frá
fjármálastjórn Sjálfstæðisflokksins sem nú þurfi að glima við.
5 milljarðar umfram
rekstrarkostnað á 20 árum
„Þegar Geir Hallgrímsson kynnti
þjóðinni þessar áætlanir og tók um
þær ákvörðun og Matthías Á. Mat-
hiesen fylgdi þeim eftir,“ segir Ólaf-
ur, „þá kynntu þeir málið á þeim
grundvelli að hér ætti að reisa flug-
stöð og Bandaríkjamenn ættu að
borga helminginn og íslendingar
helminginn, hlutur Bandaríkjanna
ætti að vera 20 milljónir dollara og
hlutur íslendinga 20 milljónir doll-
ara. Niðurstaðan er hins vegar sú,
að þeir sem stýrðu þessum fram-
kvæmdum fóru með kostnaðinn við
flugstöðvarbygginguna óralangt
umfram þessar upphæðir og allur
sá umframkostnaður Ienti á Islend-
ingum vegna þess að fjárupphæð
Bandaríkjanna var fastbundin við
ákveðna tölu, 20 milljónir dollara."
Ólafur segir kostnaðinn hafa far-
ið úr böndunum vegna þess að
byggt hafi verið dýrt „glæsihús,
langt umfram þá fjármuni sem upp-
haflega voru til verksins lagðir.“
Hann var spurður hvort bætt
hafi verið við kostnaði eftir að
ákveðið var að byggja flugstöð. „Ég
hugsa að það hafi örugglega verið
gert,“ segir hann. „Hins vegar vill
nú svo til að ég varaði strax við því
á árunum 1980 til 1983, að þessi
flugstöðvarbygging mundi reynast
miklu dýrari heldur en ráðherrar
Sjálfstæðisflokksins á þeim tíma
héldu fram.“
Ólafur segir bygginguna vera of
dýra og í musterisstíl. „Þess vegna
er það niðurstaðan að íslenska þjóð-
in verður núna að greiða þijá og
hálfan milljarð sem við skuldum í
þessari flugstöð og bæta við þá
skuld á næstu 20 árum rúmum
milljarði að lágmarki, jafnvel nær
einum og hálfum til tveimur mill-
jörðum í viðhalds og endumýjunar-
kostnað við bygginguna. Svo það
er varlega áætlað að þjóðin þurfí
að greiða til viðbótar við hinn al-
menna rekstur í flugstöðinni um
fimm milljarða á næstu 20 árum.“
Tap í stað afgangs
„Ef tekjudæmi flugstöðvarinnar
er skoðað, til dæmis á þessu ári,
er ljóst að þrátt fyrir fullyrðingar
forsvarsmanna flugstöðvarinnar
um að hún yrði rekin með átta
milljóna króna tekjuafgangi í ár,
er niðurstaðan því miður sú, að það
verður um 40 milljóna króna tap.“
Hann segir ekki aðeins gengis-
þróun valda þessu, einnig sé um
að ræða meiri rekstrarkostnað að
öðru leyti, færri farþega og annað
í þeim dúr, „því að þessi flugstöð
var auðvitað reist miðað við allt
aðra farþegatölu."
Ólafur kveðst ekki hafa tiltækar
tölur yfir þá breytingu. „En jafnvel
þótt menn geti nú eitthvað metið
reksturinn í ár til og frá um ein-
hverjar milljónir, þá er hitt þó aðal-
atriðið, að það vantar inn í dæmið
greiðslurnar á þessum lánum,
vegna þess að þeir sem stóðu fyrir
þessum framkvæmdum, ráðherrar
Sjálfstæðisflokksins í ríkisstjórninni
’83 til ’87, beittu sér fyrir því að
tvö stærstu lánin voru látin falla í
gjalddaga langt inn í framtíðina.
Annað þeirra á. að falla í gjalddaga
1995 og hitt 1997.“
Ólafur var spurður á hve löngum
tíma eigi að greiða niður kostnaðinn
við flugstöðvarbygginguná. „Ef
miðað er við aðrar framkvæmdir.
t.d. virkjanir eða stórbyggingar af
þessu tagi, þá er venjulega miðað
við að lánin séu greidd upp á 20,
Rangfærslur
Q ár málaráð herra
Kjartan Gunnarsson var spurður
hvers vegna byggingarkostnaður
flugstöðvarinnar hefði hækkað.
Hann segir hækkunina einkum
stafa af óhagstæðri gengisþróun
og nauðsylegum viðbótum við bygg-
inguna. „Það voru teknir aftur inn
1 bygginguna hlutir sem höfðu ver-
ið skomir út úr áætlunum, eiginlega
af stjórnmálaástæðum, vegna þess
að það var verið að reyna, í tíð ríkis-
stjórnar Gunnars Thoroddsens, að
minnka bygginguna niður í ein-
hveija þá upphæð sem alþýðu-
bandalagsmennirnir í þeirri ríkis-
stjóm gætu sætt sig við.“
Kjartan segir það vera rang-
færslur að áætlanir um rekstur
flugstöðvarinnar sýni að hagnaður
hafi átt að vera af rekstrinum á
þessu ári. „Þegar tillögum var skil-
að til fjárlaga ársins 1989 vegna
flugstöðvarinnar var greint frá því
að í þeim væri mismunur væntan-
legra tekna og væntanlegra gjalda
sem nam alls tæpum 30 milljónum
króna. Þettá vissi fjármálaráðu-
neytið þegar það lagði fram fjárlög
ársins 1989 og þær niðurstöðutölur
varðandi flugstöðina sem gera ráð
fyrir átta milljóna króna hagnaði
eru búnar til í fjármálaráðuneytinu
en ekki af þeim aðilum sem skila
tillögum um rekstur, tekjur og gjöld
flugstöðvarinnar."
Rangur samanburður
„Þetta er fyrsta rangfærsla ijár-
málaráðherra. Önnur rangfærsla
hans varðar skuldir ríkisins vegna
flugstöðvarinnar. Á verðlagi fjár-
lagatillagna fyrir árið 1990 eru
langtímaskuldir vegna flugstöðvar-
innar 2.658 milljónir. í dag eru þær
hins vegar orðnar um 3,4 milljarðar
vegna gengishækkunar dollarans."
Kjartan segir gengismálin reyndar
vera mjög afgerandi þátt í öllum
málum varðandi flugstöðina, bæði
byggingarkostnaði hennar og eins
kannski hæsta lagi 25 árum. Og
þá miða menn við að afskriftatíminn
sé um 40 ár, að það geti þurft að
bæta við viðgerðar- og viðhalds-
kostnaði sem nemi hátt upp í bygg-
ingarkostnaðinn á þeim tíma. Ef
maður miðar við þá viðmiðun og
fer í það verk, sem ég tel nauðsyn-
legt, að breyta þessum lánum á
aðra gjalddaga og með jafnari
greiðslum, ... þá er það ljóst að
miðað við að afborganir og vaxta-
gjöld verða á ári næstu 20 árin 315
milljónir, viðhaldskostnaðurinn var-
lega áætlaður 60 milljónir á ári,
rekstrarkostnaðurinn 80 milljónir,
þannig að jafnvel þótt menn geti
haft ýmsar skoðanir á þessum
rekstrarkostnaði í ár, þá sjá menn
að sú tala er innan við 20% af heild-
ar árlegum útgjöldum næstu 20
rekstrarkostnaði og tekjum, því að
allar tekjumar eiu ákveðnar í
Bandaríkjadölum og nánast öll lán
vegna hennar og allur kostnaður í
Bandaríkjadölum. „Þess vegna er
það grundvallaratriði að bera sam-
an réttar tölur, en gera ekki eins
og íjármálaráðherra gerir í sinni
þriðju rangfærslu, þar sem hann
heldur því fram að rekstrartekjur
flugstöðvarinnar séu svo og svo
margar íslenskar krónur, en útgjöld
á þessu ári og næstu árum séu svo
og svo margar íslenskar krónur og
er þá að reikna út íslenskar krónur
miðað við mismunandi gengi
Bandaríkjadals. Það er að segja,
gjöldin á árinu 1990 vill hann þá
reikna á gengi Bandaríkjadals eins
og það er núna, 62 eða 63 krónur.
En tekjurnar sem til hafa fallið á
árinu hafa náttúrulega komið inn
þegar dollarinn kostar frá 45 og
upp í 62 krónur. Ef þetta á að vera
raunhæfur samanburður, þá verður
að bera saman í dollurum, en ekki
í íslenskum krónum."
Kjartan segir ekki rétt sem ijár-
málaráðherra hefur haldið fram, að
veija eigi 100 milljónum króna í
framkvæmdir á næsta ári. „Það eru
raunar upplýsingar sem era alveg
nýjar fyrir byggingarnefnd flug-
stöðvar, því að það hafa ekki verið
gerðar tillögur um neinar 100 millj-
ónir króna til framkvæmda á næsta
ári af hennar hálfu.“
Þá segir hann vera rangt hjá fjár-
málaráðherra að lánin falli í gjald-
daga 1995 og 1997. „í því frum-
varpi til íjárlaga sem afgreitt var
fyrir árið 1989 kemur fram að
framkvæmdalán vegna flugstöðv-
arinnar hafa verið sem kallað er
endurlánuð á samræmdum kjörum
þar sem greiðslu afborgana er
dreift á 25 ára tímabil. Samkvæmt
því koma fyrstu afborganir til
greiðslu árið 1995, en alls ekki öll
lánin. Samkvæmt þeim útreikning-
um var þá gert ráð fyrir því á árinu
1989 að það brotabrot tekna flug-
stöðvarinnar sem fyrirhugað var að
nota til greiðslu afborgana af lánum
árin vegna byggingarinnar. Fjár-
vöntunin á ári er þess vegna aldrei
undir 130 milljónum, gæti jafnvel
verið nær 150 milljónum.”
Blekktu þing og þjóð
—Er skýringin rangar áætlanir í
upphafi?
„Nei, ég mundi nú frekar leita ■
skýringa í, að þeir ráðherrar sem
bera ábyrgð á þessu verki, þeir
unnu ekki sína heimavinnu, eða
vísvitandi blekktu þing og þjóð,“
segir Ólafur.
—En, var þá kostnaðaráætlunin
röng í upphafi?
,,Já, alröng.“
Ólafur segir nokkuð ljóst að auk-
og annars reksturs flugstöðvarinn-
ar, mundi nánast nægja þá fyrir
greiðslu vaxta og afborgana og
annars kostnaðar byggingarinnar.
Ef sú leið er farin, eins og ávallt
hefur verið gert ráð fyrir, að bygg-
ingarkostnaðurinn dreifðist á að
minnsta kosti 40 ár, þá má gera
ráð fyrir því, að afborganir lána
væru um 85 milljónir á ári.“
Rekstrarkostnaðurinn er
200 milljónir
„Fjármálaráðherra gerir ráð fyrir
um 60 milljónum í viðhald á bygg-
ingunni á ári á núvirði. Þær áætlan-
ir sem gerðar hafa verið um við-
hald byggingarinnar gera ráð fyrir
að viðhaldskostnaður sé frekar
rúmlega 30 milljónir króna á ári,
og rekstrarkostnaður sé um 80
milljónir. Samtals mundi þetta því
vera um 200 milljóna króna kostn-
aður við afborganir lána, vaxta-
greiðslur og annan rekstur. Þá sjá
menn það, að þegar tekjur eru svo
áætlaðar 325 milljónir á þessu ári,
stendur byggingin mjög auðveld-
lega undir þessu, aðeins af húsa-
leigutekjum og tekjum af lendingar-
gjöldum.
Það er auðvitað mjög auðvelt
fyrir ijármálaráðherra að koma því
þannig fyrir að þessi bygging sé
rekin með stórkostlegum halla. Til
þess hefur hann tvær aðférðir. í
fyrsta lagi að taka ákvarðanir um
að lán vegna byggingarinnar verði
greidd upp á miklu skemmri tíma
heldur en öll önnur meiriháttar fjár-
festing hins opinbera, hins vegar
hefur hann vitanlega þann mögu-
leika að gera það sem nú þegar
hefur verið gert og gera það þá í
enn ríkari mæli, að svipta flugstöð-
ina þeim tekjum sem gert var ráð
fyrir að hún hefði. Ef farið er svo-
lítið aftur í tímann og enn litið til
ríkisstjórnarinnar sem sat 1980 til
1983, en í henni var Ragnar Arn-
alds fjármálaráðherra, þá var gerð
mjög ítarleg rekstraráætlun fyrir
þá flugstöð sem fyrirhugað var að
byggja þá og nú er risin. í þeirri
rekstraráætlun, sem var unnin af
Pjárlaga- og hagsýslustofnun undir
yfirstjórn fjármálaráðherra vænt-
anlega, og er afhent byggingar-
nefnd flugstöðvar 1981, er gerð
grein fyrir þeim tekjustofnum sem
flugstöðinni séu ætlaðir til þess að
greiða niður byggingarkostnað. Þá
er í fyrsta lagi gert ráð fyrir að
flugvallargjald renni til greiðslu
kostnaðar við almenninga í flug-
stöðinni, það eru svæði sem ekki
eru leigð sérstaklega. í öðru lagi
að nettótekjur Fríhafnarinnar á
ið hafi verið við kostnaðinn á bygg-
ingartímanum og að ábyrgðin hvíli
á þeim ráðherrum sem stýrðu verk-
inu. „Það verður þess vegna ekkert
fram hjá því gengið að þessir fimm
milljarðar sem þjóðin verður að
borga umfram reksturinn á þessari
byggingu á næstu 20 árum er ein
af þeim erfðasyndum eftir fjármála-
stjórn Sjálfstæðisflokksins sem
menn verða að glíma hér við. Til
samanburðar má geta þess, að ef
á að útvega það fé sem þarf til
þess að þetta standi á sléttu, er það
álíka á hveiju ári eins og þriðjung-
urinn af þeirri eignaskattshækkun
sem menn eru nú mikið búnir að
tala um í allt sumar.“
Keflavíkurflugvelli teljist til tekju-
stofna flugstöðvarinnar, enda sé
það í samræmi við alþjóðlegar venj-
ur á þessu sviði. Þá er gert ráð
fyrir að húsaleiga renni til flug-
stöðvarinnar."
Tekjur af flugstöðinni yfir
860 milljónir
„Nú hefur þessu öllu verið
umsnúið og flugvallarskattinum,
farþegaskattinum, er nú varið til
þess að kosta almenna flugvallar-
gerð í landinu og skilar til þeirra
framkvæmda mörg hundruð millj-
ónum á ári. Tekjur af Fríhöfninni
eru teknar beint í ríkissjóð og ekk-
ert af því kemur til flugstöðvarinn-
ar nema í formi húsaleigu. Þessar
tekjur sem 1981 var áætlað í fjár-
málaráðherratíð Ragnars Arnalds
að ættu að renna til byggingar flug-
stöðvarinnar, námu 1988 í raun 849
milljónum króna. Og á árinu 1989
er áætlað að þær nemi 857 milljón-
um króna, en það er nú þegar vitað
að þær eru orðnar umtalsvert
hærri.
Af öllu þessu tel ég að megi sjá,
að það sé rétt sem þeir aðilar sem
stóðu að byggingu flugstöðvarinnar
hafa ávallt haldið fram, að flugstöð-
in sé með arðbærustu byggingum
á Islandi og þeir möguleikar sem
þar mynduðust til starfsemi og
rekstrar hafa skilað ríkissjóði og
munu skila honum í framtíðinni
ómældum tekjum.
Það er auðvitað líka algjörlega
óraunhæf fullyrðing að taka fyrir-
hugaðan viðhaldskostnað húss
næstu 20 ár og slengja því fram
sem fullyrðingu að þetta sé kostn-
aður sem nánast þurfi að borga á
morgun.“
Kjartan segist. telja að tilgangur
fjármálaráðherra með þessari
gagmýni sé fyrst og fremst að
reyna að draga athyglina frá þeirri
erfíðu stöðu sem hann sé búinn að
koma ríkissjóði í, þar sem stefni í
margra milljarða króna halla, þrátt
fyrir áform um tekjuafgang. „Hann
er líka með þessum fullyrðingum
að reyna að afla sér raka og stuðn-
ings við skattheimtuhugmyndir
með því að búa til falskar kostnað-
artölur fyrir ríkið, ljúga því til að
nánast hinum megin við hornið sé
krafa um fimm milljarða króna
greiðslu vegna flugstöðvarinnar,
því að í raun er ljóst að flugstöð-
inni er leikur einn að greiða með
lágmarkstekjum allan byggingar-
og rekstrarkostnað, ef lánafyrir-
komulag er með eðlilegum hætti
eins og tíðkast með aðrar stórfram-
kvæmdir hins opinbera.”
Rangfeerslur flármálaráðherra
- segir Kjartan Gunnarsson
KJARTAN Gunnarsson, sem sæti á í byggingarnefnd flugstöðvarinn-
ar, segir Olaf Ragnar Grímsson fjármálaráðherra fara með alvarleg-
ar rangfærslur um fjárhag flugstöðvarinnar. Hann reikni með allt
of örum greiðslum af lánum til flugstöðvarinnar og reikni tekjur
byggingarinnar á lægra gengi en gjöldin, auk þess sem flugstöðin
hafi verið svipt tekjustofnum sem hún átti í upphaflegum áætlunum
að hafa. „Þessar tekjur sem 1981 var áætlað í fjárinálaráðherratíð
Ragnars Amalds að ættu að renna til byggingar flugstöðvarinnar,
námu 1988 í raun 849 milljónum króna. Og á árinu 1989 er áætlað
að þær nemi 857 milljónum króna, en það er nú þegar vitað að þær
eni orðnar umtalsvert hærri,“ segir Kjartan.