Morgunblaðið - 23.09.1989, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. SEPTEMBER 19B9
Meistari firá-
sagnastílsins
Picassofuglar
_________Myndlist_______________
Bragi Ásgeirsson
Það verður á öllu séð, að Guðmund-
ur Erró er kominn til landsins. Eins
og stormsveipur, sem fer yfir og
skekur undirstöður himinhvelfingar-
innar, svo allar vættir fara á kreik
og örlagaseiður er magnaður í mann-
heimi.
Það hefur og farið framhjá fæst-
um, að maðurinn opnaði sýninguna
á Kjai-valsstöðum sl. laugardag, enda
var engin lognmolla yfir þeim at-
burði. Um leið kom hann færandi
hendi og gjöf hans til borgarinnar
er stór í sniðum og voldug að um-
fangi eins og athafnir mannsins sjálfs
hafa verið fyrir framan dúka hans
síðustu áratugi.
Umdeildur, lofaður, lastaður, en
þó af flestum viðurkenndur sem frá-
sagnameistari málverksins.
Myndir listamannsins segja nefni-
lega alltaf sögu, og ekki eina sögu
heldur iðulega ótalmargar á sama
dúknum, samræmdar sögur, þver-
stæðukenndar sögur, vélrænar sögur
sem ástþrungnar, nálægar sem ijar-
rænar, siðsamar sem siðlausar, frið-
sælar sem ógnvekjandi, kaldar sögur
sem lostafullar, fagrar sem ófagrar.
En umfram allt sögur.
— Erró er fréttaritarinn, sem ferð-
ast um sögusvið listarinnar með
pentskúf sinn að vopni og heggur ótt
og títt á báða vegu. Farandsveinninn,
er lagði út í heim með ævintýraþrána
að leiðarljósi — metnað, menntunar-
þrá og lífþorsta, svo og frómar óskir
ættingja í malnum. Landkönnuður-
inn, sem glímir við óravíddir hugar-
flugsins og vefur tjöld sín, rauð, blá
og græn, úr litum regnbogans.
En umfram allt sögumaðurinn.
Hann er málarinn, þræðir ekki
troðnar slóðir, en eins og rífur þær
upp, tætir þær til, býr til nýjan feril
— vegaslóðir, troðninga, kennileiti.
Fræðimaðurinn, sem skjalfestir at-
hafnir sínar, stórar sem smáar, hvert
skref í listinni, hvern andardrátt.
Reiknimeistarinn, sem íhugar hina
alvarlega ásjónu flatarmálsfræðinn-
ar, en stökkar hlutina svo upp og
skiptir niður í ótal einingar, magnar
og blæs lífi í ásjónu hennar.
Skrásetjarinn, er gaumgæfilega
skjalfestir athugasemdir sínar, kiyfur
handfastan verleikann allt um kring,
varðveitir almennar sem efnismiklar
fréttir úr nútíð og fortíð.
En umfram allt skal saga sögð.
Á sýningunni á Kjarvalsstöðum
kynnir listamaðurinn okkur tvær hlið-
ar listar sinnar, annars vegar fjóra
tugi olíumynda, þar sem viðfangsefn-
ið er af stásslegra taginu. Ýmis minni
tengd nútíð og fortíð og yfir þeim
er nokkurs konar fjarrænn, blíður og
ástþrunginn blær. Hins vegar níutíu
myndir málaðar með sérstöku teygj-
anlegu lakki, sem bregða upp ótal
myndum úr listasögu aldarinnar, eins
konar uppstokkun brotabrota, eða
myndkoita, sem býr yfir sérstökum
og andhverfum lögmálum.
Auk þess er á sýningunni myndin
„Odelscape", sem er alveg sér á báti
og kynnir allt aðra hlið á listamannin-
um og telst vafalítið listrænn há-
punktur hennar. Sú mynd hefur verið
sýnd áður og er hér með vegna þess
að henni hefur verið ætlaður staður
í Borgarleikhúsinu og telst að vissu
marki hluti hinnar höfðinglegu gjaf-
ar.
Það er ekki aðeins myndefnið í
hinum tveim myndröðum sem er ólíkt,
heldur og efnistökin, áferðin er allt
önnur og viðfangsefnin eru lögð
öðruvísi fyrir, þótt kjarni myndhugs-
unarinnar sé kannski ekki ósvipaður.
Það er einmitt það sem einkennir list
Errós, eins og allra markverðra lista-
manna, að frumkjarni listsköpunar-
innar er alltaf svipaður, þótt mynd-
efnin kunni að vera margvísleg og
sundurleit. Hann þróaði snemma með
sér ákveðna klipptækni, sem fylgt
hefur honum síðan, en sem greinst
hefur í margar ólíkar kvíslir.
Hann safnar að sér alls konar
heimildum úr umhverfinu, dagblöð-
um, myndablöðum, tímaritum, ljós-
myndum og yfirhöfuð öllu, sem hefur
með myndveröld mannsins að gera í
nútíð og fortíð. Flokkar þær niður
og skipuleggur svo ákveðnar mynd-
raðir og gefur þeim nöfn við hæfi.
Einkenni þessara myndraða eru
framar öðru hvemig hann leiðir sam-
an ótal andstæður í sömu myndröð-
inni, en heldur sig þó alltaf við einn
gmnntón eða stef.
Það er mikilvægt til skilgreiningar
að vísa til ummæla hans sjálfs, þegar
hann er að fjalla um hugtakið stíl:
„Margir halda því samt fram, að til
sé „Erró-ískur“ stíll; hvort sem ég
tileinka mér ítalskt barrokk eða kalda
fagurfræði 20. aldarinnar, þá ein-
kennast myndir mínar af minni skrift,
mínu myndmáli. Auðvitað hefur það
komið fyrir þegar ég hef séð aftur
eldri málverk, að ég skynji þau sem
hluti mjög nátengda mér, jafnvel þó
mér finnist almennt vera alger ringul-
reið í því, sem ég er að gera. Á slíkum
augnablikum skynja ég vissulega
ákveðna tilfinningu eða andmmsloft,
sem maður gæti kannski tengt þess-
um hugmyndum um stíl.“ Að hans
áliti er það tæknin, sem ákvarðar
stílinn."
Hann segir einnig: „Ég endurtek
það, sem ég hef oft sagt, að það er
ekki mitt að útskýra mín málverk.
Það er áhorfandans að draga þær
ályktanir, sem honum líkar eða að
sundurgreina forsendurnar."
Erró leggur það sem sagt í hendur
skoðandans að leggja sinn eigin skiln-
ing á verk sín og það gera nú flestir
málarar, en í þessum ummælum hans
felst þó viss broddur, viss aðvörun
um að marka ekki myndunum ákveð-
inn fræðilegan bás.
Listamaðurinn skynjar hættúna á
því, að bæði hinn almenni skoðandi
sem hinir upplýstari alhæfi myndmál-
ið og afgreiði það um leið. En það
er einmitt rangt, því að hér er um
tímalausa rökræðu að ræða, sem
hver og einn getur tekið þátt í á
þann hátt, sem hann skynjar mynd-
málið. Öll alhæfing lokar nefnilega
fyrir möguleika hugarflugsins til
óheftrar útrásar.
Og hann leggur áherslu á, að
málverkin haldi leyndardómum
sínum, gangverkið sé ekki augljóst
og staðlað, heldur sé kjarni þess og
Blygður
aðal, dularfull tengsl við eigið tján-
ingaform.
Honum er vel ljóst eins og fleiri
málurum, að það má skilgreina mynd-
verk án þess að afhjúpa þau og að
listin missir leyndardóma og lífsmögn
sín, þar sem skilgreiningin verður
aðalatriðið, en myndmálið eins og
hreint aukaatriði.
Og þó gengur hann minnst út frá
þeim fagurfræðilegu gildum í út-
færslu málverka sinna, er markast
af pensilstrokunum, mismunándi
áferð, blæbrigðum litanna, ólíkum
vinnubrögðum og áherslum. Þetta
allt virðist ekki liggja fyrir honum
frekar en hið hreina málverk og á
þessu átta sig ekki allir starfsbræður
hans. En þessi sérstöku og vélrænu
vinnubrögð gefa honum hins vegar
einmitt svigrúm til að margfalda af-
köst sín og magna upp enn fleiri
myndveraldir.
Þetta eru þannig ekki málverk í
venjulegum skilningi, heldur mynd-
verk, sem segja hugmyndaríka sögu
af málverkum annarra, myndveröld-
um nútímans og fyrri tímaskeiða í
einni allsheijar uppstokkun gilda og
með hina ríku, sjálfsprottnu kennd
fyrir óvæntum andstæðum að Ieiðar-
ljósi.
I miklu og glæsilegu uppsláttar-
riti núlista aldarinnar „L’Aventure
au XXe Siecle" — Ævintýri á tuttug-
ustu öld, sem Jean-Louis Ferrier hef-
ur ritstýrt, og sem ég rakst á í París
og keypti að bragði án þess að vita,
að Erró væri þar getið, eru stuttir
kaflar um helstu viðburði hvers árs.
Tvær litmyndir eru á síðu 786 ásamt
stuttum textum og er þar greint frá
tveimur listamönnum, — kraftinum í
myndum Monory „La dynamite de
Monory" og að Erró hafi málað mynd
af Picasso á árinu og fylgir mynd
af listaverkinu. Þar segir einmitt í lok
textans: „Erró est l’un des maitres
de la figuration narrative," — Erró
er einn af meisturum fígúratívrar
frásagnar". Þetta skýrir sig sjálft og
hér þarf litlu við að bæta, en sér-
staða hans felst ótvírætt í hinni ríku
þörf fyrir að segja sögu í myndmáli.
Guðmundur Guðmundsson frá
Kirkjubæjarklaustri er þannig frá-
sögumaðurinn í íslenzkri myndlist og
heimslistinni um leið — frá fyrstu tíð
voru myndir hans mörgum framandi
vegna hinnar ríku frásagnarþarfar,
en hér var hann einmitt í miðju sjón-
rænu ævintýri tuttugustu aldarinnar.
Þeim sjónrænu furðum, sem stöðugt
hafa orðið ágengari.
Erró vakti þannig upp liina beinu
myndrænu frásögn.
—
dömubindi við allar aðstceður,
allt tímabilið.
'f 5
V* //

Libresse bindið er lagað að línum líkamans,
er þægilegra og öruggara auk þess að vera
eingöngu framleitt úr náttúrulegum efnum.
| KAUPSEL
l
HF.
Laugavegur 25 - Box 595 -121 Reykjavík
Sími27770