Morgunblaðið - 29.09.1974, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. SEPTEMBER 1974
33
u
rótum og tel að í þessu efni, sem
öðrum. geri Solzhenitsyn of mikið
úr þýðihgu hugmyndafræðinnar.
Kínverskir leiðtogar virðast vera
sízt minni kreddumenn en sovézk-
ir starfsbræður þeirra.
Mig langar nú til þess að taka
hina jákvæðu áætlun Solzhenit-
syns til athugunar, en hún miðar
að því að komast hjá styrjöld við
Kína, að varðveizlu umhverfisins,
landsins og þjóðarinnar. Ég mun
draga tillögur hans saman í eftir-
farandi atriði (og auðvitað þarf
ekki að taka fram, að ég ber einn
ábyrgð á samantektinni og niður-
röðun atriðanna).
Aætlun og
tillögur
Solzhenitsyns
1. Að hætt verði stuðningi við
marxismann sem skylduhug-
myndafræði („aðskilnaður
marxismans og ríkisins").
2. Að við hættum að styðja bylt-
ingarmenn, þjóðernissinna og
flokksmenn í öðrum löndum, en
einbeitum okkur að lausn innan-
landsmála.
3. Sagt verði skilið við hug-
myndina um mjög náið samstarf
við rfki Austur-Evrópu og hætt að
þvinga þjóðirnar sem sovézku lýð-
veldin.
4. Landbúnaðurinn verði
endurskipulagður og uppbygging
pólsks landbúnaðar höfð að fyrir-
mynd. (Mfn hugmynd).
5. Norðausturhéruðin verði
byggð upp á grundvelli nýtfzku
tækni, þar sem ekki verði ein-
beint á „framfarir", þar verði
engar stórar verksmiðjur, en hins
vegar lagt kapp á varðveizlu um-
hverfisins, kyrrð, óspillt land o.s.
frv. Solzhenitsyn hefur auðsjáan-
lega í huga að norðausturhéruðin
verði byggð upp af kommúnum
sjálfboðaliða. Hann virðist skoða
þessa framtíðarlandnema sem
þjóðernissinna, sem hafi hrifist af
hugmyndum trúar og þjóðernis-
hyggju. Hann vill einmitt veita
þeim hinar frelsuðu auðlindir
ríkisins og leyfa þeim að njóta
árangursins af vísindarannsókn-
um. Þeir eiga að fá að njóta ávaxt-
anna af starfi sínu rfkulega. En
norðausturhéruðin eiga einnig að
verða útvörður gegn Kína og
nokkurskonar griðland (hann
kallar það „reservoir") sovézku
þjóðarinnar. Þau eiga að verða
höfuðauðsuppspretta alls lands-
ins.
6. Að hætt verði sölu á þjóð-
legum auðlindum, jarðgasi,
timbri o.s.frv. Við eigum að taka
upp einangrunarstefnu í efna-
hagsmálum sem nokkurskonar
viðurkenningu fyrir einangrunar-
stefnu í hernaðar-, stjórn-, og hug-
myndafræðilegu tilliti.
7. Afvopnun að svo miklu leyti
sem hún er möguleg vegna kfn-
versku hættunnar.
8. Lýðfrelsi, umburðarlyndi og
frelsun pólitískra fanga.
9. Efla þarf fjölskyldutengsl,
bæta menntun og veita frelsi til
trúarlegrar menntunar.
10. Varðveita skal Kommúnista-
flokkinn, en endurvekja verka-
mannaráðin til sín upphaflega
hlutverks. Grundvallaratriðin f
stjórnkerfinu má varðveita, en
einnig þarf að efla lög og reglu í
landinu og auka hugsanafrelsið.
Og svör mín....
Áætlun Solzhenitsyns er
árangur djúprar íhugunar, — f
henni setur hann fram hugsana-
kerfi, sem hann trúir einlæglega
á. Engu að síður finn ég mig knú-
inn til þess að lýsa yfir því, að ég
hef margt við hana að athuga.
Auðvitað verð ég að samþykkja
tillögurnar, sem koma fram í 2.,
3., og 4. grein. Öviljandi lagði ég
áherzlu á 3. grein í framsetningu
minni, en sú grein finnst mér afar
mikilvæg frá bæði siðferðilegu og
pólitísku sjónarmiði séð. (I bréfi
Solzhenitsyns var þessi kenning
aðeins sett fram í neðanmáls-
grein). Fyrsta grein, þar sem
farið er fram á, að rfkið hætti
stuðningi sínum við marxismann,
er óhrekjanleg, en ég hef þegar
tekið fram, að mönnum hættir til
þess að mikla fyrir sér hlutverk
hugmyndafræðinnar í daglegu
lffi í Sovétríkjunum.
Um greinar 7, 8 og 9 má einnig
deila, þótt þetta sé ekki í fyrsta
skipti, sem þær koma fram í lýð-
ræðislegum skjölum. Endurtekn-
ing þeirra í bréfi hins fræga rit-
höfundar er þó mjög þörf, og þær
eru mjög vel framsettar.
Solzhenitsyn réttlætir 10. grein
með því að segja, að kannski hafi
þjóð vor enn ekki þroskast nægi-
lega til þess að valda lýðræði og
að einveldið hafi ekki verið svo
slæmt, þegar því fylgdi virðing
fyrir lögunum og rétttrúnaðinum.
Meðan það kerfi var við lýði, hafi
Rússar varðveitt þjóðarheilsu
sína.
Þetta get ég ekki samþykkt. Ég
álít lýðræðið eina mögulega
stjórnarformið fyrir þjóðir heims-
ins. Þjóns- og þrælslundin, sem
ríkti í Rússlandi um aldir, sam-
fara fyrirlitningu á öðrum þjóð-
um, öðrum kynþáttum og öðrum
trúarbrögðum, var að mínum
dómi mesta óhamingja okkar.
Lýðræðið eitt getur þroskað
þjóðarlund, sem gerir okkur að
gjaldgengum þegnum í heimi,
sem sífellt verður flóknari. Auð-
vitað búum við í nokkurskonar
vftahring, sem ekki er hægt að
losna úr á skömmum tíma, en ég
fæ ekki séð, hvers vegna við ætt-
um ekki að geta það. Saga Rúss-
lands greinir frá mörgum spor-
um, sem stigin voru í lýðræðisátt,
hið fyrsta hófst með endurbótum
Alexanders II. Ég get ekki fallizt
á þau rök ýmissa Vesturlanda-
manna, sem álíta, að framkvæmd
sósíalismans hafi mistekizt í
Sovétríkjunum vegna þess, að við
eigum enga lýðræðishefð.
Greinar 5 og 6 eru miklvæg-
astar í allri áætlun Solzhenitsyns
og þarfnast nákvæmari rann-
sókna. I fyrsta lagi er ég mótfall-
inn öllum tilraunum til þess að
verja land okkar hinum svo-
nefndu illu áhrifum úr vestri, —
að verjast verzlun og því, sem
kallað er „skipti á fólki og hug-
myndurn". Eina einangrunar-
stefnan, sem eitthvert vit er f, er
sú, að við hættum að troða hinum
frelsandi sósíalísku kenningum
okkar upp á annað fólk, að við
hættum öllum stuðningi, opin-
berum og óopinberum, við bylt-
ingaröflin í öðrum löndum, að við
hættum útflutningi morðvopna.
Er hin mikla uppbygging norð-
austurhéraðanna möguleg í dag,
þegar litið er til hins litla íbúa-
fjölda, hins erfiða lofslags og veg-
leysunnar? Getum við unnið þetta
verk með því að nota eingöngu
okkar eigin tækni og auðlindir,
sem þegar eru nýttar til hins ítr-
asta? Ég er sannfærður um hið
gagnstæða. Þess vegna höfum við
engin efni á að stinga höfðinu í
sandinn og hafna tilboðum um
alþjóðlega samvinnu frá Banda-
ríkjamönnum, Vestur-Þjóðverj-
um, Japönum, Frökkum, Itölum,
Bretum, Indverjum, Kínverjum
og öðrum, sem hafa boðið fram
aðstoð sína, innflutning tækja,
fjármagns, tækniþekkingar og
verkamanna.
Gagnstætt Solzhenitsyn er ég
sannfærður um, að engin mikil-
væg vandamál er mögulegt að
leysa án utanaðkomandi aðstoðar.
Sérstaklega verður að taka fram,
að afvopnun, sem er frumskilyrði
þess, að dregið verði úr
styrjaldarhættunni, er aðeins
hægt að framkvæma, ef samstaða
og gagnkvæmt traust rfkir á milli
stórveldanna. Hið sama gildir um
að taka í þjónustu okkar tækni,
sem er óskaðleg umhverfinu, sem
óneitanlega hlýtur að kosta meira
en sú tækni, sem við styðjumst
við í dag; takmörkun barneigna
er háð sömu skilyrðum, og sama
verður að segja um takmörkun á
útþenslu iðnaðar. Öll þessi mál
eru flókin vegna alþjóðlegrar
samkeppni og einstaklings-
hyggju.
Vísinda- og tæknileg vandamál
okkar tíma verða ekki leyst Aema
á grundvelli alþjóðlegrar sam-
vinnu, og má þar nefna til dæmis
framleiðslu kjarnorku, nýja land-
búnaðartækni, framleiðslu gervi-
efna, sem koma eiga í stað eggja-
hvítuefna, byggingarvandamál
borga, skipulagningu nýrrar iðn-
tækni, sem sé skaðlaus umhverf-
inu, yfirráð yfir himingeimnum,
baráttuna gegn krabbameini svo
nokkuð sé nefnt. Þessi störf
munu kosta billjónir dollara og
eru hverju einstöku ríki um
megn.
Við getum ekki búið við efna-
hagslega og vísindalega ein-
angrun, utan heimsverzlunar-
innar, þar með talin verzlun með
hráefni, og án afskipta af fram-
förum. Samkomulag við Vestur-
lönd verður í upphafi að einkenn-
ast af samruna og því verður að
fylgja breyting í lýðræðisátt í
Sovétríkjunum, sem bæði hlýtur
að mótast af okkar eigin frum-
kvæði og af þvf, að aðrar þjóðir
beiti okkur stjórnmálalegum og
efnahagslegum þrýstingi. Mjög
þýðingarmikið er, að vandamál
þeirra, sem vilja flytjast frá
Sovétrfkjunum, verði leyst. Þetta
á við um allar þjóóir: Rússa, Gyð-
inga, Þjóðverja, Ukraínumenn,
Litháa, Tyrki og Armeníumenn.
Þegar þetta vandamál hefur verið
leyst, mun reynast ómögulegt að
viðhalda öðrum andlýðræðis-
legum stofnunum í landinu. Þá
verður einnig nauðsynlegt að
bæta lífskjörin svo, að þau verði
hin sömu og á Vesturlöndum og
þá munu verða frjáls skipti á fólki
og hugmyndum.
Að endurskipuleggja iðnaðinn í
smáeiningar eftir kommúnum er
flóknara vandamál. Solzhenitsyn
og hans líkar ýkja mjög um hlut-
verk stóriðnaðar í síauknum
vandamálum mannkynsins. Upp-
bygging iðnaðar er háð svo mörg-
um þáttum tækni, þjóðfélags-
mála, landafræði og jafnvel lofts-
lags, að óhyggilegt væri að leggja
þar á höft. Ég get ekki litið á
kommúnuna sem allra meina bót,
þótt ég viðurkenni vissulega
ágæti hennar í ákveðnum til-
vikum. Draumur Solzhenitsyns
um, að mögulegt verði að notast
við hin einföldustu verkfæri,
jafnvel handaflið, virðist óraun-
sær og óframkvæmanlegur við
hinar erfiðu aðstæður í norð-
austurhéruðunum. Áætlun hans
er nær draumórum en veruleika.
En draumórarnir eru ekki alltaf
skaðlausir, sízt á tuttugustu öld,
þegar við þráum þá. Draumurinn
um griðland rússnesku þjóðar-
innar gæti snúizt í harmleik.
Ég ætla nú að draga saman
nokkur helztu atriðin, sem ég vil
andmæla f bréfi Solzhenitsyns. Að
mínu áliti gerir hann öf mikið úr
hlutverki hugmyndafræðinnar í
sovézku nútfmaþjóðfélagi. Af því
stafar að heilbrigð hugmynda-
fræði taki viðhlutverki marxism-
ans og bjargi þjóðinni. Hann
hugsar sér auðsjáanlega að rétt-
trúnaðarkirkjan taki við þessu
hlutverki. Þessi skoðun er grund-
völlur hugmyndar hans. Ég er
hins vegar sannfærður um, að
þjóðernis- og einangrunarhyggja
Solzhenitsyns, samfara hinum
sérstæðu trúardraumsýnum hans,
eru að leiða hann á glapstigu og
gera tillögur hans draumóra-
kenndar og hættulegar.
í bréfi sínu grátbiður Solzhenit-
syn leiðtoga þjóðarinnar, og
treystir þvf, að þeir muni sýna
einhvern skilning. Erfitt er að
vera ósamþykkur slíkri ósk, en er
nokkuð f tillögum hans, sem er
nýtt fyrir þjóðarleiðtogana? Og er
þar nokkuð, sem þeir gætu sam-
þykkt? Þegar á allt er litið, kemur
f Ijós, að áður hefur verið talað
fagurlega um stórrússneska þjóð-
ernisstefnu og nám ósnortinna
landsvæða. Áköllun þjóðernis-
stefnu er fengin úr vopnabúri
hálfopinbers áróðurs. Hún verður
til þess, að maður hyggur þegar í
stað að samanburði við nýlegum
hernaðar- þjóðerniskenningum og
útlendingasmjaðri. I strfðinu og
allt til dauða sfns umbar Stalín
„rétta“ rétttrúnaðarkirkju. Þessir
samþættir í kenningum
Solzhenitsyns eru ekki aðeins
óvæntir, heldur ættu þeir að
verða til þess, að við höldum vöku
okkar.
Segja má, að þjóðernishyggja
Solzhenitsyns sé ekki ögrandi;
hún einkennist af mildi og miðar
að því að bjarga og endurvekja
okkar langhrjáðu þjóð. Sagan
kennir okkur hins vegar, að
„kennisetningarnar“ voru alltaf
mildari en hinir raunsæu stjórn-
málamenn, sem fylgdu í kjölfar
þeirra. Mikill hluti rússnesku
þjóðarinnar elur með sér stór-
rússneskar tilfinningar samfara
hræðslu við að verða háður
Vesturlöndum og ótta við lýð-
ræðislegar framfarir. Falli hinar
röngu hugmyndir Solzhenitsyns í
svo frjóa jörð, geta þær orðið
hættulegar.
Ég taldi nauðsynlegt að rita
þessa grein, vegna þess að ég er
ósammála mörgum tillögum
Solzhenitsyns. Ég vil hins vegar
enn leggja áherzlu á, að ég tel
birtingu bréfs hans þýðingar-
mikið þjóðfélagslegt fyrirbæri,
enn eitt innlegg f frjálsar um-
ræður um grundvallarvandamál.
Þótt mér virðist mörg atriði í
bréfi Solzhenitsyns byggjast á
misskilningi, er hann öumdeilan-
lega risi í baráttu mannkynsins
fyrir því að halda virðingu sinni í
myrkum heimi.
I.O.O.F. 10 = 15593081/2 =
9.0
1.0.0.F. 3 = 1 559308 = SP
Félag einstæðra foreldra
biður félaga og velunnara að gefa
muni á flóamarkað FEF sem verð-
ur á næstunni. Mununum má
koma á skrifstofuna í Traðarkots-
sundi 6 alla daga. Sækjum heim
ef vill. Sími 1 1822.
Nefndin.
Kristniboðsfélag karla
Fundur verður i kristniboðshúsinu
Betaníu, Laufásvegi 13, mánu-
dagskvöldið 30. sept. kl. 8.30
Reidar G. Albertsson, kennari sér
um fundarefnið.
Allir karlmenn velkomnir.
Stjórnin.
Kvenfélag Árbæjarsóknar
heldur fund þriðjudaginn 1. okt.
kl. 20.30 í Árbæjarskóla. Vetrar-
starfið rætt. Kaffiveitingar.
Stjórnin.
Hörgshlíð 1 2
Almenn samkoma — boðun fagn-
aðarerindisins i kvöld, sunnudag
kl. 8.
Konur i styrktarfélagi
vangefinna
Stjórn Skálatúnsheimilisins býður
konum i Styrktarfélagi vangefinna
að Skálatúni, fimmtudaginn 3.
okt. Lagt verður af stað kl.
20.30 frá Lækjargötu móts við
Gimli. Haldinn verður stuttur fund-
ur og kosið i fjáröflunarnefnd
kvennasjóðs.
Stjórnin.
Kvenfélag Keflavíkur
heldur fund i Tjarnarlundi þriðju-
daginn 1. okt. kl. 9. Venjuleg
fundarstörf. Bingó.
Stjórnin.
Suðurnesjafólk
Samkoma kl. 2 i dag. Svavar
Guðmundsson syngur. Daniel
Glad talar.
Verið velkomin.
Filadelfia Keflavik.
Kvenfélag Kópavogs
Fundur verður haldinn fimmtudag-
inn 3. okt. kl. 20.30. í Félags-
heimilinu uppi. Rætt verður um
vetrarstarfið og fleira.
Félagskonur fjölmennið.
Stjórnin.
Kvenfélag Garðahrepps
Fundur verður að Garðaholti
þriðjudaginn 1. okt. kl. 8.30.
Spiluð verður félagsvist.
Stjórnin.
Heimatrúboðiö
Almenn samkoma Óðinsgötu
6a i kvöld kl. 20.30
Allir veikomnir.
Félagsstarf eldri borgara
Alla mánudaga er opið hús að
Hallveigarstöðum. Þriðjudaga
handavinna, einnig ?r leðurvinna
byrjuð. Hálfsmánað. rlega félags-
vist.
Athygli skal vakin á nýbyrjuðum
þáttum starfsins að Norðurbrún 1,
svo sem leirmunagerð 5 mánudög-
um, teiknun og má un á þriðju-
dögum, bókmenntaj áttur og leð-
urvinna á miðviku1-1 gum og skák
á fimmtudögum, en þá er einnig
opið hús að Norðurb ún 1. Félags-
vist verður einnig ' Norðurbrún
þriðjudaginn 1 . ok; .
Upplýsingar 1 síma 18800 kl.
10—12 f.h.
Félagsstarf eidri borg ara.
9