Morgunblaðið - 29.09.1974, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. SEPTEMBER 1974
3
úr verinu
EFTIR EINAR SIGURÐSSON
Coldwater í
Bandaríkjunum
Það orkar ekki tvímælis, að
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna
hefur með stofnun og rekstri
Coldwater Seafood Corporation
hafið eitthvert merkilegasta
brautryðjandastarf f utanrfkisvið-
skiptum íslendinga. Þetta er
fyrsta og öflugasta fyrirtæki
landsmanna til kynningar og sölu
fslenskra útflutningsafurða á er-
lendri grund. Það sem meira er
um vert, er, að þetta fyrirtæki er
að öllu leyti eign Islendinga.
Sölumiðstöð hraðfrystihús-
anna, sem er sölusamtök um 70
frystihúsa víðs vegar um landið
og flytur út rúma 3/4 hluta af
frystiafurðum landsmanna, var
stofnað 1942. Lýðveldisárið, 1944,
réði hún í þjónustu sína Jón
Gunnarsson, verkfræðing, sem
verið hafði forstjóri Síldarverk-
smiðja rikisins um nokkurra ára
skeið, til þess að fara til Banda-
rfkjanna og selja þar frosinn fisk.
Stríðinu var þá ekki lokið og
erfitt um öll viðskipti. Bretar
höfðu fram að þessu keypt svo til
allar sjávarafurðir landsmanna
og þar á meðal frosna fiskinn. En
þeim, sem að Sölumiðstöðinni
stóðu, var ljóst, að dagur kæmi
eftir þennan dag og að ekki væri
ráð nema í tíma væri tekið, og var
því harðduglegasti og djarfasti
kaupsýslumaður þessa lands ráð-
inn til þessa starfs.
Sölusamtökin urðu heldur ekki
fyrir vonbrigðum, hvað forystu-
og brautryðjandastarf Jóns snerti
i Bandaríkjunum. Strax hóf hann
þar sölu á frosnum fiski í nafni
Sölumiðstöðvarinnar, en þó kvað
ekki að því að neinu marki miðað
við það, sem seinna varð, fyrr en
stríðinu var lokið. Það kom á
daginn sem forráðamenn S. H.
höfðu óttast, að Bretar myndu
fljótt að því loknu ekki telja sig
hafa not fyrir frosinn fisk frá
íslandi og hættu þessum kaupum
með öllu. Þróun þessara mála skal
ekki rakin hér f rekar fyrstu árin,
nema að Hollendingar og Rússar
keyptu nokkuð af f reðfiski fyrstu
árin á eftir að Bretar hættu, jafn-
framt því sem sala á freðfiski
jókst jafnt og þétt til Bandarfkj-
anna.
Jóni Gunnarssyni varð brátt
ljóst, að ef vel ætti að vera, þyrftu
frystihúsin að eiga sitt eigið fyrir-
tæki og dreifingar- og sölukerfi í
Bandaríkjunum. Það var þvi eftir
hans tillögu, að Sölumiðstöð hrað-
frystihúsanna stofnaði árið 1947
Coldwater Seafood Corporation,
sem hefur síðan annast í sfnu
nafni undir vörumerkinu „Ice-
landic" sölu á öllum innfluttum
frosnum sjávarafurðum fyrir SH í
Bandaríkjunum.
Vörumerkið „Icelandic" er nú
lögvemdað f Bandaríkjunum fyr-
ir hvers konar sjávarafurðir, sem
Coldwater Seafood Corporation
annast þarsölu á.
Jón Gunnarsson hafði ekki
lengi rekið fyrirtækið f
Bandaríkjunum, þegar honum
varð ljóst, að mikla nauðsyn bar
til þess að fylgja vörunni lengra
eftir en hægt var með þvf að selja
aðeins flökin f eigin umbúðum,
svo að neytandinn gæti ráðið vali
vörunnar. Hluti af framleiðslunni
heima á íslandi fór í blokk, sem
seld var til ýmissa aðila, sem mat-
reiddu úr henni ýmsa fiskrétti
undir sínu vörumerki til þess að
selja á neytendamarkaðnum.
Því var það árið 1954, að ráðist
var í það þrekvirki að leigja og
sfðan að kaupa túnfiskverksmiðju
í Nanticoke í Marylandfylki f
Bandaríkjunum til þess að breyta
henni í fiskstautaverksmiðju.
Þetta lánaðist vel að þvf leyti, að
það jók á sjálfstæði Coldwater til
að koma út vöru sinni, jafnframt
því sem það varð til þess að auka
söluna. Samt þurfti lengi enn að
selja ýmsum öðrum mikið af
blokk. Ekki varð þessi verk-
smiðjurekstur í Nanticoke þó til
að færa Coldwater neinn fjár-
hagslegan ábata, þegar upp var
staðið, en hann varð upphafið að
því, sem síðar varð.
Árið 1962 varð Þorsteinn Gísla-
son verkfræðingur forstjóri Cold-
water, þegar Jón Gunnarsson lét
af störfum. Fimm árum eftir að
Þorsteinn tók við, var ráðist í það
stórræði að byggja nýja verk-
smiðju í Cambridge í sama fylki.
Þessi verksmiðja var síðan stækk-
uð um helming árið 1972 og nær
nú yfir 18.000 fermetra. Þar
vinna 400 manns.
Með tilkomu þessarar nýju
verksmiðju í Cambridge og
ýmissa breyttra stjórnarhátta
hófst sigurganga fyrirtækisins,
sem hefur haldist fram að yfir-
standandi ári. En í ár hefur
nokkuð syrt í álinn með af-
komuna, þótt ekki sé enn séð
fyrir, hver hún verður í árslok, en
viðbúið er, að um nokkurn halla-
rekstur verði að ræða. En sem
betur fer er félagið fjárhagslega
fært um að mæta nokkrum erfið-
leikum. En tapið i ár á eingöngu
rót sína að rekja til mikils verð-
falls á birgðum i Bandaríkjunum,
sem voru óvenjumiklar, þegar
verðfallið skall á, og stöfuðu af
því, að lögð hafði verið mikil
áherzla á, að tæma frystihúsin um
siðustu áramót vegna væntanlegr-
ar loðnufrystingar. Birgðirnar
voru af þessum sökum helmingi
meiri, þegar verðfallsógæfan
skall yfir en eðlilegt hefði verið.
Þetta verðfall hefði undir venju-
legum kringumstæðum skollið
strax á frystihúsunum heima á
Islandi.
Dreifingar- og sölufyrirkomu-
lag Coldwater er þannig, að 50
umboðsmenn selja í öllum fylkj-
um Bandaríkjanna, bæði flökin
frá íslandi og framleiðsluna frá
verksmiðjunni í Cambridge, en
þar er um ca 500 tegundir að
ræða. Greiðsla fer fram mánaðar-
lega, og er ársveltan um 73
milljónir dollara eða með núver-
andi gengi um 9 milljarðar króna,
1/3 af fjárlögum ríkisins.
Hlutfall Coldwater I mark-
aðnum fyrir framleidda fiskrétti í
Bandaríkjunum er.u'm 10—15%.
Coldwater hefur í mörg ár verið
stærsti innflytjandi frosinna fisk-
flaka til Bandarfkjanna.
Þessi starfsemi Coldwater Sea-
food Corporation hefur verið
mjög mikilvæg fyrir freðfisk-
iðnaðinn á Islandi og sjávarút-
veginn í heild. Einkum hefur
þetta komið vel i ljós við það, að
Coldwater hefur á seinni árum
tekizt að vinna íslenzkum flökum
það álit, að hægt hefur verið að
krefjast mun hærra verðs fyrir
þau, en svipaða vöru frá öðrum
löndum, um 20% hærra en til að
mynda Kanada. Munar þetta stór-
um fjárhæðum fyrir íslenzka
þjóðarbúið, sem hefur notið góðs
af þessu í heild.
Þessi starfsemi hefur einnig
verið mjög mikilvæg til að tryggja
markað fyrir íslenzkan fisk,
einkum þegar á hefur bjátað með
sölu. Þá má geta þess, að hið hag-
stæða verðlag á íslenzka fiskinum
í Bandarfkjunum hefur auð-
veldað Islendingum að ná betra
verði á öðrum mörkuðum, og
nemur það einnig háum f járhæð-
um árlega og hefur þannig einnig
orðið til þess að gera lífsafkom-
una betri á Islandi en hún hefði
ella verið, ef þessi mikilvfegi þátt-
ur f íslenzkri utanríkisverzlun
hefði ekki verið jafntraustur og
hann er.
„Það er svo bágt að standa í stað
. . .“ Vonandi á Coldwater
Seafood Corporation eftir að færa
enn útkvíarnará þessum eftirsótt-
asta markaði allra þjóða, Banda-
rfkjunum, en hvort stökkin verða
jafnstór og síðustu árin skal ósagt
látið. Það vantar áreiðanlega ekki
viljann.
Fulton fiskmarkaðurinn í New
York var stofnaður árið 1660, eða
um svipað leyti og Kópavogs-
fundurinn var haldinn.
Markaðurinn hefur verið í sfnum
núverandi húsakynnum síðan
1821, á tíð þeirra Fjölnismanna.
Hann er í Fultonstræti á Man-
hattaneyjunni, sem sagt er, að
Hollendingar hafi keypt fyrir 24
dollara, en er nú dýrasti blettur
jarðarinnar.
Fiskmarkaðurinn er á landi,
sem New York borg keypti 1809 í
þeim tilgangi að stofnsetja opið
markaðssvæði. Það gekk erfiðlega
og seint að koma þessum markaði
á fót, og beitti borgin sér ekki
fyrir starfsemi markaðsins að
ráði, fyrr en byggingar á svæðinu
brunnu árið 1817.
Lóðin, sem markaðurinn er á,
afmarkast af nokkrum nærliggj-
andi götum og nær á milli sex
gatna. Á umliðnum tfma hefur
markaðurinn fengið vörur sínar
með ýmsum hætti, fyrst með segl-
skipum, síðan gufuskipum og loks
dieselskipum. I dag berst þó
minna en 5% af öllum sjávar-
afurðum, sem þar eru seldar, með
skipum, því að nær allar afurðir
eru nú fluttar á markaðinn á
vörubílum.
Sjávarafurðirnar, sem eru
mestmegnis fiskur, berst einkum
frá Nýja Englandi, og suðaustur-
rfkjum Bandarikjanna. Fiskurinn
bgrst aðallega að landi í útgerðar-
bæjunum Portland, Gloucester,
Boston, Provincetown, New Bed-
ford og Point Judith, svo að
aðeins fáir staðir séu nefndir. I
öllum þessum bæjúm var mikið af
fslenzkum skipstjórum og sjó-
mönnum á fyrstu áratugum aldar-
innar og þó einkum Boston. Það
þótti arðvænlegt að fara þangáð í
atvinnuleit á þeim tíma. Sumir
þessara manna flentust þarna, en
aðrir komu heim sem efnaðir
menn.
Þessi suðurrfki, sem talað er
um, eru aðallega hafnarbæir
Florida, Maryland, Delaware og
Virginiu. Þá berst einnig mikið af
afurðum á markaðinn frá vestur-
rfkjum USA og Alaska. Til að
mynda er lax fluttur mikið með
flugvélum frá Washington-rfki og
Brezku-Columbíu.
Markaðurinn er rekinn eftir
samvinnulögunum um land-
búnaðarafurðir í New York-ríki.
Á markaðnum eru seldar yfir
100.000 lestir af sjávarafurðum á
ári eða álíka mikið og allur freð-
fiskur Islendinga, en það er ekki
alveg sambærilegt, þar sem freð-
fiskurinn er mest allur flök.
Ársveltan er rúmlega 100
milljónirdollara eða 12 milljarðar
króna eða álfka að verðmæti og
íslenzki freðfiskurinn. Er þetta
dálitið eftirtektarvert, af þvi að
þarna er selt mikið af heilum
fiski, sem ætti að vera ódýrari, en
á markaðnum er líka selt mik'.ð af
mjög verðmætum fiski, eins og
laxi, humri, ostrum og öðrum
dýrum fisktegundum.
Það eru 44 fyrirtæki, sem eru
aðilar að markaðnum. Nú er áætl-
að að byggja nýjan markað í
Bronx í New York í stað gamla
Fultonsmarkaðarins. Bronx er
fjölmennasta hverfi blökku-
manna í borginni. Áætlað er, að á
þessum nýja markaði verði bygg-
ingarnar 26.000 fermetrar eða 10
sinnum stærri en stærstu frysti-
hús á Islandi. Fyrstu skóflu-
stunguna á að taka í nóvember.
Þar á að veita 50 fyrirtækjum
aðstöðu, og fær hvert um sig 300
fermetra bás, eða eins og grunn
tveggja einbýlishúsa. Þarna verða
nýtfzku kælikerfi. Aætlað er, að
byggingunni verði að fullu lokið
sumarið 1976.
Markaðssvæðið allt nær yfir
100.000 fermetra, 10 hektara. Þar
verður auk fiskmarkaðs, ávaxta-
markaður, kjötmarkaður og mið-
stöð fyrir heildsöludreifingu
slíkra vara. Landið eða lóðin
liggur að sjó, og verður þvf hægt
að flytja vörur á markaðinn á
skipum, vörubflum og járn-
brautum.
Nýi markaðurinn mun halda
áfram að vera stærsta fisk- og
sjávarafurða dreifingarmiðstöð í
Bandaríkjum Norður-Ameríku, ef
ekki í heiminum eins og Fulton-
markaðurinn.
Annasömustu dagar mark-
aðarins eru mánudagar og
fimmtudagar.’Þetta á rót sína að
rekja til þess, að markaðurinn er
lokaður á laugardögum og sunnu-
dögum, og er því jafnan mikið
annrfki fyrsta dag vikunnar og á
fimmtudögum, því að þá eru fisk-
salar að birgja sig upp að nýjum
fiski, sem ætlunin er að borða á
föstudögum. Eins og allir vita, er
Framhald á bls. 46