Morgunblaðið - 29.09.1974, Blaðsíða 18

18 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. SEPTEMBER 1974
SEPTEM — ~74
Myndllst
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
NVR listahópur haslar sér völl í
fyrsta skipti í sölum Norræna
hússins þessa dagana, raunar má
frekar í þessu tilviki tala um nýtt
vín á gömlum beig, því aö hér er
um að ræða nokkurs konar endur-
vakningu Septembersýninganna,
sem vöktu mikinn úlfaþyt á sfn-
um tíma. Þegar svo September-
sýningamar hættu vegna innri
ágreinings aðila og þó frekar
vegna þess, að ný viðhorf sköpuð-
ust við að þeir náðu meirihluta f
Félagi íslenzkra myndlistar-
manna, sem þeir hafa haldið til
skamms tfma, mynduðu þeir alla
tfð kjamann kringum haustsýn-
ingar félagsins, svo sem öllum er
kunnugt er með þessum málum
fylgjast.
Það er skoðun mín, að ekki sé
með öllu tilviljun, að þessir menn
sýna nú á svipuðum tfma og
Haustsýningin, og að fjarvera
þeirra með sín beztu verk veikti
haustsýninguna að nokkru, en
hvorkí þeir né aðrir geta staðið
gegn þróuninni í íslenzkum
myndlistarmálum. Sá framsláttur
eins þeirra „að FlM ætti kannski
fyrst og fremst að vera vettvang-
ur hagsmunabaráttu og að þessi
sýning þeirra væri rökrétt afleið-
ing af þróun og viðhorfi“, er hár-
réttur, en sýningin hefði mátt
koma á öðrum tíma, þó ekki væri
til annars en að forðast óþægileg-
ar grunsemdir starfsbræðra og
annarra, sem engar hollustuyfir-
lýsingar fá ejdt með öllu.
Það er langt síðan ég benti á, að
smáir sýningarhópar væru æski-
legir og ættu fyllsta rétt á sér en
að enginn einn einangraður hóp-
ur ætti að ráða öllu innan FlM,
með þvf að önnur og þroskavæn-
legri viðhorf til viðgangs félags-
ins ættu að sitja í fyrirrúmi. Þetta
hefur og orðið þróunin og fleiri
sýningarhópar munu í uppsigl-
ingu, og það er skoðun min, að
slíkt muni auðga fábreytt mynd-
listarlíf höfuðborgarinnar, og
gera fólk kröfuharðara og ýta
mörgu því til hliðar, sem ekki á
erindi í sýningarsali.
Tiltrú fólks til samsýninga, þar
sem vandlega valið úrval er sýnt,
hefur og stóraukizt, það sannar
bæði vaxandi sala og aðsókn, sem
er mjög í samræmi við viðhorf
meðal grannaþjóða okkar. Það er
einungis eitt í öllu þessu, sem ber
að forðast, einkum með hliðsjón
af smæð listamarkaðsins, en það
er, að hópsýningar mega ekki rek-
ast á haustsýningar né samkeppni
hefjast þar á milli, heildarsam-
tökunum og jafnframt hverjum
einstökum starfandi myndlistar-
manni til óþurftar. Að öðru leyti
hlýt ég að bjóða hvern þann gild-
an listahóp, er fram á sviðið kem-
ur, velkominn og óska honum
góðs gengis f framtíðinni og þar
er Septem-hópurinn sannarlega
engin undantekning, og skal nú
vikið að sýningu hans.
Ég ætla sem minnst að fara
aftur í tfmann eða útskýra sögu
og þróun Septembersýninganna
gömlu, það bíður betri tíma. Hins
vegar er ekki úr vegi að skil-
greina að nokkru hinn mikla
mun, sem er á viðbrögðum fólks
gagnvart nýlistum í dag og fyrir
rúmum aldarfjórðungi. Skýringin
er næsta einföld og felst f því, að
við höfum gengið í gegnum aldar-
fjórðungs þróun á aljóðlegum
vettvangi. íslendingar hafa gert
víðreist og fylgzt með þróuninni
ytra, sem mark hefur sett á alla
menn, og eru þannig hættir að
hneykslast á tiltækjum lista-
manna, sem frekar vekja forvitni
og jafnvel vorkunnsemi og að-
dáun f bland, heldur en beina
hneykslan. Þetta er hvorttveggja
stjrrkur og veikleiki á ferli
nútfmalistamannsins. Sláandi
dæmi um árangur og afleiðingar
einangrunar ásamt vanabundinni
hefð má einmitt finna í viðbrögð-
um almennings gagnvart fyrstu
Septembersýningunum. Hlutir,
sem höfðu verið að þróast f
Evrópu um áratuga skeið, virk-
uðu sem hnefahögg í andlit hinn-
ar hefðbundnu listskoðunar og
einkum rótgróinnar landslags-
dýrkunar hérlendis. Þessi ein-
angrun er löngu rofin og eiga
margir gildan þátt f því fyrir utan
raðir Septembermanna, —
almenningur nálgast nýlistir með
stórum heilbrigðari hætti enda
vinnubrögð listamanna öllu
þróaðri.
Á hinni fyrstu Septembersýn-
ingu mátti greinilega sjá móta
fyrir hlutlægum formum, bátum,
húsum, fígúrum, dýrum, fiskum,
fuglum o.s.frv., en sem sagt kort-
lagningu landslagsins á lérefti
var gef ið langt nef, sem mjög kom
við fínar taugar þjóðarinnar og
einkum eldheitra þjóðernissinna í
nýstofnuðu lýðveldi. Fólkið átti
nú landið allt með húð og hári, og
þjóðernisrómantíkin kom fram f
ást á landinu og eðlilegri dýrkun
bláma fjarlægðanna og útlfna
fjallahringsins. Þetta var svo í
öllum skilningi með alla hluti og
þannig var það ósköp eðlilegt að
fólki líkaði t.d. ekki við mynd af
konu: „sem var í laginu eins og
þríhyrningur, með höfuð eins og
illa pumpaður fótbolti og aðra
lfkamshluta eftir þvf“... Menn
litu sem sagt raunsæjum augum á
hlutina í þá daga og öli stílisering
taldist til spjalla. Hið huglæga
samband við landslagið var fyrst
og fremst skáldlegs eðlis og vett-
vangur þess hlutlægur f bezta
skilningi, hér gengu um álfar og
huldufólk, f myrkrinu földust
draugar o.s. frv, — skilningurinn
á því, að hægt væri að tjá tilfinn-
ingar sínar gagnvart umhverfinu
skynræns eðlis á algjörlega óhlut-
lægan hátt var fólki lokuð bók.
Hópurinn „Septem" saman-
stendur af 7 málurum og auk þess
tekur Sigurjón Ölafsson þátt í
sýningunni sem gestur. Allir
þessir 8 einstaklingar komu við
sögu Septembersýninganna,
nema Steinþór Sigurðsson og ætti
hann því frekar og rökrétt að vera
gesturinn, — en svo virðist sem
Sigurjón standi utan hópsins, en
Steinþór aftur á móti vera skjal-
festur meðlimur. Annars saman-
stendur hópurinn auk Steinþórs
af þeim, Guðmundu Andrés-
dóttur, Jóhannesi Jóhannessyni,
Karli Kvaran, Kristjáni Davíðs-
syni, Valtý Péturssyni og
Þorvaldi Skúlasyni. Auk þessa
fólks komu við sögu September-
sýninganna Kjartan Guðjónsson,
Hjörleifur Sigurðsson og Sverrir
Haraldsson. Látnir eru Gunn-
laugur Scheving, Nfna Tryggva-
dóttirog Snorri Arinbjarnar.
Einstaklingamir í hópnum
„Septem" eru allir í meginatrið-
um löngu hættir að taka beint
tillit til hlutbundins forms, en
stundum má sjá, að þeir mála sér
vel meðvitandi um návist þeirra
og af ríkri tilfinningu fyrir
náttúrunni. En hér er það mynd-
flöturinn, sem er hið afgerandi
atriði, hið hreina málverk eða svo
sem stefnan nefnist „peinture
pura“. Málarar hafa hafa lengi
málað eftir þessari grundvallar-
stefnu beggja megin Atlantshafs-
ins, svo varla telst þetta til nýlista
í munni hinna ungu, en við lifum
á þeim tímum er ekkert virðist
vera né má vera nýtt nema ef
einhver alþjóðleg gallerí gefi því
grænt Ijós og fjármagnar með
auglýsingaskrumi og bókaútgáfu.
Ég tel hvert það málverk til ný-
listar, sem hefur skapandi orku
að baki, öldungis sama í hvaða stíl
er málað, og jafnvel ófrumlegir
listamenn hafa markað djúp spor
í sögu listarinnar. Með slíku við-
horfi vil ég nálgast sýninguna
„Septem 74“, svo sem allar aðrar
sýningar.
Það er ferskur og litríkur blær,
sem blasir við, er komið er inn f
sýningarsalina, heildarsvipurinn
fagur og fágaður, og auðséð er, að
hér hafa þaulreyndir og útsmogn-
ir einstaklingar verið að verki.
Sýningunni er þannig í aðal-
dráttum vel fyrir komið, en eðli
sýningarsalanna leyfir ekki sam-
fellda upphengingu einstakra án
Straumar eftlr Jóhannes Jóhannesson
Vetur eftir Valtý Pétursson
Næturbirta eftir Þorvald Skúlason
þess að aðrir beri skarðan hlut frá
borði varðandi veggrými. Því
hefur verið tekið til bragðs að
skipta sölunum tveim bróðurlega
á milli einstakra, sem vitaskuld er
rétt afstaða, en kemur mönnum
misjafnlega vel engu að síður.
Hér hefðu Kjarvalsstaðir verið
stórum hentugari rammi og væri
það efni f stórfróðlega sýningu að
gera úttekt á þróun og áhrifum
Septembersýningarmanna sl.
aldarfjórðung í báðum sölum
Kjarvalsstaða svo og tengiálmu.
Svo vikið sé að sýnendum og
þeir teknir í röð eins og þá ber
fyrir sé gengið í hring um salina,
þá þykir mér mynd Valtýs Péturs-
sonar „Vetur“ (1) bera af mynd-
um hans hvað samræmingu forma
og lita f eina heild áhrærir, aðrar
myndir hans geta verið litrænni
eða formrænni, en samtenging
þessara atriða þykir mér hvergi
heillegri. Mynd Guðmundu
Andrésdóttur „Kvöld" (10)
finnst mér einnig bera af mynd-
um hennar hvað lit- og formræna
fyllingu áhrærir, en hinar stærri
myndir hennar eru undarlega
lausar í sér og ekki sannfærandi
að þessu sinni. Jóhannes
Jóhannesson er traustur málari,
sem virðist yfirvega hvert form
og hvern lit í myndum sfnum,
gerir það af tilfinningu og kann
þá list að binda mörg f orm saman
í létta en þó hnitmiðaða heild.
Miðað við fjölda mynda hans þyk-
ir mér hann jafnbeztur á sýning-
unni. Steinþór Sigurðsson kemur
hér aftur fram eftir nokkurt hlé
og þykir mér hann ná beztum
tökum f mynd sinni „Ferskeytla"
(33), sem er í senn hnitmiðuð f
l yggingu og sterk og látlaus í lit,
— hér er enginn hávaði í lit og
formi heldur maleriskur og ljóð-
rænn þokki. Karl Kvaran er
sterkur og magnaður í lit og formi
f myndum sínum, einkum f mynd-
unum „Snerting" (38) og
„Stöðlun" (39), en hin þriðja
mynd hans „Sumarást“ (40) erall
ólík hinum og truflar, þótt hún
geti verið jafngóð fyrir því, svip-
lfkar myndir eru löngu orðnar
klassfskar ytra í höndum annarra
málara. Kristján Davíðsson fer á
kostum í myndum sínum og er
erfitt að fylgja honum eftir, mynd
hans „Kommóða" nr. 46 tengir þó
gamalt og nýtt hjá þessum málara
á mjög skemmtilegan hátt. Einna
samstæðastur er hann f mynd-
unum „Fundarmenn I—111“ (51-
53). Þorvaldur Skúlason er mis-
jafn í myndum sínum, en mér er
þó spurn hvort sýningin rísi ekki
einna hæst í myndum hans svo
sem „Haustblær" (58) og þá ekki
síður „Næturbirta" (61), en
báðar eru kröftuglega málaðar og
mettaðar artístfskri fegurð.
Gesturinn, Sigurjón Ólafsson,
sýnir bæði eldri og nýrri myndir
og setja þær skemmtilegan og hlý-
legan blæ á umhverfið og stað-
festa enn einu sinni frjósemi
þessa ágæta listamanns.
Styrkur þessarar sýningar er
sem sagt heildarsvipurinn, sem
kemur af sameiginlegum stefnu-
mörkum málaranna, þótt ólíkir
séu innbyrðis. Hér er engin bylt-
ing á ferð, sýningin hneykslar
óefað fáa, en hrifur þeim mun
fleiri, svo sem ágæt sala verka og
aðsókn sýnir, sem er næsta eins-
dæmi um slíkar samsýningar.
Myndlistarmennirnir geta þó
óhræddir haldið áfram að erja
sinn akur og þjóna sannfæringu
sinni, þvf að sem gild myndlistar-
verk eru verkin á sýningunni að
flestu leyti fremri myndunum á
Septembersýningunum, og er það
ekki aðalatriðið, þótt engan
hávaða veki þau í dag? ...
Það er ágætt, að September-
sýningarmenn, að hluta, vilji
halda félagsskap og sýna saman,
en það er ekki hægt að endur-
vekja Septembersýningarnar f
bókstaflegu formi, og ekki heldur
hægt að vekja upp hin fornu,
þröngsýnu viðhorf, sem eru týnd
og tröllum gefin, slíkt væri að
vekja upp blakkan draug.