Morgunblaðið - 29.09.1974, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. SEPTEMBER 1974
Eftir Lars
Hamberg
þegar svokölluð alþýðufylkingarstjórn
fór með völdin 1966—71. Stuðnings-
menn Sinisalos segja, að borgaraflokk-
arnir hafi hagnazt á þessari samvinnu
og þeir leyfa kommúnistaflokknum
ekki að taka þátt i nýrri ríkisstjórn
Flokksforinginn Aarne Saarinen sagði
hins vegar í febrúar, að hann gæti vel
hugsað sér að taka þátt í nýrri alþýðu-
fylkingu með Miðflokknum. Sinisalo
og Saarinen voru báðir í Moskvu í
febrúar, og seint í apríl sögðu blöðin
HUGTAKIÐ „Finnlandisering" er notað
i Evrópu til að lýsa álika nánu sam-
bandi í stjórnum og efnahagsmálum
rikja og er milli Finna og Rússa. Finnar
kjósa fremur að kalla þetta „K-línuna"
eftir Kekkonen forseta, sem hefur tekið
þann kostinn að halda uppi góðri ná-
grannasambúð við stóra bróður í
austri, byggðri á gagnkvæmu trausti.
Aðalatriði K-linunnar er að draga úr
spennu og Kekkonen hefur í rikari
mæli en flestir aðrir stjórnmálamenn
einbeitt kröftum sinum að því marki.
Þegar Kekkonen bregður sér á
hverju vori til Lapplands i leyfi, býður
hann gjarnan með sér menningarfröm-
uðinum og Miðflokksmanninum Jouko
Tyyri í Skíðaferð Tyyri hefur sagt, að
hann þekki engan annan mann, sem
hafi eins róttæka lífsskoðun og Kekk-
onen. Að ýmsu leyti hefur þessi rót-
tækni hafið sig yfir flokkamörk, og hún
miðar að því að þjóna þvi, sem er landi
og þjóð fyrir beztu.
Þau öfl, sem ráða dýpst i þjóðarsál
Finna, eru oft full af hatri, og það hefur
aldrei verið auðvelt að halda jafnvægi
milli þeirra. En Kekkonens verður fyrst
og fremst minnzt fyrir leiðsögn hans í
utanrikismálum.
Skilin milli hægri og vinstri hafa
aukizt i Finnlandi á síðari árum eins og
í mörgum öðrum löndum. Kommún-
istaflokkurinn í Finnlandi var samstæð
heild fram að innrásinni i Tékkósló-
vakiu 1 968, að minnsta kosti á ytra
borðinu. En foringi kommúnistaflokks-
ins, Aarne Saarinen, gagnrýndi ihlutun
Rússa harðlega og mörgum kom á
óvart, hvað hann tók djúpt i árinni. En
hann verður að þola gagnrýni flestra
róttækra ungra menntamanna og þeir
hafa flestir gengið til liðs við vinstra
arm flokksins, sem er undir forystu
„stalinistans" Taisto Sinisalo. Klofning-
ur kommúnista hefur leitt til þess, að
stuðningsmenn Sinisalos saka Saar-
inen og þá kllku marxista og leninista,
sem fylgja honum að málum, um end-
urskoðunarstefnu og jafnvel maoisma
Andstæðurnar I finnskum stjórnmál-
um jukust einnig mjög mikið I lok
síðasta áratugar þegar Veikko Venna-
mo stofnaði nýja „alþýðufylkingu",
sem var ákaflega andsnúin vinstriöfl-
um, þótt hann sæktist eftir stuðningi
þeirra, sem minnst mega sín i samfé-
laginu. Flokkur Vennamos komst til
áhrifa llkt og flokkar Glistrups i Dan-
mörku og Anders langes i Noregi með
árásum á óráðsíu ríkisvaldsins — en á
þeim er sá munur, að Glistrup og
Lange vilja draga úr útgjöldum rikisins,
en flokkur Vennamos hefur lagt um-
bótatillögur, sem munu kosta tvöfalt
meira en núverandi niðurstöðutölur
fjárlaga. En flokkur Vennamos hefur
klofnað eins og Vinstri flokkurinn í
Noregi, og óþarft er að taka mark á
honum lengur.
I fyrrahaust skaut nýr flokkur upp
kollinum — flokkur „stjórnarskrár-
sinna", sem stendur lengst til hægri
Hann er undir forystu afar hægrisinn-
aðs þingmanns, Georg C. Ehnrott, sem
er mjög handgenginn bankastjórum og
iðjuhöldum. Næstum því um leið og
flokkurinn var skráður (til þess þarf
5000 undirskriftir), lýsti Karjalainen
utanrikisráðherra þvl yfir, að í finnsku
samfélagi væru til staðar hægri öfl,
sem græfu undan starfinu að þvi að
efla og auka góða nágrannasambúð.
Til vonar og vara tók hann fram, að „I
vinstriflokkunum fyrirfyndust einnig
svipuð öfl."
Kommúnistar áttu sæti I ríkisstjórn.
Aaarne Saarinen, foringi kommúnista
Kekkonen á tundi ■ Kreml meö Brezhnev, Kosygin og Podgorny
frá því, að aðalhugmyndafræðingur
Rússa, Mihail Suslov, hefði bannað
finnskum kommúnistum að taka þátt í
stjórnarsamstarfi. Flokksmálgagn Sini-
salos nánast bergmálaði þetta bann og
réðst harkalega á samstarfs- og sátta-
stefnu flokksins og bar flokksmönnum
á brýn, að þeir væru hliðhollir Mao og
svikarar við „byltingarlega stefnu".
Árið 1969 lýstu finnskir kommúnist-
ar því yfir, að þeir kepptu að „friðsam-
legri aðlögun að sósíalisma", en nú
hefur ástandið breytzt það mikið, að
sjálfur Aarne Saarinen verður að gefa
yfirlýsingar eins og þessa: „Þegar
sturid byltingarinnar rennur upp, þýðir
ekkert að rannsaka, hvað stendur I
stefnuskrá flokksins." Nýkomin er út
mjög athyglisverð bók (því miður að-
eins á finnsku), „Kommúnistar; bræður
sin á milli" eftir Taisto Saarinen, sem
er dulnefni, þótt talið sé, að á bak við
það feli sig tveir helztu foringjar komm-
únista. Taisto Sinisalo og Aarne
Aaarinen.
Þetta baksvið er nauðsynlegt að hafa
í huga, þegar ástand finnskra stjórri-
mála er skoðað Tillögur hafa verið
gerðar um að skerða völd forsetans
(þau eru meiri en flestra annarra for-
seta). Nefnd skipuð af rlkinu hefur
skilað áliti Hún er skipuð 15 mönn-
um, þar á meðal Sinisalo, Ehnrott,
Matti, syni Kekkonens, Vennamo og
Antero Jyranki — kunnur fyrir hinn
svokallaða Savidovo-leka til dagblaða,
sem hann bar ábygð á sem einkaritari
Kekkonens, kostaði hann stöðuna og
varð til þess, að hann var dæmdur i
fjársekt. Nefndin var ekki á einu máli,
en atkvæði féllu þannig: Lagt var til
seggur að eðlisfari — og góður vinur
forsetans.
Þannig var ástandið, þegar Karja-
lainen lýsti því yfir í febrúar, að „átt
hefðu sér stað ýmsar tilraunir til þess
að nota slðustu viðskiptasamninga til
þess að reka áróður gegn Rússum."
Foringi stjórnarskrársinna (öfgamanna
til hægri), Ehnrooth, hefur sagt, að
„ritskoðunaraðgerðirnar að undan-
förnu sýni, að stjórnarskrárréttindum I
Finnlandi sé ógnað." Þessu skylt er
ákvörðun forlagsins, sem átti að gefa
út „Eyjaklasann Gulag" eftir Solzhenit-
syn á finnsku en hætti við það „sjálf-
viljugt" af pólitiskum áðstæðum. Bókin
var í staðinn prentuð á finnsku i
Svíþjóð — og siðan hefur hún verið
flutt inn til Finnlands frá Svíþjóð!
Stjórnin hefur opinberlega neitað því,
að Rússar hafi beitt þrýstingi í þessu
máli.
Hlutlaus skoðun á ástandinu i Finn-
landi gæti hæglega leitt til þeirrar
niðurstöðu, að meðan Finnar kaupi
vörur af Rússum við hæsta verði (þvi
fer fjarri, að það sé aðeins olia!) og
meðan Finnar haldi áfram að framleiða
varning, sem Rússar kaupi sanngjörnu
verði, sé það sovézkum stjórnvöldum
kappsmál að halda óbreyttu þvi
ástandi, sem nú rlkir, En ef „Finn-
landiseringin" verður hert hefur hún í
för með sér aukna andstöðu frá hægri
og þar með hættu á þvi, að hjól iðnað-
arins stöðvist — bæði án og vegna
kommúnistabyltingar Afleiðing slikrar
byltingar gæti hæglega orðið óvirk, en
kröftug andspyrnuhreyfing, og Rússar
misstu spón úr aski sinum.
demokrata og Miðflokksins, sem nýtur
stuðnings frjálslyndra og sænskumæl-
andi þingmanna, hefur setið óvenju-
lengi að völdum, en hefur oft átt við
innbyrðis erfiðleika að striða, ekki sízt
þegar nauðsynlegt hefur þótt að gæta
jafnvægis milli launabóta landbúnaðar-
verkamanna og rikisstyrkja til verndar
atvinnuvegi, sem býr oft við erfið skil-
yrði.
Finnar "fengu ekki" að taka þátt í
Nordek og meðal annars þess vegna
sprakk sú samvjnna. Finnum gekk
mjög erfiðlega að semja um aukaaðild
að efnahagsbandalaginu, og Kekkonen
forseti fór sjálfur oft tilMoskvu, áður en
málið komst I höfn, og Finnar urðu að
binda sig til langs tima um vöruverzlun
við austantjaldstöndin. Kommúnistar
reyndu I lengstu lög að eyðileggja
samningana við EBE, einnig með
ferðalögum í austurveg
Slðan dundi yfir oliukreppa. Jerkko
Laine viðskiptaráðherra og Karjalainen
utanrlkisráðherra stigu fram og lýstu
því hvað ástandið í Finnlandi væri
frábært vegna olíusamninganna við
austantjaldslöndin, jarðgasleiðslanna
frá Svoétríkjunum og kjarnorkuvers,
sem Finnar eru að reisa með aðstoð
Rússa og undir eftirliti þeirra en það
var forsenda þess, að Finnar gætu
keypt úranium af Rússum. En olíuverð-
ið varð fljótlega mikið ágreiningsefni.
Rússar gerðu sér litið fyrir og gerðu
samning við Finna, þar sem þeir skuld-
bundu sig til að kaupa sovézka olíu við
sama verði og er skráð í Rotterdam.
Þetta þýðir við ríkjandi aðstæður —
eins og allir forystumenn iðnaðarins i
Finnlandi halda fram — að Finnar
verða að greiða um að bil 20% meira
fyrir oliuna en önnur vestræn ríki.
Ýmsar iðngreinar hafa stofnað eigin
fyrirtæki til þess að flytja inn „frjálsa"
olíu, en fyrirtækið hefur ekki fengið
innflutningsleyfi. Seljendur eru á
hverju strái. Forstjóri finnska ríkisoliu-
félagsins, Uolevi Raadi, er einræðis-
með tiu atkvæðum gegn fimm, að
afnema frestandi neitunarvald forseta
(sem hann notar oft), með n'u atkvæð-
um gegn sex að draga úr áhrifum
forsetans á utanríkisstefnuna, með níu
atkvæðum gegn sex, að forsetinn skuli
ekki vera yfirmaður heraflans, með 1 3
atkvæðum gegn tveimur, að hann geti
aðeins setið tvö kjörtimabil í mesta lagi
og með tólf atkvæðum gegn þremur,
að þingið tilnefni forsætisráðherraefni,
en ekki forseti.
Núverandi samsteypustjórn sósíal-
Georg C. Ehnrooth, foringi stjórnar-
skrársinna
Karjalainen [ heimsókn hjð utanrfkisviðskiptaráðherra Rússa, N. Patolichev.
Um hana er barizt í Finnlandi
Finnlandisering
færist í aukana