Morgunblaðið - 18.05.2002, Blaðsíða 50

50 LAUGARDAGUR 18. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Langt er um liðið síðanskrifari dagsins sat áskólabekk og las þarmeðal annars íslensku
og íslenska mál- og setningafræði.
Vafalaust hafa kennsluhættir
breyst mikið síðustu 40 árin þótt
áherslurnar hljóti að flestu leyti að
vera líkar því, sem áður var. Meg-
inreglur málsins hafa ekki tekið
neinum stakkaskiptum á þeim
tíma.
Meðal þess, sem staldrað var við
í kennsluefninu, var nokkuð, sem
heitir frumlag, andlag og umsögn
eða með öðrum orðum meg-
inatriðin í uppbyggingu hverrar
setningar. Umsögnin eða sögnin
lagar sig ávallt að frumlaginu eins
og til dæmis í þessari setningu: Ég
kasta kylfunni. „Ég“ er frumlagið
og sögnin „að kasta“ lagar sig að
því og stendur í 1. persónu eintölu.
Andlagið er „kylfunni“ og er í
þágufalli vegna þess, að sögnin
stýrir því.
Einhverjum kann að finnast það
mesti óþarfi að rifja upp þessi
sjálfsögðu sannindi en það er þó
ekki gert að tilefnislausu. Það
verður nefnilega æ algengara að
sjá og heyra þessa meginreglu
brotna, einkanlega í fjölmiðlunum.
Fer þá yfirleitt og kannski alltaf
saman, að með frumlaginu fer
eignarfallseinkunn til nánari út-
skýringar.
Um þetta má tína til mörg nýleg
dæmi en hér verða tvö látin duga:
„Meginþorri hermannanna yf-
irgáfu borgina í morgun“ og
„Fjöldi aðspurðra sögðu.“
Frumlagið í þessum tveimur
setningum er annars vegar „meg-
inþorri“ og hins vegar „fjöldi“,
hvort tveggja í eintölu, en sagn-
irnar hafðar í fleirtölu. Hér er
fleirtölumynd eignarfallseinkunn-
anna látin stýra tölunni en að sjálf-
sögðu eiga sagnirnar að vera í ein-
tölu, yfirgaf og sagði.
Þessi ruglingur tekur raunar
ekki aðeins til sagnorða, heldur
einnig til lýsingarorða. Sem dæmi
um það má nefna „… og hundruð
annarra bygginga skemmdar“.
Hér stendur lýsingarorðið með
hundruð og á því að vera hvor-
ugkyn fleirtölu eða skemmd. Að
þessu mættu margir huga.
– – –
Framburður íslenskrar tungu
hefur breyst mikið í tímans rás og
víst er, að við nútíðarmenn ættum í
erfiðleikum með
að skilja það
mál, sem talað
var fyrir sjö eða
átta hundruð
árum og hvað
þá fyrr.
Ein af þeim breytingum, sem
áttu sér stað á 14. og 15. öld, var
sú, að farið var að bera fram ll sem
dl. Sem dæmi má nefna, að orðið
fall er nú borið fram fadl, hollur er
hodlur og þannig fram eftir göt-
unum. Þessi framburðarbreyting
hefur þó aldrei náð til gælunafna
hvernig sem á því stendur. Silli er
Sil:i eins og mig minnir að það sé
hljóðritað, Lilla er Lil:a og Kalli er
Kal:i. Þágufall af orðinu kall er
hins vegar borið fram kadli.
Breytingin átti sér heldur ekki
stað á undan eignarfalls s-i. Við
segjum enn með Ara fróða eða höf-
um að minnsta kosti gert, að landið
hafi verið „viði vaxið milli fjalls
(fjal:s) og fjöru“ og getum tekið
undir það, sem Bjarni Orkney-
ingabiskup segir í Málshátta-
kvæði, að „falls (fal:s) er von að
fornu tré“.
Nú ber það æ oftar við, til dæm-
is í útvarpi, að þulir og fréttamenn
burðist við að segja „fjadls“ og
„fadls“ og þurfa stundum að vanda
sig við að ná þeim vægast sagt erf-
iða framburði. Fyrir skömmu var
kynntur þáttur í umsjón „Þór-
hadls“, ekki Þórhal:s, og ekki er
annað að heyra en Hallur Hallsson
sé ávallt „Hadlson“.
Það hefur hvarflað að mér, að
hér sé fólk að vanda sig en bara á
röngum forsendum. Þótt flestar
beygingarmyndir orðanna hafi dl
þá á það ekki við í eignarfalli, sem
endar á s-i.
– – –
Áhrif enskunnar eru mikil og
lúmsk og birtast ekki bara í slett-
um og óíslenskulegri setn-
ingaskipan. Þau má líka greina í
framburði, ekki síst þegar um er
að ræða erlend heiti önnur en
ensk. Þá er reynt að bera þau fram
upp á ensku. Wagner heitir stund-
um „Wogner“ eða eitthvað í þá átt-
ina og ýmis latnesk heiti eru
skrumskæld í tilraunum manna til
að gefa þeim enskan hljóm. Þannig
er það líka með nokkur ættarnöfn,
sem ég veit ekki betur en séu af
dönskum eða norrænum uppruna,
til dæmis Johnsen og Johnson.
Þessi nöfn hafa allt fram á síð-
ustu ár verið borin fram „Jonnsen“
og „Jonnson“ en nú virðist annar
hver maður segja „Djonnsen“ og
„Djonnson“. Nú getur raunar vel
verið, að Danir séu farnir að bera
þessi nöfn fram upp á ensku enda
virðast þeir oft hrifnari af þeirri
tungu en sinni eigin. Þannig var
það að minnsta kosti þegar þrír
danskir bankar sameinuðust í
einn, sem fékk nafnið Unibank. Þá
var starfsfólkinu beinlínis uppá-
lagt að segja ekki „úníbank“, held-
ur „júníbank“. Það þótti fínna.
Áhrif ensk-
unnar má
líka greina í
framburði
svs@mbl.is
ÍSLENSKT MÁL
Eftir Svein Sigurðsson
GUÐRÚN Ebba
Ólafsdóttir skrifar í
Morgunblaðið 14. maí
sl. um þá ákvörðun
Fræðslumiðstöðvar
Reykjavíkur að leggja
niður sérdeildir. Ekki
ætla ég að svara fyrir
Fræðslumiðstöð en
óneitanlega finnst mér
Guðrún Ebba vita lítið
um þessi mál. Að
minnsta kosti lætur
hún sér nægja yfir-
borðskennda umfjöll-
un.
Sérdeildir voru í
nokkrum skólum
Reykjavíkur en alls
ekki öllum eins og skilja má á Guð-
rún Ebbu. Nemendur sóttu þess
vegna sérdeildir utan skólahverfis
síns. Í Austurbæjarskóla var til
dæmis sérdeild unglinga og hana
sóttu nemendur úr nálægum skól-
um sem og Austurbæjarskóla.
Sérdeildir höfðu vissa galla. Þær
voru formlegar og þungar í vöfum,
sérstakir inntökufundir voru
haldnir að viðstöddum fulltrúum
Fræðslumiðstöðvar. Þá voru deild-
irnar tiltölulega lokaðar og þar
fengu þeir nemendur einir aðstoð
sem áttu við mestu erfiðleikana að
stríða. Hinir sem þurfa minniháttar
aðstoð sátu gjarnan á hakanum.
Það er almenn tilhneiging um
alla Evrópu að sem flestir nem-
endur stundi nám í almennum skól-
um. Þetta hefur líka verið þróunin
á Íslandi. Þetta er kallað skóli án
aðgreiningar. Þetta er hinn jafn-
réttissinnaði skóli nútímans.
Reyndar hefur Ísland gengið hvað
lengst í þessa átt. Guðrún Ebba
virðist vera á móti þessu og vill
kannski gamaldags skóla með að-
greindum hólfum.
Sérdeildir gengu á vissan hátt
gegn skóla án aðgreiningar. Hver
er til dæmis munurinn
á lokaðri sérdeild og
sérskóla? Vissulega
skapar skóli án að-
greiningar ný úrlausn-
arefni fyrir kennara.
En þessi úrlausnar-
efni eru spennandi.
Þau eru að sérhver
nemandi fái nám við
hæfi í skóla án að-
greiningar.
Sérdeildir
lagðar niður
Það eru nokkur ár
síðan Fræðslumiðstöð
ákvað að fara þá leið
að leggja niður sér-
deildir. Það á því ekki að koma
neinum á óvart, allra síst fyrrver-
andi formanni Félags grunnskóla-
kennara.
Það var ekki gert til að láta sér-
kennslunemendur út á guð og
gaddinn eins og Guðrún Ebba læt-
ur í veðri vaka. Í stað fárra mið-
stýrðra sérdeilda er það nú lagt í
hendur hverjum skóla að móta leið-
ir í sérkennslu. Og skólarnir verða
þá að standa sig og foreldrar að
gera á þá kröfu geri þeir það ekki.
Með þessu minnkar miðstýring
Fræðslumiðstöðvar. (Það er mér
fagnaðarefni og ætti líka að vera
frambjóðendum Sjálfstæðisflokks-
ins tilefni til gleði, ekki lítið hafa
þeir hamast gegn meintri miðstýr-
ingu Fræðslumiðstöðvar. En auð-
vitað á til að mynda fyrrverandi
menntamálaráðherra að vita að
miðstýring grunnskólanna kemur
ekki fyrst og fremst frá Fræðslu-
miðstöð heldur frá ráðuneytinu.
Undanfarin ár hefur miðstýring
menntamálaráðuneytisins á grunn-
skólunum einmitt stóraukist. Það
er því öfugmælavísa þegar fyrrver-
andi menntamálaráðherra þykist
ætla að berjast gegn miðstýringu
grunnskólanna í Reykavík. En
þetta var útúrdúr innan sviga).
Nýjar leiðir
Ég fagna ákvörðun Fræðslumið-
stöðvar. Í stað opinberra sérdeilda
eiga skólarnir nú að móta eigin
leiðir til að koma til móts við nem-
endur með sérþarfir. Kennararnir
fá því að reyna á eigið frumkvæði
við að byggja upp ný úrræði.
Í Austurbæjarskóla var sérdeild
unglinga. Við gripum tækifærið
fegins hendi og breyttum til. Við
settum á fót Námsver unglinga þar
sem allir nemendur geta fengið
sértæka námsaðstoð, ekki aðeins
þessir fáu sem voru teknir inn á
formlegum fundum að fengnu sam-
þykki fulltrúa frá Fræðslumiðstöð.
Starfsemi námsversins er miklu
sveigjanlegri og hægt er að koma
til móts við breytilegar þarfir
miklu fleiri nemenda. Og námsver-
ið sinnir fleiri nemendum heldur en
sérdeildin gerði og fyrir minna fé.
Ég gæti lýst námsverinu ítarleg-
ar en hér er ekki tilefni til þess.
Enda er meginatriði málsins að
sérhver skóli getur nú og á að móta
eigin leiðir í sérkennslu.
Svo finnst mér að frambjóðendur
til borgarstjórnar eigi að kynna sér
málin áður en þeir tjá sig opinber-
lega. Og reyna að vera oggolítið
málefnalegir.
Um sérkennslu og sérdeildir
Eiríkur
Brynjólfsson
Menntun
Meginatriði málsins er,
segir Eiríkur Brynjólfs-
son, að sérhver skóli
getur nú og á að móta
eigin leiðir í sérkennslu.
Höfundur er kennari.
UMRÆÐAN
SAGAN er ólygnust.
Saga 20. aldarinnar
færir okkur heim
sanninn um, að fólki
vegnar betur í þjóð-
félögum frelsishyggju
en forsjárhyggju.
Sama má segja um
sveitarfélög.
Þetta stafar m.a. af
því, að valdsmenn for-
sjárhyggjunnar af
vinstra armi stjórn-
málanna leggja
áherzlu á að færa fé úr
einum vasanum í ann-
an, jafnvel þó að sífellt
minna verði til skipt-
anna. Hugmyndafræði frelsis-
hyggjumanna hins vegar snýst um
að virkja einstaklingsframtakið til
að stækka kökuna, sem til skiptanna
er. Fá þá allir aukinn hlut, einnig
hið opinbera, vegna aukins höfuð-
stóls til skattlagningar.
Nýlega voru birtir ársreikningar
Reykjavíkurborgar. Þeir bera það
með sér, að meirihlutinn í borgar-
stjórn er stefnulaust rekald. For-
sjárhyggjan, sem þar er við völd, er
að hneppa Reykvíkinga í skulda-
fjötra. R-listinn gerir nákvæmlega
ekkert til að stækka kökuna, sem til
skiptanna er meðal borgaranna,
enda er hagvöxtur eitur í beinum
forkólfa þar á bæ. Skuldasöfnunin
virðist gjörsamlega komin úr bönd-
unum.
Skattahækkanir á borgarbúa
blasa við, ef svo fer fram sem horfir,
því að ekki verður endalaust hægt
að ausa úr sjóðum Orkuveitunnar.
Höfuðborginni mun þá því miður
taka að hnigna, eins og ýmsir þykj-
ast nú þegar sjá merki um. Hér er
um vel þekkt einkenni duglausrar
vinstrimennsku að ræða. Hjá for-
ystu R-listans, sem á rætur að rekja
til ólíkra stjórnmálaflokka, togast á
svo ólík sjónarmið, að engin sam-
staða er möguleg um skynsamlega
stefnumótun og skelegga fram-
kvæmd. Fyrir þetta gjalda höfuð-
borgarbúar og landsmenn allir. Það
er staðfest með því, að kosninga-
stefnuskrá R-listans nú er í raun og
veru hvorki fugl né fiskur, heldur
moðsuða, sem sögð er kosta 2–3
milljarða króna, en þar er þó hvergi
gerð grein fyrir áætlun um fjár-
mögnun. Í ljósi reynslunnar má
ganga að því sem vísu, að hrossa-
kaupin innan R-listans enda ann-
aðhvort með lántökum
eða skattahækkunum.
Svo ósvífnir eru nú for-
kólfar R-listans orðnir,
að þeir líkja fyrri að-
ferðinni við að útbúa
æskuna með nestis-
böggla til framtíðar. Í
raun draga þeir úr ráð-
stöfunartekjum hennar
um ókomin ár.
Það er hins vegar
enn tækifæri til að
snúa af þessari óheilla-
braut. D-listinn í
Reykjavík hefur skuld-
bundið sig með 10 lof-
orðum til handa Reyk-
víkingum til að hefja víðtæka
framfarasókn á næsta kjörtímabili,
nái hann tilskildum stuðningi borg-
arbúa til þess. Ólíkt R-listanum hef-
ur D-listinn jafnframt skuldbundið
sig til að lækka álögur á borgarbúa.
Engum þarf að koma á óvart, að R-
listinn skilur ekki, hvernig þetta er
hægt, og einmitt hér kemur fram
reginmunurinn á framboðunum
tveimur. Í stað doða vegna glund-
roða við stjórnvölinn verður lífi
hleypt í atvinnustarfsemina, t.d.
með samkomulagi við ríkið um átak
í samgöngumálum, en þar ríkir nú
pattstaða vegna þess, að R-listinn
dregur lappirnar við að samþykkja
hagkvæmustu kostina, en drepur
málum á dreif með daðri við rán-
dýrar lausnir, sem ríkið eðlilega
ekki getur fallizt á.
Framtaksleysi R-listans hefur
framkallað lóðaskort, sem hefur í
för með sér böl vegna verðspreng-
ingar á lóðum og á húsaleigu. Jafn-
vægi á lóðamarkaði mun á hinn bóg-
inn lækka húsnæðiskostnað
leigutaka og húsbyggjenda og efla
byggingariðnaðinn.
Að koma á slíku jafnvægi væri
sjálfsögð ráðstöfun af hálfu borg-
arstjórnar. Engu er hins vegar lík-
Stétt með stétt
Bjarni Jónsson
Reykjavík
Í stað doða vegna glund-
roða við stjórnvölinn,
segir Bjarni Jónsson,
verður lífi hleypt í
atvinnustarfsemina.
Á höfuðborgarsvæð-
inu sem orðið er eitt
atvinnusvæði er afar
mikilvægt að vinna
saman með nágranna-
sveitarfélögunum að
sameiginlegum og
brýnum hagsmuna-
málum. Ég nefni
dæmi sem snerta
Garðabæ: tengingar
útivistarstíga á milli
sveitarfélaga, fráveit-
umál iðnaðarhverfis-
ins í Molduhrauni og
nýtt sameiginlegt
vatnsból með Kópa-
vogi, Bessastaða-
hreppi og jafnvel
Hafnarfirði.
Mikið hefur vantað upp á sam-
starfsvilja Garðabæjar og Kópa-
vogs að koma varanlegum göngu-
og hjólreiðarstígum á milli bæj-
arfélaganna yfir Kópavogslækinn.
Sú tenging mun opna leið að stíg-
aneti Kópavogs og Reykjvíkur.
Sjálfstæðisflokkurinn í Garðabæ
hefur ekki haldið vel á þessu máli
og eftir margra ára barning innan
bæjarstjórnar Garðabæjar hefur
lítið þokast. Ekki stendur þó á vilja
Vegagerðarinnar í þessu máli sem
kannaði nýlega nokkrar leiðir
ásamt kostnaðarmati.
Iðnaðarhverfið í
Molduhrauni er svo að
segja í bakgarði Hafn-
arfjarðar. Holræsa-
lagnir eru í hverfinu,
en engin fráveita og
því fer skólpið í rot-
þrær við hvert hús.
Lagning fráveitu í
kerfi Garðabæjar er
bæði dýr framkvæmd
og hefði í för með sér
umtalsvert rask. Hins
vegar liggur beint við
að semja við Hafnfirð-
inga um viðtöku
skólpsins í þeirra frá-
veitu. Í stað þess að
semja um málið við Hafnfirðinga
eru málin látin dankast þar til nú
að í óefni er komið.
Nýtt vatnsból
Vatnsveita Garðabæjar við Víf-
ilsstaðavatn er barn síns tíma. Erf-
itt hefur reynst að halda uppi
þrýstingi í öllum bænum og fullséð
er að vatnsveitan kemur ekki til
með að anna þörfinni á góðu
neysluvatni í stækkandi bæjar-
félagi. Við í Garðabæ eigum að
taka höndum saman með nágrönn-
um okkar og koma upp sameig-
Vinnum nánar
með nágrönnum
Einar
Sveinbjörnsson