Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1946, Blaðsíða 20

504
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
fremur einn en annar. Svona gekk
fram í ágústlok. Að vísu smáhækkuðu
veggirnir og fór að draga undir dyra-
hvelfinguna, og þá fóru menn þó
smám saman, einkum eftir það að
verkamönnum var fjölgað þegar kom
fram í september, og farið var að
leggjast fast á verkið, að ganga úr
skugga um það, að hjer hlyti að vera
einhver hulin hönd, og eigi fjevana, er
bæði stjórnaði verkinu og hratt því
svo áfram, að stórum fór nú að muna
méð hverjum degi, og jafnan voru
borguð tregðu- og ta-irstöðulaust hin
umsömdu verkalaun“. Enn fremur
segir Jón Guðmundsson: „Það er nú
(6. okt. 1808) eigi orðið neitt %laun-
ungarmál að bæjarfógeti vor, herra
A. Thorsteinsson kanselliráð, hefir
einn gengist fvrir byfgingu þessari og
lagt fyrir um alla tilhögun og fvrir-
komulag, og lagt tit alt fje til efnis
og verkalauna".
NÝA Skólavarðan var opnuð 21.
okt. 1868 og hafði Arni Thorsteinsson
boðað það með auglýsingu, sem var
upp fest á flestum gatnamótum í
bænum. Komu þó fáir til þess að
vera við athöfnina og kennir Þjóð-
ólfur því um að „póstskipið var þá
í sem hörðustum burtbúningi og allir
önnum kafnir við að afgreiða það“.
Var nokkuð beðið eftir því að fólk
kæmi, en þegar sýnt var, að fleiri
kæmi ekki, las formaður bæjarfull-
trúanna, Hans A. Sivertsen, upp brjef
frá bæjarfógeta. Var það stílað til
bæjarfulltrúanna, og biður hann þá
að
,.taka að sjer Skólavörðuna sem
eign bæjarins upp bygða honum til
prýðis og bæjarbúum til skemtun-
ar“.
Mæltist bæjarfógeti svo til þess, að
þeir eigi sem bestan þátt að því, að
hann fái endurgreitt það sem hann
hafði „lagt út“ „frá bæjarbúum á
hvérn þann hátt er bæjarfulltrúarnir
sjái best ráð til, án þess að það verði
úr bæjarsjóði tekið, eður að því verði
—
jafnað niður ásamt öðrum bæjar-
gjöldum1', er hann kvaðst álíta að
ekki ætti við, .eftir því sem á stóð.
Fylgdi svo reikningur um byggingar-
kostnað og hafði hann numið 1064
rdl. 48 sk. (2129 'kr.). I pp í þann
kostnað hafði Moses iMelchior stór-
kaupmaður í Kaupmannahöfn gefið
.‘550 rdl., ónefndur maður 180 rdl. og
Lúðvík bókhaldari Knudsen 2 rdl.
Þar að auki liafði bæjarfógeti gefið
tekjur sínar af erfðafestuuppboðum,
sem nam 59 rdl. 3 sk. (118.06 kr.).
Eftir stóðu þá 743 rdl. 45 sk., sem
hann hafði „lagt út“.
LÝSING á Skólavörðunni, eins og
hún var þá, er í Þjóðólfi og er hún
á þessa leið:
„Hún er ferstrend að utan og jafn-
bol, hátt á 9. alin utanmáls hver hlið,
og stendur á stöpli; hún er hol eða
húsbygð innan, og eru portdyr' á að
Vestan bogadregnar eða með hvelf-
ingu að ofan, með traustri og vand-
aðri hurð fyrir; tvennir eru vænir
gluggar á, annar á norðurhlið, hinn á
austurhlið. Innan er hver hlið aðeins
nokkuð á 5. alin, því að veggirnir
eru fullra fimm feta þykkir neðst og
smáþynnast þegar ofar dregur, en þó
hvergi þynnri en 4 fet. Loft er ofan
til í miðri vörðunni og bera glugg-
arnir birtu á milliloft þetta og er
þangað gengið upp eftir hliðarstigum
og eftir öðrum stiga upp á yfirpallinn,
er nemur við efstu veggbrún og í upp-
gangsop á miðju lofti og er hetta yfir
er upp undan má genga og upp á loft-
riðið eða „sjónarpallinn" — því það-
an er næsta víðsýnt yfir alt — og er
'hún til varnar því að niður í húsið
rigni eður framan í þá, er upp á pall-
inn ganga, en umhverfis hann allan
efst á veggjunum og utan á ytri brún
þeirra eru traust trjeverks-handrið til
varnar því að menn geti hrotið ofan
fyrir. Viarðan er 15 álnir á hæð frá
stöpli að meðtöldum handriðunum".
Gröndal segir að varðan sje „besti
útsjónarstaður, því stigar (raunar
ekki sem þægilegastir) eru innan í
henni, svo komast má cfst upp, og er
þá útsýnið mikið. Efst uppi á vörðu-
toppinum var hani, og hefir hann lík-
lega átt að gala yfir bænum og minna
bæjarmenn á árvekni og framtaks-
semi, en hann hefir aldrei galað og
er nú eins og „Loftur rúinn“.“
ÞEGAR eftir að bæjarfógeti hafði
afhent bæjarstjórn Skólavörðuna,
áttu bæjarfulltrúar fundi til að ræða
þetta vandamál, hvernig ætti að fá fé
til að endurgreiða bæjarfógeta það,
sem hann hafið lagt af mörkum til
byggingarinnar. Varð það að ráði að
biðja 3—4 af hinum atkvæðamestu
bæjarbúum að ganga í nefnd ásamt 2
bæjarfulltrúum, og nefnd sú gengist
svo fyrir söfnun gjafa, er nægðu til
að bæta skakkann og til að fullgera
vörðuna að innanverðu, cn áætlað
var, að það mundi kosta -10—50 dali.
Þessi nefnd komst á laggirnar og voru
í henni bæjarfulltrúarnir II. Sivertsen
og 0. Finsen og með þeim Th. Jónas-
sen etatsráð, Randrup konsúll og Jón
Guðmundsson ritstjóri. Skoraði svo
nefndin á „alla hina merkari og vel
efnum komna Reykjavíkurbúa, að
þeir láti nú sjer og bænum eigi miður
farast er þár þiggja og taka við þess-
ari prýðisgjöf'' heldur en hinum er til
hennar höfðu lagt fje og fyrirhöfn, og
láti það ásannast að hjer eigi í hlut
„þeir staðarbúar er hefði vit og vilja
til að meta slíkt örlyndi, er eingöngu
horfði sjálfum þeim og bænum til
gagns og sóma".
Dr. Jón Helgason segir að bæjar-
sjóður hafi lagt fram 700 rdl., en dr.
Jón Þorkelsson segir að ekkert verði
um það sagt hvort Arni Thorsteins-
son bafi nokkurn tíma fengið endur-
greidda þá 473 rdl. 45 sk., er hann
hafði „lagt út“. En hann bætir við:
„Ýmsir alþýðumenn heldu að
Skólavarðan hefði verið reist fyrir
peninga, sem höfðingjarnir í Reykja-
vík hefði „pínt út“ úr öllu landsfólk-
inu, og var slíkt verk vitanlega ekki