Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1946, Blaðsíða 14

498
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Einn reitur úr Maríudúknum.
hún kom til Martinus beljandi, þá
gerði hann krossmark á móti henni
og bað hana stað nema. En er hún
nam staðar, þá sá Martinus djöful
sitja á baki henni og mælti: ,‘,Far
braut þú óvinur frá smala manna og
kvel eigi meinlaus kvikindi". Þá flýði
illgjarn andi. En kýrin skildi hvcr
hana græddi og fell til fóta Martinus.
En hann blessaði hana og bað aftur
fara til hjarðar.
11*. Og er hann kom til ár nokkurrar
með lærisveinum sínum, þeim er hon-
um voru vanir að fylgja, sá hann
skarfa veiða fiska úr ánni. „Þetta er
líking djöfla", segir Martinus „og
grípa þeir þá, er eigi sjá við þeim, og
þeir sæta óvörum og verða þó aldrei
saddir". Þá bauð hann síðan með
máttkum orða krafti fuglunum að
flýja á fjöll og eyðimerkur frá ánni,
og nevtti hann þess veldis við fugl-
ana sem hann var vanur að neyta við
djöfla. En skarfarnir fylktust þegar
allir saman og flugu frá ánni á fjöll
og skóga. En allir dáðu krapt iMar-
tinus, er fuglar skyldu hlýða boðorð-
um hans.
12. (Marteinn á dánarbeði). Þá
báðu prestar, þeir, er til hans komu,
að hann hægði líkama sínum og sner-
ist á ýmsar hliðar. En hann svaraði
þeim: „Látið mig heldur sjá himininn
en jörðina, bræður, að andinn fari
sína götu rjettleiðis til guðs". ... Þá
sendi hann önd sína til guðs á himna.
... Þá heyrðu menn engla söng til
himins.*)
Enda þótt til hafi verið íslensk }>ýð-
ing á hinni latnesku Marteinssögu,
sannar það ^ekki, að myndadúkurinn
hafi verið saumaður á íslandi; en
þetta stvður það að hann hafi getað
verið saumaður þar, og að saumakon-
an hafi annað hvort haft fyrir sjer
latnesku söguna, eða íslensku þýð-
inguna.
Eins og áður er getið má rekja upp-
runa hringfla'ta útsaumsins til Mikla-
*) Ileilatfra manna aögur. Hjer er farið
eftir orðalagi bæði í 1. og 2. Marteinssögu.
garðs (Byzans) eða til vefnaðar það-
an. Að vísu á hringur sem vefnaðar-
skraut uppruna sinn að rekja til
Persíu og Assyríu í fornöld. En hann
var þó mest notaður þegar vefnaður
var á hæsta stigi í ðliðjarðarhafs-
löndunum.
Fornsögurnar geta oft um það, að
íslendingar hafi farið til Miklagarðs,
og að þeir hafa flutt þaðan vefnað
heim til sín. Laxdæla saga segir að
Bolli Bollason hafi þegið kyrtil af
stólkónginum, og var í honum þegar
hann kom heim. Ilalldór Snorrason
átti líka kápur, sem hann hafði haft
heim með sjer frá Miklagarði, en þar
var hann með Haraldi harðráða. ís-
lendingar þektu því byzantinskan
vefnað.
En öl'l heilabrot um þetta leysast,
þegar athugað er altarisklæði, sem
Nationalmuseet skilaði Islandi aftur
árið 1930. Það kom frá Svalbarðs-
kirkju ti.1 Kaupmannahafnar. árið
1847. í skrá safnsins það sama ár er
það kallað gamalt altarisklæði og á
því „12 hringfletir með skrauti um-
hverfis og í þeiin myndir, sem tví-
mælalaust eru úr sögu einhverrar
helgrar konu, sem liðið hefir píslar-
vætti, t. d. garnirnar raktar úr henni,
hún klipin með töngum og soðin í
olíu, ljelegt handbragð; virðist gam-
alt". 1 kirkjuskoðun 1748 er svo sagt
frá þessu klæði: „Altarisklæði af refil-
saum er enn nú til heilt og vel brúk-
andi“.
Þetta þriðja klæði, rneð ævisögu
hinnar ókunnu helgu konu. er ekki
jafn vel gert og 'hin, að dæma eftir »
myndinni. Skrautið er alt skakt og
myndirnar ver gerðar. En þó er það
áreiðanlega af sömu gerð. Stíllinn á
því er hinn sami og á Maríu og Mar-
teinsdúkunum og hjer fær maður að
lokurft ísienskt nafn á þessum merki-
lega útsaumi: refilsaumur. Iljer höf-
um vjer fengið fótfestu. Vjer könn-
umst við ýmsa refla frá söguöld.
í Eyrbyggja sögu er sagt frá Þór-
gunnu, sem kom til íslands árið 1000:
Ilún hefir forláta rekkjuklæði. Þar á
meðal refil, til þess að hengja fyrir
hvílu, og annar eins refijl hafði aldrei