Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1946, Blaðsíða 18

502
• LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Horíin bæjarprýði:
SKÓLAVARÐAN
Cftir ^Oma OL
ÞEGAR jeg var barn heyrði jeg
þjóðsöguna um glötunarkistnna, þetta
furðulega gímald, sem hafði þá nátt-
liru, að þangað safnaðist alt, sem
inenn glötuðu, viljandi eða óviljandi.
Saga þessi gaf ímyndunaraflinu laus-
an tauminn og mjer fanst sem það
mundi vera hið mesta happ og fagn-
aðarefni, ef einhverjum auðnaðist að
rata á glötuqarkistuna og fá að sjá
þau kynstur verðmæta, er þar voru
saman komin. Nú veit jeg að hægt
er að gægjast ofan í glötunarkistuna.
Jeg leit þangað hjerna um daginn, og
þá varð þar fyrir mjer Skólavarðan
okkar. Fimtán ár eru síðan hún glat-
aðist og mjcr fanst því rjett að rita
nokkur minningarorð um hana.
BENEDIKT GRÖNDAL segir m.
a. svo í grein sinni „Revkjavík um
aldamótin":
•
— Vjer höfum enn sama útsýni,
sem Ingólfur hafði fyrir meir en 1000
árum, ef vjer stöndum hjá Skólavörð-
unni. Varla getur hjá því farið, að
Ingólfi hafi fundist til náttúrufegurð-
arinnar þar.----------Vjer stöndum
hjá Skólavörðunni einhvern góðan
veðurdag, á vori eða sumri, þegar
sólin hellir geislum sínum yfir landið
og sjóinn, þegar landið er grænt og
sjórinn blár og litbreytingarnar mynd-
ast í fjöllunum eftir því hvort þau eru
nær eða fjær.---------Vjer staðnæm-
umst urrt stund hjá Skólavörðunni og
njótum útsýnisins; vjer tökum eftir
litaskiftunum, sem geta verið fögur,
þótt eigi sje skógar eða frjósamir akr-
ar eða önnur mannvirki, eða jafnvel
enn fegri fyrir það. Vatnsmýrin til
vinstri handar grænblá og glittir sums
staðar í vatn og smápolla. Skildmga-
nestúnið grænt og melarnir grábrúnir,
en þar úti fyrir blasir sjórinn við, hin
a
blásvarta hafsbrún í Faxaflóa, þar
sem skipin Ieggja inn, og nú má stund-
um telja tólf eða tuttugu botnverp-
inga Jiggja þar á fiski, og leggur
reykjarstrokurnar beint upp úr þeim
eins og andi Miðgarðsorms, þegar
hann spjó eitrinu á Þór. Þar blasir
Jökullinn við, sorgleg minning um
feigð og dauða í allri fegurðinni, því
að þar hafa póstskipin lijeðan tvívegis
farist.--------En þá var náttúran
ekki blíð; stórviðri hamaðist og velti
dimmum og stormþrungnum skýjum
í loftinu, en rótaði upp haföldum og
knúði þær til að berja Svörtuloft og
Lóndranga, svo skipin mölbrotnuðu
og alt hvarf. En breytileg er náttúr-
an; enginn mundi trúa þessu og vart
hugsa menn um þetta, þegar Jökull-
inn stendur í skínandi dýrð, yfiraus-
inn geislum hinnar ljómandi sumar-
sólar. — Beint fram undan oss blasa
við Hólavallatúnin, algræn og fögur;
þar efst uppi á hæðinni stóð áður
kornmylna, og var lengi til gagns,
bæði fyrir bæjarmenn og sjómenn,
því hún sást langt til; þar var Jó-
hannes malari -r- já, þá var öldin önn-
ur þegar Jóhannes malaði og mylnu-
vængirnir hvirfluðust í hring fyrir
norðvestan veðrinu; þá var gaman að
lifa, en nú malar enginh Jóhannes! —
SVO sagði skáldið um aldamótin.
En hvað mundi það segja nú, ef það
mætti líta upp úr' gröf sinni og sjá
að Skóla*arðan er horfin? „Já, þá
var öldin önnur þegar Skólavarðan
var einhver mesta höfuðprýði þessar-
ar borgar, og menn gátu notið þar
hins dýrlega útsýnis!“
Mjer finst sem skáldið mundi segja
eitthvað á þessa lcið, og margir gaml-
ir Reykvíkingar hugsa á þessa leið.
En aðrir munu spyrja sem svo: Hvað
gengur bæjarstjórn Reykjavíkur til
að kappkosta svo sem hún hefir gert,
að afmá sem vendilegast allar sögu-
legar ininjar? Ilún ljet rífa „Battarí-
ið“ og flytja burt hólinn; hún (cða
ríkisstjórn) afmáði gömlu traðirnar
yfir Arnarhólstún; hún hefir látið rífa
alla torfbæi í borginni; hún hefir ekki
látið halda við gömlu brunnunum;
hún leyfir að elstu íbúðarhúsum í
borginni sje breytt í skrifstofur og
sölubúðir; hún ljet rifa Steinkudys;
og hún ljet rífa Skólavörðuna.
Seinna munu borgarbúar naga sig í
handarbökin út af þessu og álasa fyr-
irrennurum sínum fyrir hugsunarleysi.
En þó munu þeir aðallega sakna
Skólavörðunnar, því að það var með
öllu ónauðsynlegt að rífa hana, því
að hún gat staðið um aldur og ævi.
Nú verðum vjer að minnast hennar
sem eins af því er sjónarsviftir er að.
Auk þess átti hún sjer all-merkilega
sögu.
ÞEGAR latínuskólinn var í Skál-
holti, hlóðu skólapiltar vörðu mikla
norður af staðnum, þar sem heim-
reiðin byrjar, og nefndu hana Skóla-
vötÖu. Ileldu þeir henni við um langt
skeið, cða þar til skólinn lagðist nið-
ur, og má enn sjá unjlirstöðu hennar.
Skólinn var fluttur til lleykjavíkur
árið 1785 og tóku skólapiflar þar upp
fyrri háttinn, er hafður var í Skál-
holti, að þeir hlóðu sjer vörðu. Völdu
þeir henni stað hæst á Þingholtinu
fyrir ofan Reykjavík, andspænis
skólahúsinu, sem stóð á Ilólavalla-
túni vestan tjarnar, svo að hvað
blasti við öðru, varðan og skólinn.
Þingholt hjet þá alt holtið milli Lækj-
arins og þar sem Barónsstígur er nú.
Var holtið alt grýtt og ilt yfirferðar
og var þar engin-bygð nema nokkrir
torfkofar vestan í því. Seinna færðist
nafnið á þann hluta holtsins, og