Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1946, Blaðsíða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
499
til íslands komið. Víða annars staðar
keniur refill fyrir, mjór útsaumaður
dúkur sém breiddur er framan á for-
hengið. Af sögunum er ekki hægt að
sjá hvort þeir hafa verið saumaðir
eða ofnir, en nafnið refilsaumur bend-
ir ótvírætt til þess, að hjer sje um
útsaum að ræða. Þó má vera að nafn-
ið sje myndað eins og „gobelinsaum-
ur“ og eigi aðeins að þýða eftirlíking
af vefnaði. Hin fvrri skoðun stvðst
við lýsingu á kirkjugripum, að reflar
hafi verið hafðir ti4 að hengja þá upp
í kórnum eða víðsvegar í Jcirkjum.
Það er ekki sennilegt, að myndofnir
dúkar hafi verið svo langir, miklu
fremur mun um útsaumaða dúka að
ræða, eins og Bayouxdúkinn, sem
menn vrta um með vissu að áður var
hengdur upp í dómkirkjunni í Bayoux.
Og þegar á 7. öld er getið um að
slíkrr dúkar ha.fi verið hengdir npp í
kirkjum í Englandi. Þá gefur Aelfled,
ekkja Brithnods jarls kirkjunni í Ely
(en að henni var hið höfuðlausa lík
jarlsins grafið) langan dúk og hafði
saumað á hann afreksverk jarlsins.
Bayoux-dúkurinn er með myndum
frá sigri Vilhjálms bastarðs í orust-
unni hjá Hastings 10(56, og hann var
saumaður at' Matthildi drotningu, eða
að undirlagi hennar, eftir að Nor-
manar voru sestir að í Englandi, og
hefir hún þá sennilega haft enskan
útsaum til fvrirmyndar.
Miklar líkur eru og til þess, að hinn
24 álna langi refill með sögu Karla-
magnúsar, sem getið er meðal kirkju-
gripa Hvammskirkju í Laxárdal á ís-
landi árið 4360, hafi verið kominn
frá Englandi og saumaður þar eftir
orustuna hjá Hastings, eða um svipað
leyti og Bayoux-dúkurinn. Hann hefir
þá verið í líkum stíl, og þar þekkjum
vjer að minsta kosti eina fyrirmynd,
sem sú, er Maríudúífinn gerði, gat
farið eftir.*)
*) í ritgerð um Dómkirkjuna á Hólum
, (Safn til sögu Islands V.) segir dr. Guðbrand-
ur Jónsson:
Hjer á landi hafa reflar óefað bæði utan
Þá kemur maður að Jteirri spurn-
ingu: Ilvar á íslandi hefir miðstöð
slíks útsaums á miðöldunum verið?
Vjer höfum hjer fjögur útsaumuð
klæði: Maríudúkinn frá Reykjahlíð-
arkirkju, dúkinn með ævisögu hinnar
ókunnu helgu meyjar frá Svalbarðs-
kirkju, dúkinn með myndunum af
Maríu mey og postulunum frá Stafa-
fellskirkju og dúkinn með postula-
myndunum frá Hrafnagilskirkju.
Ef vjer lítum nú á Islandskortið,
þá sjáum vjer, að allar þessar kirkjur
eru í Hólabiskupsdæmi, sem stofnað
var 1106. Þar er einnig Hvamms-
kirkja, þar sem Karlamagnús-refillinn
var, og máske hefir verið fyritmvnd
að útsaumi þessara dúka.
Vjer þurfum því ekki að leita ann-
ars staðar en í Hólabiskupsdæmi. og
þá verður vandinn minni. Fvrst byrj-
um vjer á því að leita uppi Marteins-
dúkinn. I kirknaskrá Hólabiskups-
stóls 1.‘560, stendur í skrá um gripi
Grenjaðarstaðarkirkju: Marteinsref-
iH, myndadúkur með sögu hins hei-
laga Marteins. Ekkert verður nú um
það sagt hvort tveir Marteinsreflar
kunni að hafa verið til, eða hvort sá
Marteinsrefill, sem hjer er getið um,
hefir verið seldur til Frakklands. En
eitt er víst, að í Grenjaðarstaðakirkju
hefir verið til Marteinsrefill og í
Reykjahlíðarkirkju var Maríudúkur-
inn.
Og svo finnum vjer þá konu, sem
þekti svo vel helgra manna sögur að
hún gat saumað æviferil þeirra í
myndum. Hún hjet Ingunn. Hennar
er getið í sögu Jóns biskups helga
og hún var uppi á öndverðri 12. öld
og átti heima á sjálfu biskupssetrinu,
Hólum. Gunnlaugur Leifsson munkur
segir svo frá henni:
kirkju og innan veriíS með myndum; nefndur
er Martinusrefill á Grenjaðarstöðum, er það
að vísu tæplega kirkjurefill, en hefir þó á hann
verið mörkuð ævi hins blessaða Marteins, er
Grenjaðarstaðakirkja var helguð, og voru slikir
reflar ekki með öllu fásjenir. ... Hvammskirkja
í Laxárdal á aftur á móti sýnilega kirkjurefil
21 álna; á Iiann er mörkuð Karlamagnússaga.
„Þar var og í fræðinæmi hreinferðug
jungfrú, er Ingunn hjet. Öngum þess-
unt var hún lægri í sögðum bóklist-
um, kendi hún mönnum grammatic-
ant og fræddi hvern er nema vildi;
urðu því márgir vel mentir undir
hennar hendi. Hún rjetti mjög latínu-
bækur, svo að hún Ijet lesa fyrir sjer,
en hún sjálf saumaði. tefldi, eða vann
aðrar hannyrðir með heilagra manna
sögum, kynnandi mönnum guðs dýrð
eigi aðeins nteð orðum munnnáms,
heldur og með verkum handanna“.
Er nú hjer um að ræða handaverk
þessarar skírlífu konu, eða eru dúk-
arnir eftirmynd handaverka hennar?
Úr því verður tæplega leyst. En
Maríudúkurinn, sem jeg þekki best,
er svo frumlegur að öllu, að fylstu
líkur eru til þess að hann sje ekki
eftirmynd. Ilann hefir verið saumað-
ur einhverntíma á árunum 1106—
1124 í tíð Jóns biskups Ögmundsson-
ar, úr því að frá Ingunni. er sagt í
sögu hans. Dúkurinn hefir geymst
mjög vel, og Bayoux-dúkurinn, sem
er líklega 50 árum eldri, hefir hlot-
ið álíká góða meðferð. Sjerfræðingar
telja að vísu, að það muni hafa hlíft
Bayoux-dúknum, hve mikla sögulega
þýðingu hann hafði. En geta menn
þá ekki eins hugsað sjer, að virðing
fyrir hinum helga boðskap, sem svo
glögglega er sýndur á Mariudúknum,
hafi veitt honum álíka hlífð, og þann-
ig verndað einhvern elsta útsaum á
Norðurlöndum.
KURTEIST SVAR.
Það var í veislu. Prestinum hafði
verið skipað nœst stórlátum og
drambsömum hertoga, sem setti sig
ú t til þess að móðga prestinn. Meðal
annars sagði hertoginn.
— Ef jeg œtti son, sem vœri fifl,
þá mundi jeg gera hann að presti.
— Faðir yðar hefir sýnilega ekhi
verið sama sinnis, svaraði ptestur
hóglátlega.
f