Morgunblaðið - 31.10.1999, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1999 27
Árni Kolbeinsson ráðuneytisstidri í fiármálaráðuneytinu
Kemur á óvart að gerðar séu
kröfur um beinan einka-
eignarrétt til allra afrétta
„VIÐ mótun kröfugerðar okkar
var litið til mjög margra atriða og
sjónarmiða. Þinglýstar heimildir
voru okkar íyrsta gagn og við tók-
um tillit til þeiiTa. Þó töldum við
landamerkjalýsingar ekki alltaf
einhlítt gagn um landamerki nema
önnur atriði styddu slíka niður-
stöðu, til dæmis viðurkenning
þeirra sem rétt áttu til aðliggjandi
landsvæða, afnot eða staðhættir,"
sagði Árni Kolbeinsson, ráðuneyt-
isstjóri Fjármálaráðuneytisins
þegar Morgunblaðið ræddi við
hann um kröfugerð ráðuneytisins.
„Við höfum einnig litið til mál-
dagabóka, landnota, staðhátta,
landnáms og eignatöku að fornu og
nýju,“ bætir Arni við og segir að í
heild megi segja að stuðst hafi ver-
ið við allar tiltækar heimildir við
mótun kröfugerðar ríkisins.
I annari grein þjóðlendulaganna
kemur fram að íslenska ríkið telst
eigandi þess lands og þeirra lands-
réttinda og hlunninda sem ekki eru
háð einkaeignarétti. Samkvæmt
11. grein laganna er fjármálaráð-
herra síðan falið fyrirsvar fyrir
hönd ríkisins m.a. við úrlausn um
hvort land teljist til eignalands eða
þjóðlenda. Arni segir ráðuneytið
hafa skoðað þá dóma sem gengið
hafa hér á landi og varða beint og
óbeint eignarréttindi á hálendinu.
Þau sjónarmið sem þar komi fram
hafi ráðuneytið haft til hliðsjónar
þegar kröfugerðin var mótuð. í
hverju einstöku tilfelli hefur hún
mótast af heildarmati á fyrrgreind-
um þáttum.
Talsmenn landeigenda hafa
gagnrýnt að ríkið virði að vettugi
þinglýst landamerki í kröfugerð
sinni. Um þá gagnrýni segir Arni:
„Það sem fyrst og fremst skiptir
máli er gæði þeirra gagna og heim-
ilda sem um er að ræða. Mismun-
andi sjónarmið ríkja einkum þar
sem einhliða landamerkjalýsingar
ganga langt inn til heiða. Sums
staðar hafa eigendur afréttarnota
staðfest mörkin til afrétta, annars
staðar er ekki um neitt slíkt að
ræða. í þeim tilvikum þegar um
einhliða landamerkjalýsingar er að
ræða höfum við ekki talið þær ein-
hlítt gagn og skiptir í því sambandi
ekki máli þótt þær séu þinglýstar.
Við höfum ekki haft tækifæri til að
kynna okkur gögn að baki kröfu-
gerðar landeigenda en ég held að
sums staðar, kannski all víða, sé
munur á okkar kröfugerð og kröfu-
gerð þeirra byggður á misjöfnu
mati á þessum einhliða landa-
merkjalýsingum.“
Árni var spurður hvort hann
teldi sennilegt að umræddar landa-
merkjadeilur færu fyrir dómstóla.
Hann segir: „Næsta skref er að við
förum yfir kröfulýsingar þeirra
sem tilkall gera til einkaeignarétt-
inda og þau gögn sem þeir leggja
fram, og metum þau. Eg get ekki
sagt hvað kemur út úr því en nú
munum við fara yfir málið á nýjan
leik. Við munum skoða kröfur eig-
enda einstakra jarða í samanburði
við kröfur ríkisins. Sums staðar
skeikar ef til vill litlu, og hugsan-
lega verður hægt að komast að
sameiginlegri niðurstöðu um hvar
tiltekin viðmið séu í landinu. Ann-
ars staðar munar meiru og ef skoð-
un á framlögðum gögnum leiðir
ekki til að sjónaimið aðila nálgist
þá verður það óbyggðanefndar að
skera úr.“
Árni segir það vissulega koma á
óvart að landeigendur virðast gera
kröfur um beinan eignarétt til allra
afrétta. Verði orðið við þeim kröf-
um tákni það að hverfandi hluti
þess víðfeðma hálendis sem hér sé
til umfjöllunar teljist til þjóðlenda.
„Aðalágreiningurinn virðist því
snúast um þá afstöðu landeigenda
að landið sé nánast allt háð eigna-
einkarétti og þjóðlendur ekki til
nema í undantekningartilvikum
annars vegar, og hins vegar þjóð-
lendukröfu fjármálaráðuneytisins
til alls lands sem telst eðlilegur
hluti hálendisins, og menn hafa
ekki óyggjandi eignarheimildir fyr-
ir.“
Árni segir menn verða að átta
sig á því hvernig málið gengur fyr-
ir sig í grundvallaratriðum. „Sett
eru lög til að fá úr því skorið hvar
mörk eignarlanda og þjóðlendna
liggja. Aðilum er falið að gera kröf-
ur og óbyggðanefnd falið að úr-
skurða um þær. Það er eðlilegt að
kröfuaðilar fari yfir málið hver frá
sínum sjónarhóli og haldi sínum
málstað fram eins og þeir telja
hann réttastan á grundvelli fyrir-
liggjandi gagna. Svo er það úr-
skurðaraðilans að skera úr um
ágreining. Einhvern veginn hef ég
það á tilfinningunni að þeir sem
hafa verið að gagnrýna okkar
kröfugerð hafi ekki allir áttað sig á
eðli ferilsins og þeim meginsjónar-
miðum er að baki búa.“
Árni vildi ekki taka undir það,
aðspurður, að ríkið hefði gert ítr-
ustu kröfur. „Við höfum farið yfir
gögn og gert kröfur sem við teljum
vera rök til. En auðvitað gerum við
okkur grein fyrir því að varðandi
ýmis landsvæði kunna að koma
fram önnur sjónarmið. Þetta gildir
reyndar varðandi alla aðila sem
kröfur gera fyrir óbyggðanefnd.
Síðan er það óbyggðamefndar að
komast að niðurstöðu í málum ef
ekki næst samkomulag."

Morgunblaðið/RAX
Páll Lýðsson formaður Afréttamálafélags Flóa og Skeiða
Hefur þinglýsing
misst gildi sitt?
„ÞAÐ sem við lögðum áherslu á
var að við fundum landamerki
hverrar einstakrar jarðar, tók-
um landamerki afréttarins og
tókum auk þess út mjög marga
fleti sem við teljum alveg tví-
mælalaust eign,“ segir Páll
Lýðsson, sagnfræðingur og
bóndi í Litlu-Sandvík, sem er
formaður Afréttamálafélags
Flóa og Skeiða, en hann var
fenginn til þess að safna gögn-
um til að rökstyðja kröfur jarð-
eigenda í Árnessýslu.
Páll nefnir dæmi um svæði
sem hann kallar tvímælalaust
eign, en öll lendi innan þjóð-
lendnalínunnar, skv. kröfum
ríkisins: „Allan afrétt Biskups-
tangahrepps fyrir norðan Hvít-
árvatn, af því að hann var
greinilega keyptur af kirkjun-
um í Tungunum 1851. Það gekk
svo langt og svo vandlega var
unnið að málið fór fyrst fyrir
sýslumann, hann sendi kaupa-
beiðnina til Trampe greifa,
stiftamtmanns, og hann sendi
hana áfram til Danemrkur þar
sem innanríkisráðherra Dan-
merkur samþykkti söluna fyrir
sitt leyti. Eftir það fór sala af-
réttarins svo í þinglýsingu.
Annað mál er það að á Tungna-
mannaafrétti fremra er svoköll-
uð Tunguheiði og hún er með
dómi lögð til Bræðratungu-
kirkju. Og þriðja atriðið í Tung-
unum er það að jörðin Hólar,
feiknastór jörð efst fyrir ofan
Haukadal, var keypt af Bisk-
upstungnahreppi á okkar tíð.“
Páll segir Hrunamannahrepp
líklega fara verst út úr kröfum
ríksins, „vegna þess að þar eru
mjög margar jarðir bútaðar
sundur; helmingurinn fer inn í
þjóðlenduna og helmingurinn
telst til eignar.“ Hann kveðst
ekki viss um hvort ríkisvaldið
hafi þann skilning í þessu máli
að það sé að taka eignir af fólki.
„Um það stendur slagurinn;
hvort þinglýsing hefur misst
gildi sitt. Og hvar verður þá bor-
ið niður? Eg veit ekki betur en
þetta séu mjög hæfir lögfræð-
ingar í kröfunefnd ríkisins, með
góð próf og ágætan embættis-
feril, en ég held það hljóti að
vera mikill ókunnugleiki hjá
þeim á staðháttum hérna sem
veldur þessari kröfulínu. Eg veit
ekki hvort þeim er ljóst hvernig
við rökstyðjum okkar mál en
það kemur í ljós. Við verðum al-
veg greinilega að herja betur á
þetta með því að koma með
kaupsamningana og rekja málið
aftur, með þessar jarðir sem
falla fyrir ofan óbyggðalínu.“
Páll segir að heimamenn séu
búnir að leggja tvær og hálfa
milljón króna í kostnað vegna
málsins. Reyndar sé talað um
gjafsókn og sú niðurstaða sé
nauðsynleg að hans mati því
fólk sé nauðbeygt til að setja
fjármuni sína í það að verja
land sitt. „Ég vil þakka þeim
mönnum sem eru að vinna að
gjafsókn í máiinu. Ríkið er með
fullar hendur fjár að launa
óbyggðanefnd og kröfunefndar-
menn og það er svo okkar
þegnanna að borga. Þess vegna
er ekki hægt að láta fólk borga
sjálft fyrir að verja eigið land.“
Páll kveðst telja að málið eigi
eftir að kosta þjóðina gífurlega
Qármuni og bætir við: „Þjóð sem
ekki ræður við fíkniefnavandann
fjárhagslega á ekki að vera að
svona leikaraskap. Hér er bara
verið að eyða peningum. Ég held
að fylgst sé með þessu mjög víða
um land, maður er mjög mikið
spurður, og fólk er hálf kvíðið
hvað tekur við þegar kemur að
öðrum landshlutum. En aftur á
móti finnst inér þörf á að spyrja
af hveiju er ekki farið í fjalllönd
á Reykjanesskaga. Verður hann
frír? Næst á að fara í Rangár-
vallasýslu og áfram í kringum
landið og seinast verður komið
að Reykjanesskaganum og þeg-
ar þangað kemur verður búið að
selja allt þar!“ fullyrðir Páll.
Hann leggur fram spuniinguna
hver kaupi og svarar sjálfur að
bragði: „Reykjavíkurborg! Það
verður búið að selja öll íjalllendi
Ölfusinga þegar röðin kemur að
þeim!“
Páll segir að hér sé stórmál á
ferðinni, ekki síst að fá úr því
skorið hvort þinglýsingar dugi
eða ekki. „Það er mikill vandi
lagður í hendur óbyggðanefnd,
en ég treysti henni til góðra
verka,“ segir Páll Lýðsson.