Morgunblaðið - 31.10.1999, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
!
að taka við peningum frá Sovét-
ríkjunum. Sumir flokkar treystu á
þessa aðstoð, án hennar hefðu
mai'gir þeirra ekki haldið velli.
Sovétmenn gátu því ekki hætt að-
stoðinni, henni lauk ekki fyrr en
Sovétríkin hrundu og kommúnista-
flokkurinn var leystur upp. Síðustu
peningagreiðslurnar voru inntar af
hendi árið 1990. Menn eins og
Dobrynín og Falín vildu einfald-
lega að peningarnir væru notaðir
til annars enda var efnahagsá-
standið slæmt. Hér var kannski
ekki um gífurlegar upphæðir að
ræða; 20 milljónir dala, var ekki há
upphæð í hagkerfi Sovétríkjanna
árið 1987 en auðvitað hefði munað
um þessa peninga.“
í skjölunum sem lúta að þessum
umræðum innan alþjóðadeildarinn-
ar kemur fram að erlendu ilokk-
amir töldu sig ekki geta haldið
velli án beinna fjárframlaga frá
Sovétríkjunum. Raunar vildu þeir
að hún yrði aukin og tiltóku kostn-
aðarhækkanir á ýmsum sviðum,
t.a.m á sviði útgáfumála. „Sovét-
menn höfðu því áhuga á að hætta
stuðningi í formi beinna fjárfram-
laga en gátu það ekki þar sem þeir
töldu áhættuna of mikla,“ segir
Sven G. Holtsmark. Að auki er
þess getið í þessum skjölum sem
merkt voru sem ríkisleyndarmál að
fyrirtæki í eigu kommúnistaflokka
séu upp til hópa mjög veikburða og
starfsemi þeirra takmörkuð.
Stuðningnr
við fyrirtæki
Holtsmark segir fjölmargar
heimildir hafa komið fram um að
Sovétmenn hafi stutt fyrirtæki í
eigu erlendra sósíalista fjárhags-
lega. Tekið skal fram að þetta á
ekki við þau skjöl sem hér hefur
verið fjallað um og snerta ísland.
Slík aðstoð hafi t.a.m. verið um-
fangsmikil í Noregi. „Ein aðferðin
var einfaldlega sú að panta tiltek-
inn fjölda af ákveðnu sósíalísku
dagblaði til Sovétríkjanna þar sem
auðvitað enginn las það. Að auki
var pöntunum beint til dæmis til
prentfyrirtækja í eigu flokkanna
og borgað vel, búnaður var gefinn
o.s.frv. Þetta fór að stórum hluta
fram í gegnum blöðin sem þessir
erlendu flokkar gáfu út. Austur-
Þjóðverjar virðst hafa sérhæft sig 1
bókaútgáfu, allar þær bækur sem
ég þekki sem norski kommúnista-
flokkurinn lét vinna voru gefnar út
í Austur-Þýskalandi og sú þjónusta
var vitanlega ókeypis. Austur-
Þjóðverjarnir voru mjög rausnar-
legir.“
Sambandið við
Austur-Þýskaland
Holtsmark segir að samskipti
kommúnista í Austur-Þýskalandi
og norrænna félaga þeirra hafi
jafnan verið mjög góð. Norrænir
félagar hafi flykkst á Eystra-
saltsvikuna svonefndu, sem var
eins konar alþjóðamót kommún-
ista, og eins og fram hafi komið
hafi íslenskir og norskir sósíalistar
sótt þær samkundur. Norrænum
félögum hafi verið gert kleift að
stunda nám við skóla austur-þýska
kommúnistaflokksins. Þannig séu
til austur-þýsk skjöl þess efnis að
30 íslenskir félagar hafi sótt
Eystrasaltsvikuna árið 1960 og að
viðkomandi hafi átt þess kost að
sækja fjögurra vikna námskeið í
Austur-Þýskalandi undir hand-
leiðslu íslenskra og austur-þýskra
kennara.
Holtsmark segir engan vafa
leika á að Austur-Þjóðverjar hafi
rekið ákveðna stefnu gagnvart ís-
landi. Hann telur að austur-þýski
flokkurinn hafí að verulegu leyti
verið gerður ábyrgur fyrir sam-
skiptunum við Norðurlönd. „Al-
mennt má segja að Austur-Þjóð-
verjarnir hafi aukið umsvif sín á
Norðurlöndum á seinni hluta
sjötta áratugarins og það var liður
í ákveðinni sókn á vettvangi utan-
ríkismála. Von þeirra var sú að
þeim tækist að koma á pólitísku
samstarfi við þessa flokka en í
skjölum frá Austur-Þýskalandi
kemur fram að þeir töldu sig ekki
ná miklum árangri. Austur-Þjóð-
verjarnir voru mun nákvæmari
Aðstoð við konur í þróunarlöndum
miðar að fjárhagslegu öryggi
Brýnt að koma
á sjálfbærum
samfélögum
Noeleen Heyzer, framkvæmdastjóri Þró-
unarsjóðs SÞ fyrir konur í þróunarlöndum
(UNIFEM), segir UNIFEM leggja höftUT
áherslu á að virkja konur í þróunarlöndum
til góðra verka. Heyzer var hér á landi um
síðustu helgi í þeim tilgangi að ávarpa 10
ára afmælisfund UNIFEM á Islandi.
Skjölin eru engin skemmtilesning heldur þurrar skýrslur
Sumir flokkar
treystu á þessa
aðstoð, án hennar
hefðu margir
þeirra ekki haldið
velli. Sovétmenn
gátu því ekki hætt
aðstoðinni, henni
lauk ekki fyrr en
Sovétríkin hrundu
og kommúnista-
flokkurinn var
leystur upp
hvað varðaði raunverulegan til-
gang og markmið þessarar starf-
semi. Þeir vildu fá þessa flokka til
að taka aukið tillit til stefnu aust-
ur-þýskra stjórnvalda varðandi
skiptingu Þýskalands og utanríkis-
mál almennt. Hvað samskiptin við
norska flokkinn varðar kemur ít-
rekað fram að Austur-Þjóð-
verjarnir voru alltaf mjög óánægð-
ir með þær undirtektir sem þeir
fengu. Þeir töldu sig ávallt vera að
styðja þessa flokka en fá ekkert í
staðinn. Hvað Norðmennina varð-
ar var þetta mat þeirra rétt, hér
fengu þeir lítinn stuðning og tak-
markaða athygli.“
Holtsmark segir að fjölmargir
leiðtogar austur-þýskra kommún-
ista hafi dvalist á Norðurlöndunum
á ái-um síðari heimsstyrjaldarinn-
ar, aðallega í Svíþjóð. Þessir menn
hafí því haft sterk persónuleg
tengsl við skoðanabræður sína í
þessum heimshluta. Norðurlönd
hafi þvi ávallt verið talin mikilvæg
á vettvangi austur-þýskrar utan-
ríkisstefnu. Ekki sé ástæða til að
ætla annað en að aðstoðinni við
norrænu flokkana hafi verið haldið
áfram allt fram undir það er
Berlínarmúrinn féll og Austur-
Þýskaland leið undir lok. Til dæmis
sé til skjal frá 15. apríl 1988 er leiði
í ljós að ákveðið var að styrkja
flokksblað danskra kommúnista,
Folk og land. „Hins vegar eru eng-
ar heimildir til um að Austur-Þjóð-
verjar hafi veitt þessum flokkum
beinan fjárstuðning. Þar var frekar
um tækjabúnað til útgáfu og þvílíkt
að ræða,“ segir Holtsmark.
Ekkert rætt um
rannsóknarnefndir
Að sögn Sven G. Holtsmark hef-
ur ekki komið til þess á Norður-
löndum að skipaðar hafi verið op-
inberar nefndir til að rannsaka
tengsl norrænna og sovéskra
kommúnista og „gullstreymið“ frá
Moskvu. Hann ítrekar að fræði-
menn á Norðurlöndum hafi búið
yfir upplýsingum í þessa veru í
nokkur ár og komið þeim á fram-
færi. „Hugmynd mín var einfald-
lega sú að taka saman og birta þær
upplýsingar sem ég hafði viðað að
mér og ég hafði áður birt að hluta
til. Hins vegar er tæpast unnt að
segja að víðtækar rannsóknir í
þessa veru fari fram á Norður-
löndum þótt vissulega séu fræði-
menn i Danmörku, Svíþjóð og
Finnlandi einnig að rannsaka þessi
tengsl."
Holtsmark kveðst hafa ákveðnar
efasemdir um gildi þess að skipa
opinberar rannsóknarnefndir til að
kanna samskipti sovéskra og nor-
rænna kommúnista. Að vísu sé
hugsanlegt að slík nefnd gæti feng-
ið aðgang að tilteknum gögnum en
þá verði að gera þann fyrirvara
sem hann nefndi að ofan varðandi
þær forsendur sem lægju því til
grundvallar að veita slíkan aðgang.
Hann víkur að því að opinberar
rannsóknamefndir hafi verið skip-
aðar á Norðurlöndum til að kanna
mannréttindabrot sem norrænar
öryggislögreglustofnanir gerðust
sekar um á dögum kalda stríðsins
gagnvart þekktum vinstrisinnum.
„Tengslin við Sovétríkin hafa hins
vegar ekki verið rannsökuð með
formlegum hætti og segja má að
enginn hafi í raun og veru hvatt til
þess hér í Noregi eða á hinum
Norðurlöndunum. Fyrir þvi er
hvorki áhugi né pólitískur vilji.
Staðreyndirnar liggja fyrir og til
hvers ættu yfirvöld í þessum lönd-
um að skipa rannsóknamefndir?
Hver einasti vitiborinn maður sér
að hér er ekki um neitt það að
ræða sem deila þarf um. Almenna
viðhorfið er enda það að þessir
flokkar hafi verið litlir og hafi haft
takmörkuð áhrif. Því beri að leyfa
kommúnistunum að hvíla í friði.“
„UNIFEM er ekki góðgerðarstofn-
un,“ segir Noeleen Heyzer, fram-
kvæmdastjóri alheimssamtaka
UNIFEM, Þróunarsjóðs Sameinuðu
þjóðanna fyrir konur í þróunarlönd-
um, í samtali við Morgunblaðið en
hún var stödd hér á landi um síðustu
helgi í þeim tilgangi að ávarpa 10
ára afmælisfund UNIFEM á ís-
landi. „Við reynum að styrkja konur
heima fyrir og hjálpum þeim að
skipuleggja og koma um samskipta-
neti, tækni og þekkingu til að reka
fyrirtæki. Þannig reynir UNIFEM
að virkja samfélagið heima í héraði."
Heyzer, sem er fædd í Singapúr
íýrir ríflega 50 árum, segir
UNIFEM leggja mikla áherslu á að
koma á fót þeirri gerð fyrirtækja
sem hæfa á hverjum stað, fyrirtækj-
um sem skapa hæfandi starfsskil-
yrði fyrir fólkið, þannig að það þurfi
ekki að lifa undir fátækramörkum.
„Að þessu leyti er mikilvægt að
koma aftur á fót siðrænum ábyrgum
viðskiptum, þannig að hnattvæðing-
in sem nú er allsráðandi, verði fé-
lagslega ábyrg, að viðskipti verði fé-
lagslega ábyrg. Að þessu leyti skipta
jafnréttismál og sjálfbær þróun höf-
uðmáli," segir Heyzer.
Heyzer er með doktorsgráðu í fé-
lagsfræði frá háskólanum í
Cambridge £ Englandi en hefur um
árabil, eða í nærfellt 25 ár, gegnt
mikilvægu hlutverki í ýmsum verk-
efnum á vegum Sameinuðu þjóð-
anna sem varða kynferði og þróun-
armál, einkum varðandi Austurlönd
fjær. Hún hefur nú um fimm ára
skeið verið framkvæmdastjóri
UNIFEM, eða Þróunarsjóðs SÞ
fyrir konur í þróunarlöndum.
í máli hennar kemur fram að að-
altilgangur UNIFEM-samtakanna,
sem stofnuð voru 1976, sé að styrkja
konur í þróunarlöndum til sjálfs-
bjargar. Það eru um 40 skrifstofur
UNIFEM í heiminum og starfsemi
samtakanna fer fram í 90 löndum.
Samtökin vinna um þessar stundir
einkum að þremur málefnum, að
sögn Heyzer. Að þróa fjárhagslegt
öryggi fyrir konur; uppræta kyn-
bundið ofbeldi; og að stuðla að þeirri
gerð stjómunar og forystu kvenna,
á heimaslóðum, til að vinna gegn of-
beldi, fátækt og fjárhagslegum
vandamálum.
Byggja ekki á
miklu skrifræði
Oft hefur gengið brösulega að
koma fjármagni og aðstoð ýmissa
samtaka til skila. Alla leið til þeirra
sem þurfa aðstoðarinnar við. Hvern-
ig hefur UNIFEM gengið að þessu
leyti?
„Okkur hefur gengið mjög vel að
nýta það fjármagn sem við höfum
haft yfir að ráða. Fjölmargar mat-
skýrslur hafa lýst okkur á þann hátt
að við séum „besta fjárfestingin" af
stofnunum SÞ. Einmitt vegna þess
að peningarnir komast þangað sem
þeim er ætlað. Ástæðan fyrir því er
það öfluga samstarfs- og samskipta-
net sem við höfum byggt upp. Þau
eru mjög víðtæk enda hafa þau verið
í smíðum í tvo áratugi. Þessi net eru
okkar besta tæki. Þar að auki erum
við sú stofnun SÞ sem er hvað
minnst undirlögð skrifræði. Við för-
Morgunblaðið/Kristinn
Dr. Noeleen Heyzer, fram-
kvæmdastjóri Þróunarsjóðs
Sameinuðu þjóðanna fyrir kon=
ur í þróunarlöndum (UNIFEM).
um beint til fólksins, beint að rótum
vandans."
Heyzer segir að margumrædd
hnattvæðing hafi ekki eingöngu já-
kvæð áhrif í för með sér eins og
glaðbeittir „sölumenn" hennar láti í
veðri vaka. „Hnattvæðingu fylgja
því miður oft mikil umbrot og sundr-
ung. Hefðbundnar valdaformgerðir
brotna niður og í óheftum viðskipt-
um verður einstaklingurinn oft illa
úti. Okkar starf snýst gjaman um að
þróa fjárhagslegt öryggi fyrir kon-
ur; sérstaklega í samhengi hnatt-
væðingar.
Við reynum að bjóða tækifæri
sem samræmast þörfum fátækra
kvenna og aðstæðum þeirra. Við
reynum einnig að draga úr neikvæð-
um áhrifum hnattvæðingar. Mörg
verkefnanna, hvað varðar fjármögn-
un, snúast um að styrkja konur á
staðnum sem vinna heima, tryggja
þeim viðurkenningu, og auka gildi
kvennastarfa. Og skapa markað fyr-
ir framleiðslu þeirra.“
Ný meðvitund að vakna
Það þykir undrum sæta hversu
ágengt UNIFEM hefur orðið með
starfi sínu. Sérstaklega í ljósi þess
að sjóður samtakanna er einn sá
minnsti innan SÞ. „Nú nýlega kom
fram í 2. fastanefnd alsherjarþings-
ins yfirlýsing þjóðanna um skilvirkni
þróunarhjálpar. Þar kemur fram að
áhrif UNIFEM séu langt umfram
það sem ætla mætti af stærð sjóðs-
ins en sem stendur höfum við 24
milljónir dollara til ráðstöfunar á
hverju ári. En með þessum pening-
um sinnum við Afríku, Asíu, Suður-
Ameríku, auk fleiri landa. Fólk get-
ur ekki ímyndað sér hvað okkur hef-
ur tekist að áorka með þessar 24
milljónir."
Astæðuna fyrir skilvirkni sjóðsins
segir Heyzer einkum þá að starfs-
menn búi að sannfæringu og vinni
að málum af hugsjón og heilindum.
„Fólkið okkar keyrir sig bókstaflega
út! Ekkert okkar, karlar og konur,
eru ekki starfsmenn UNIFEM ein-
göngu út af starfinu heldur vegna
sannfæringar sinnar og trúar á mál-
stað. Framlag þeirra er langt um-
fram það sem skyldan krefst af
þeim. Þegar svona afl er á ferðinni
er hægt að komast langt á litlu fé.“