Morgunblaðið - 31.10.1999, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FORSETI ALÞÝÐUSAMBANDS ÍSLANDS SEGIR
AÐ VIÐ SÉUM í SVIPAÐRI STÖÐU NÚ OG VIÐ
KJARASAMNINGANA 1990
Þaó er nánast eins og náttúrulögmál aó far-
ió er aó ræóa um hættumerki og erfióleika
í efnahagslífinu þegar kjarasamningar eru í
uppsiglingu, aó sögn Grétars Þorsteinsson-
ar, forseta Alþýðusambands íslands. í sam-
tali viö Hjálmar Jónsson segir hann óraun-
sætt aó gera ráó fyrir því aö kaupmáttur
geti haldið áfram aö aukast í sama mæli og
síðustu ár, en lykilatriði sé aö lagfæra hlut
þeirra sem boriö hafi skarðan hlut frá boröi
í uppsveiflu síöustu ára.
KJARASAMNINGAR eru
framundan eftir lengri
og samfelldari uppgangs-
tíma í efnahagsmálum en
dæmi eru um hér á landi.
Síðustu kjarasamningar, sem
gerðir voru til óvenjulangs tíma
eða þriggja ára, syngja sitt síðasta
á fyrstu mánuðum nýs árs. Um-
hverfið hefur breyst nokkuð frá
því sem var fyrir þremur árum,
því auk nýrra forsendna sem efna-
hagsþróunin á samningstímanum
hefur haft í för með sér hefur
langstærstur hluti atvinnurekenda
í landinu, ef ríki og sveitarfélög
eru undanskilin, sameinast í ein-
um samtökum. Grétar Þorsteins-
son, forseti Alþýðusambands ís-
lands, segir að hann sjái ekki að
sameining atvinnurekenda í einum
samtökum breyti ýkja miklu frá
því sem verið hefur fyrst til að
byrja með. „Hins vegar er auðvit-
að ljóst að þarna hafa sameinast
nánast allir atvinnurekendur á al-
mennum vinnumarkaði, þannig að
þegar fram í sækir verður staða
þeirra væntanlega sterkari heldur
en verið hefur. Eg sé ekki á þessu
augnabliki að það þurfi að vera
neikvætt íyrir okkur. Skoðun mín
er raunar sú að það sé á sinn hátt
mjög mikilvægt að samtök launa-
fólks og samtök atvinnurekenda
séu sterk og samhent hvor um sig,
því ég tel að það skipti máli til að
ná árangri," sagði Grétar.
Hann sagði að það gilti á öllum
sviðum. Þvi sterkari sem samtök á
vinnumarkaði væru þeim mun lík-
legri væru þau til að hafa áhrif,
hvort sem væri gagnvart stjórn-
völdum eða að öðru leyti. Að því
leytinu til ýtti þessi þróun undir
umræður um sameiningu samtaka
launafólks, þ.á.m. sameiningu Al-
þýðusambandsins og Bandalags
starfsmanna ríkis og bæja.
„Nú er það reyndar svo að það
hefur verið mjög mikil gerjun í
verkalýðshreyfingunni hyað þetta
varðar. Ef við tölum um Alþýðu-
sambandið þá er það staðreynd að
á síðustu árum hefur í raun verið
nokkuð hröð atburðarás í þessum
efnum á landsvísu, en ekki bara
hér á höfuðborgarsvæðinu, þar
sem stór verkalýðsfélög hafa verið
að sameinast undir merkjum Efl-
ingar nú síðast. Þetta hefur verið
að gerast mjög víða á landsbyggð-
inni og umræðan um sameiningu
er eiginlega alls staðar ofarlega á
baugi. Ástæðumar eru einfaldlega
þær að nútíminn kallar á virkari
félög sem sinna meðal annars upp-
lýsingagjöf, halda uppi fræðslu-
starfi, eiga gott samstarf við önnur
félög og halda úti öflugri daglegri
þjónustu við félagsmenn. Þeir gera
þær kröfur og eiga að gera slíkar
kröfur. I dag þarf tiltekna lág-
marksstærð til þess að mögulegt
sé að halda þjónustunni úti. Öflug
dagleg þjónusta og félagsstarf
þýðir líka kröftuga aðkomu að
kjarasamningum og öllu sem lýtur
að baráttu fyrir bættum kjörum í
víðum skilningi,“ sagði Grétar.
SKOÐAÁFORSENDUR
FYRIR SAMEININGU
Hann sagði að töluvert hefði
einnig verið rætt síðustu árin um
ríkari samvinnu samtaka launa-
fólks, sem gæti síðan hugsanlega
endað með samruna. Það væri
raunin síðustu árin að samstarfið
hefði verið mun meira, til dæmis
við BSRB, en það hefði verið áður.
Nú síðast hefðu samtökin átt sam-
starf um úttekt á skattkerfinu og
að hans mati ætti að skoða for-
sendur fyrir sameiningu þessara
samtaka af fullri alvöru, þó hann
gerði sér fyllilega ljóst að það
myndi taka nokkurn tíma.
Aðspurður um skipulagsmál AI-
þýðusambandsins sjálfs, en þau
hafa orðið tilefni harðra deilna að
undanförnu, sem kristallast í tog-
streitu um það hvort fólk skuli
einkum skipa sér í félög og sam-
bönd eftir atvinnugreinum, starfs-
greinum, menntun eða störfum
sem fólk sinnir á vinnumarkaði,
sagði Grétar, að skipulagsmálin og
umræða um þau hefði í gegnum
tíðina verið ofarlega á baugi í
verkalýðshreyfingunni. A stundum
hefði verið ágreiningur um hvernig
að þeim skyldi staðið og þegar
hann hefði hafið afskipti af verka-
lýðsmálum fyrir margt löngu hefði
eitt af því fyrsta sem hann hefði
orðið áskynja verið deildar mein-
ingar um þau. Umræðan og
ágreiningurinn um skipulagsmálin
hefði orðið ágengari síðustu árin
einfaldlega vegna þess að samfé-
lagsbreytingamar hefðu verið svo
miklar. Það væri orðið aðkallandi
að finna lausn í þeim efnum og að
því væri raunar unnið nú. Ekkert
launungarmál væri að nokkuð al-
varlegur ágreiningur væri innan
sambandsins í þessum efnum.
Verkalýðsfélögin mörg hver hefðu
hins vegar þegar brugðist við þess-
um breyttu aðstæðum með breyttu
skipulagi starfseminnar, samein-
ingu eða til hefðu orðið sameigin-
leg þjónustusvæði fyrir nokkur
verkalýðsfélög, eins og hann hefði
áður vikið að.
„Með sama hætti hljóta heildar-
samtökin að þurfa að endurskoða
hvernig haldið er á málum á þess-
um vettvangi. Það erum við að
gera núna. I raun er búin að vera í
gangi vinna frá síðasta þingi Al-
þýðusambandsins fyrir þremur ár-
um. Um hálfu ári síðar var svo
tekin sú ákvörðun að heimsækja
öll aðildarfélög Alþýðusambands-
ins og fara yfir skipulagsmálin.
Búið er að heimsækja nær öll fé-
lögin á landsbyggðinni og að hluta
til félögin á höfuðborgarsvæðinu,
en ekki þó öll. Ég held að þessi
þáttur hafi verið mjög mikilvægur.
Fólk er í raun mjög opið fýrir allri
umræðu um þessi mál. Núna síð-
ustu mánuðina og sérstaklega
núna í haust höfum við einbeitt
okkur af því að ræða við forustu-
menn landssambandanna og
stærstu aðildarfélaganna um það
hvernig vitlegast sé að reyna að
greiða úr þessum málum og ég á
von á því að á sambandsstjórnar-
fundi ASI, sem haldinn verður í
lok nóvember, verði teknar
ákvarðanir um að setja þessa um-
fjöllun í mjög ákveðinn farveg og
hugsanlega verða þar uppi fyrstu
hugmyndir um breytingar. Það er
ákaflega mikilvægt að fyrir sum-
arið verði til tillögur sem sæmileg
sátt getur orðið um, og næsta Al-
þýðusambandsþing á hausti kom-
anda samþykkir. Fyrir þingið
verður auðvitað að liggja fyrir
hvernig við getum afgreitt skipu-
lagsmálin, þannig að allir geti vel
við unað,“ sagði Grétar.
Hann sagðist engar efasemdir
hafa um að lausn fyndist í þessum
efnum og að hreyfingin myndi
standa mun sterkari eftir en áður.
Umræðan öll og ágreiningurinn að
undanfornu bæri vitni mjög mikll-
ar gerjunar í hreyfingunni í ljósi
breyttra þjóðfélagsaðstæðna á til-
tölulega skömmum tíma og maður
ætti ekki að kvarta yfir því þó
ástandið gæti verið erfitt meðan
breytingarnar ættu sér stað.
„Mér er alveg ljóst að ágrein-
ingurinn er nokkuð alvarlegur, en
ég sé enga ástæðu til að ætla ann-
að en að okkur takist að finna
sameiginlega lausn og okkur ber
að gera það. Það er ekki flóknara
en það. Félagar okkar ætlast til
þess,“ sagði Grétar.
ÁRANGURINN BETRI EN
ÁÆTLANIR GERÐU RÁÐ FYRIR
Kjarasamningar eru lausir
snemma á næsta ári eftir nær
þriggja ára samningstíma, sem er
óvenjulangur samningstími á ís-
lenskan mælikvarða. Spurður um
reynsluna af síðustu kjarasamn-
ingum, en kaupmáttur hefur farið
jafnt og þétt vaxandi á samnings-
timanum og hefur ekki áður verið
hærri að meðaltali, segir Grétar
að það sé alveg rétt að kaupmátt-
araukningin á þessu samnings-
tímabili sé líklega einhver sú
mesta sem átt hafi sér stað á ekki
lengri tíma. Árangurinn sé betri
en áætlað hafi verið í forsendum
samninganna og það eigi sér fyrst
og fremst þær skýringar að hans
mati að ytri aðstæður og staða at-
vinnulífsins hafi verið betri en gert
hafi verið ráð fyrir.
„Það er nokkuð ljóst að svona
langur samningur er líklegri til að
skila slíkum árangri. Það verður
hins vegar að segjast alveg eins og
er að reynsla okkar af þessum
samningi að öðru leyti er slæm,
því, eins og þekkt er, í framhaldi
af að nánast öll félög á almennum
vinnumarkaði sömdu fyrir hluta
árs 1997 tóku við samningar við
ýmsa hópa, fyrst og fremst starfs-
menn ríkis og sveitarfélaga, þar
sem í sumum.tilvikum var samið
um allt aðrar og mun meiri launa-
breytingar heldur en gerðist á al-
mennum vinnumarkaði. Reyndar
er rétt að hafa í huga í þessu sam-
bandi að stór hluti af aðildarfélög-
um BSRB sömdu með svipuðum
hætti og gert var á almennum
vinnumarkaði, en það á reyndar
sérstaklega við um þá hópa sem
eru með lægstu launin. Þessi þró-
un var undarleg í ljósi þess að
stjórnvöld, eins og endranær, voru
með mjög afdráttarlaus viðhorf
um hvert svigrúmið væri til launa-
hækkana og töldu reyndar að við
hefðum gengið eins langt og
mögulegt væri og jafnvel lengi-a
en það. Þessi sami aðili, í raun
stærsti atvinnurekandinn í land-
inu, semur síðan við hluta af sínu
fiólki. um annad og snöggtum
meira, en almennt gerðist og þró-
unin hefur haldið áfram síðan.
Sumir af þessum hópum hafa í
krafti hópuppsagna á samnings-
tímanum náð verulegum launa-
hækkunum til viðbótar og síðan
höfum við alla kjaradómana, sem
snúa aðallega að embættismönn-
um og meðal annars að alþingis-
mönnum, þar sem hafa átt sér stað
launabreytingar sem eru ekki í
nokkru samræmi við það sem
gerðist á almennum vinnumark-
aði. Ég á eftir að sjá að það gerist í
komandi samningum að okkar fólk
á almennum vinnumarkaði taki
þátt í samningsgerð sem hefur
þessa hættu í för með sér. Það er
auðvitað einfaldlega þannig að það
þurfa allir sameiginlega að axla
ábyrgðina í þessu litla samfélagi
okkar,“ sagði Grétar.
Hann sagði að með þessu væri
hann ekki að segja að það gætu
ekki verið full rök fyrir því að einn
hópur fengi meiri launahækkanir
en annar. Auðvitað gæti það verið
fullkomlega eðlilegt, en þá þyrfti að
vera um það sæmileg sátt og skiln-
ingur. Sú reynsla sem fólk hefði af
atburðarásinni eftir síðustu samn-
inga væri til þess fallin að fæla fólk
frá því að gera langtímasamninga,
eins og gerðir hefðu verið síðast,
nema að það væri nánast með öllu
tryggt að þessi atburðarás endur-
tæki sig ekki. Það væri mjög miður
vegna árangursins af síðustu kjara-
samningum, en engu að síður sá
veruleiki sem við stæðum frammi
fyrir. Þeir hópar sem hrifsuðu til
sín meira en aðrir sýndu ábyrgðar-
leysi gagnvart heildinni og stefndu
í voða efnahagslegum stöðugleika.
Sú staðreynd að ekki hefði illa farið
á þessu samningstímabili bæri
fyrst og fremst að þakka betri ytri
aðstæðum en fyrirsjáanlegt hefði
verið við gerð samninganna, þótt
þær aðstæður séu ef til vill að
breytast nú. Þessir hópar tækju
meira til sín í trausti þess að al-
mennar fosendur í efnahagslífinu
stæðust og allar launabreytingai-
umfram það sem almennt hefði
samist um væru hrein kaupmáttar-
aukning fyrir þessa aðila. Áuk þess
væru útsvarshækkanir sveitarfé-
laga og hækkun þjónustugjalda
réttlætt með því að vísa til aukins
launakostnaðar, en þessar hækk-
anir lækkuðu kaupmáttinn beinlín-
is. Menn yrðu að hafa þetta sam-
hengi hlutanna í huga.
REGLAN AÐ LANDSSAMBÖNDIN
HAFI FORRÆÐIÐ
Aðspurður hvort þessi þróun á
samningstímabilinu sé ástæðan
fyrir því að verkalýðshreyfingin
gangi ekki sameinuð til þeirra
samninga sem framundan eru,
sagðist Grétar ekki telja að svo
væri. Það hefði verið reglan í
mörgum undangengnum samning-