Morgunblaðið - 31.10.1999, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1999 23
SKJÖLIN UM FJÁRSTUÐNINGINN VIÐ NORRÆNA SÓSlALISTA
„FOND 89"
vera komin ástæða fyrir því að
geta þeirra ekki á flokkalistanum.
Um þetta atriði geta þeir aðeins
dæmt sem þekkja sögu flokksins á
íslandi."
Norski sagnfræðingurinn segir
að fjárstuðningurinn hafí oft bland-
ast inn í flokksdeflur sósíalista á
Norðurlöndum. „Þessi tengsl við
tiltekna arma eða fylkingar innan
flokkanna koma iðulega fram í
heimildum og það á ekki einungis
við stuðninginn sem Sovétmenn
veittu heldur einnig Austur-Þjóð-
verjar og önnur ríki í Austur-Evr-
ópu. Kommúnistar í Austur-Evr-
ópu notuðu gjarnan fjármagnið til
að styrkja þá arma eða fylkingar
innan flokkanna sem þeim voru
þóknanlegar."
Staðlað orðalag
Orðalag þeirra skjala er lúta að
fjárstuðningnum er lítið sem ekk-
ert breytt á milli ára. Slíkur stuðn-
ingur var ákveðinn einu sinni á ári
og var þá heildarupphæðin tiltekin
í aðalskjalinu. I viðauka var síðan
tekið fram hversu mikla peninga
hver flokkur eða hreyfíng ætti að
fá það árið. Utnefningin fór form-
lega fram í nafni íyrirbrigðis er
nefndist „Sjóður til styrktar
vinstrisinnuðum verkalýðshreyf-
ingum“ en þessi stofnun, sem var
notuð sem leppur fyrir aðstoðina,
hafði aðsetur í Búkarest í Rúmen-
íu. I skjalinu frá 6. desember 1956
sem ber yflrskriftina „stuðningur
við erlenda kommúnistaflokka"
segir t.a.m: „Akveðið hefur verið
að heildarframlag Kommúnista-
flokks Sovétríkjanna i sjóðinn
verði 3.150.000 Bandaríkjadalir,
sem þjóðbanki Sovétríkjanna, Gos-
bank, mun greiða alþjóðadeild mið-
stjórnar Kommúnistaflokks Sovét-
ríkjanna. Alþjóðadeildin mun upp-
lýsa þá flokka í Austur-Evrópu
sem hlut eiga að máli og mun í
samráði við þá ákveða að heildar-
upphæðin fyrir árið 1957 verði
5.500.000 dalir. Öryggisstofnun
ríkisins (KGB, innskot Morgun-
blaðið) mun sjá um að koma fjár-
veitingunum til skila. Fulltrúar
Öryggisstofnunar ríkisins eiga að
gera viðtakendum grein fyrir að
þessir peningar komi frá Sjóði til
styrktar vinstrisinnuðum verka-
lýðshreyfingum sem tengdur sé
miðstjórn rúmenska kommúnista-
flokksins."
í viðauka var síðan að fínna
hversu mikla fjármuni hver flokkur
ætti að fá og var reglan jafnan sú
að ítalskir kommúnistar fengu
mest.
Til samanburðar má nefna að
þetta ár, 1956, var ákveðið að
danskir kommúnistar fengju
25.000 dali, 5.000 dölum meira en
félagar þeirra á Islandi, sænskir
kommúnistar fengu 70.000 dali og
finnski flokkurinn fékk 500.000
dali.
Styrktir á þriggja
ára fresti
Norski sagnfæðingurinn telur
skjölin sýna að fjárveiting hafi ver-
ið ákveðin til íslenska flokksins á
þriggja ára fresti. Flokkurinn hafí
verið lítill og fjárþörfin hafi ekki
verið talin sú sama og í tilfellum
stærri flokka sem fengu greiðslur á
hverju ári. „Vera kann að ákvarð-
anir um viðbótarstuðning til að
mynda til flokksblaðsins hafi verið
ákveðnar en það kemur ekki fram í
þeim tilteknu skjölum sem ég hef
rannsakað. Skjöl í þá veru geta
verið til en um það vitum við ekk-
ert.“
Hafi frekari beinar greiðslur til
Sameiningarflokks alþýðu-Sósí-
alistaflokksins, þ.e.a.s. fyrir 1956
og eftir 1966, farið fram segir
Holtsmark að margvíslegar skýr-
ingar komi til greina á því að
þeirra er ekki getið í skjölunum
sem hann hefur unnið úr. „Vera
kann að þetta skýrist einfaldlega
með tilliti til flokkunarkerfisins í
skjalasöfnunum. Hafa ber í huga
að hér ræðir alls um tæplega 8.000
skjöl sem valin voru til að styðja
mál saksóknarans gegn sovéska
kommúnistaflokknum árið 1992.
Þar var m.ö.o. valið úr skjalasöfn-
um flokksins og það verður tæp-
SKJÖL þau sem norski sagn-
fræðingurinn Sven G. Holts-
mark hefur rannsakað og leiða
m.a. í ljós að flokkur íslenskra
sósíalista fékk beinar fjárveit-
ingar frá Sovétríkjunum á árun-
um 1956-1966 tilheyra svo-
nefndum „Fond 89“. „Fond 89“
samanstendur af skjölum úr
söfnum Koinmúnistaflokks Sov-
étríkjanna og sovéska ríkisins
sem gerð voru opinber árið
1992 þegar Borís Jeltsín Rúss-
landsforseti ákvað að fram
skyldu fara réttarhöld yfír
kommúnistaflokknum sem þá
hafði verið leystur upp. Efnt var
til þessara réttarhalda á marg-
víslegum forsendum, m.a. þeim
að flokkurinn hefði með óleyfi-
Iegum hætti yfirtekið hlutverk
og starfsemi ríkisvaldsins í Sov-
étríkjunum. Að auki voru mann-
réttindabrot sovéskra kommún-
ista m.a. tiltekin.
Akveðin skjöl sem valin
höfðu verið úr hinum gríðar-
lega komið auga á að eitthvert
ákveðið kerfi hafi verið notað. Tek-
in voru ákveðin plögg varðandi
Noreg, önnur sem snertu Banda-
ríkin o.s.frv. En þessir listar,
þ.e.a.s. skjölin þar sem upphæðim-
ar voru tilteknar frá ári til árs, eru
til, um það er ég sannfærður.
Margvíslegir listar voru geymdir
víða í kerfinu og tilteknir háttsettir
embættismenn héldu t.d. utan um
kvittanirnar sem bárust fyrir
greiðslunum.“
Holtsmark segir að vitanlega
geti menn dregið í efa að greiðslur
þessar hafi verið inntar af hendi í
reiðufé og í Bandaríkjadollurum
allt þar til kvittanir finnist með
undirskriftum viðtakenda. „Auðvit-
að er sá möguleiki alltaf fyrir hendi
að einhver innan KGB hafi stungið
peningunum í vasann og síðan sagt
yfirmönnm sínum í Moskvu að
hann hafi komið þeim til skila en ég
tel að það megi teljast heldur ólík-
legt enda hefði áhættan fyrir við-
komandi verið gífurleg." Norski
sagnfræðingurinn segist engin
dæmi þekkja um það frá síðari
hluta aldarinnar að peningum hafi
verið stungið undan en það hafi
gerst sérstaklega í Þýskaland á
upphafsárum fjárstuðningsins. „Til
eru kvittanir kommúnistaleiðtoga á
Norðurlöndum fyrir þessum fjár-
veitingum og ég tel afar ólíklegt að
peningunum hafi verið stungið
undan.“ Vert er að taka fram að í
skjölum þessum er jafnan kveðið á
um að fulltrúar KGB afhendi pen-
ingana.
Hamslaus leyndarhyggja
„Almenna reglan var sú að sem
mest leynd átti að hvfla yfir stuðn-
ingi þessum. Það átti bæði við um
þá sem gáfu peningana og þá sem
við þeim tóku. Því færri sem vissu
af þessu því betra, var það viðmið
sem viðtekið var. Menn geta því
séð fyrir sér flokksleiðtogann fara
á fund KGB-mannsins í sendiráði
Sovétríkjanna í viðtökulandinu.
Reglan var sú að þar fór afhend-
ingin fram og t.a.m. hefur fyrrum
yfirmaður KGB í Kaupmannahöfn
lýst því ítarlega í viðtali við danska
sjónvarpið hvernig greiðslurnar
voru inntar af hendi. Fleiri heim-
ildir frá öðrum löndum eru einnig
til um þetta.“
Skjölin sem hér ræðir um eru
engin skemmtilesning, þetta eru
þurrar skýrslur sem eingöngu vísa
til fjárveitinganna sem ákveðnar
hafi verið. Engar upplýsingar er
þar að finna um til hvaða verkefna
peningarnir voru notaðir, forsend-
ur Sovétmanna fyrir aðstoðinni eru
ekki tíundaðar og engin nöfn eru
nefnd. Engin kvöð hvfldi á viðtak-
legu söfnum Kommúnistaflokks
Sovétríkjanna voru lögð fram í
þessum réttarhöldum. Þau eru
því engan veginn tæmandi og
alls ekki er unnt að ganga að
því sem vísu að þar sé að finna
tæmandi yfirlit yfir þann stuðn-
ing sem erlendir bræðraflokkar
sovéskra kommúnista þáðu.
Skjölin sem alls eru um 3.000
og taka yfir tæpar 10.000 blað-
síður ná yfir tímabilið frá 1919
til 1990 en þau eru engan veg-
inn tæmandi.
Fræðimenn hafa getað
rannsakað þessi skjöl frá árinu
1994. Gerður var samningur
milli Ríkisskjalasafns Rúss-
lands og bresks fyrirtækis er
nefnist Chadwyck-Healey.
Breska fyrirtækið tók að sér að
koma þeim skjölum, sem gerð
voru opinber vegna réttarhald-
anna, á míkrófilmur. Þann
grunn ásamt ítarlegu efnisyfir-
liti er unnt að fá keyptan. I
þennan grunn hefur Sven G.
Holtsmark sótt heimildir sínar
en hann hefur einnig stuðst við
aðrar heimildir í rannsóknum
sínum á tengslum norskra
kommúnista við Sovétríkin og
Austur-Þýskaland. í „Fond 89“
er aðaflega um að ræða skýrsl-
ur og minnisblöð til miðstjórn-
ar Kommúnistaflokks Sovét-
ríkjanna.
Þennan grunn, þ.e. „Fond 89“
(nafnið er alþjóðlegt, ekki
norskt), er unnt að nálgast m.a.
í Nóbelsstofnuninni í Osló. Sven
G. Holtsmark kveðst hafa efa-
semdir um að innan hans sé að
finna frekari gögn um íjár-
stuðning Sovétmanna við ís-
lenska sósíalista. Þau kunni að
vera að finna í öðrum skjala-
söfnum Kommúnistaflokks Sov-
étríkjanna sem leynd hafi verið
létt af en þá sé um að ræða
margra ára fræðilega vinnu til
að finna þau skjöl og rannsaka
þau. Þau munu öll vera á rúss-
neskri tungu.
endum um að þeim bæri að skila
inn skýrslum um það hvernig fjár-
magninu hefði verið varið og eftir-
lit var ekki stundað. Viðbragða við-
takenda er ekki getið. „Þetta voru
almennar fjárveitingar til að halda
uppi flokksskipulaginu. Flokksleið-
toginn ákvað hvernig peningarnir
voru notaðir,“ segir Holtsmark.
Hins vegar segir hann að í tilfelli
norska kommúnistaflokksins séu
til skjöl um sérstakar fjárveitingar
til ákveðinna verkefna, m.a. til að
halda úti blaðaútgáfu.
Efasemdir í alþjóðadeild
Holtsmark segir athyglisvert að
til séu skjöl frá árunum er Míkhaíl
S. Gorbatsjov var við völd í Sovét-
ríkjunum, þ.e. frá 1985 til 1991, þar
sem raktar séu umræður um
stuðninginn við erlendu félagana.
Þær fóru fram innan alþjóðadeild-
ar Kommúnistaflokks Sovétríkj-
anna og sýna skjölin að þekktir
menn á borð við Anatólíj Dobrynín,
sendiherra Sovétríkjanna í Banda-
ríkjunum til margra ára og síðar
yfirmaður alþjóðadeildai’innar, og
Valentín Falín, sem tók við al-
þjóðadeildinni af honum, voru alls
ekki sáttir við fjárveitingarnar.
„Þeir vildu leita nýrra leiða og sú
hugmynd kom fram að stuðningur-
inn færi fram eftir viðskiptalegum
leiðum í stað beinna framlaga.
Flestir kommúnistaflokkar áttu
fyrirtæki sem m.a. voru notuð til