Morgunblaðið - 31.10.1999, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Fjórstuðninqur Kommúnistaflokks Sovétríkjanna við norræna sósíalista
Gullið streymdi frá Moskvu
allt til endalokanna
Ljósmynd/Bjorn Sigurson/Scanpix
Norski sagTifræðingurinn Sven G. Holtsmark gluggar / skjölin sem varpa ljósi á Qárstuðning Sovétríkjanna við norræna skoðanabræður.
Norski sagnfræðingur-
inn Sven G. Holtsmark
hefur kannað beinan
fjárhagslegan stuðning
sem flokkar kommún-
ista og sósíalista á
Norðurlöndum fengu
-------------------7—
frá Sovétríkjunum. I
þeim gögnum kemur
m.a. fram að íslenskir
sósíalistar fengu slíkar
greiðslur frá 1956 til
-------?-------------
1966. Asgeir Sverns-
son ræddi við Sven G.
Holtsmark í Osló.
RÁTT fyrir að efnahags-
hrun væri fyrirsjáanlegt og
pólitísk spenna færi dag-
vaxandi töldu leiðtogar sov-
éska kommúnistaflokksins og
skoðanabræður þeirra í Austur-
Þýskalandi nauðsynlegt að halda
áfram fjárhagslegum stuðningi við
erlenda bræðraflokka. Kommún-
istaflokkar á Norðuriöndum voru
þar ekki undanskildir. Þetta kemur
fram í skjölum Kommúnistaflokks
Sovétríkjanna sem fræðimenn hafa
haft aðgang að um nokkurt skeið. í
þessum plöggum sem norski sagn-
fræðingurinn Sven G. Holtsmark
hefur rannsakað með sérstöku til-
liti til samskipta norskra og sov-
éskra kommúnista kemur einnig
fram að Kommúnistaílokkur Sov-
étríkjanna studdi hinn íslenska Sa-
meiningarflokk alþýðu-Sósíalista-
flokkinn,: með beinum fjárframlög-
um á árunum 1956 til 1966. Aðstoð-
ar við íslensku félagana fyrir eða
eftir þann tíma er ekki getið í
skjölum þessum og engin nöfn á ís-
lenskum viðtakendum eða fulltrú-
um er að finna í þeim.
Hún lætur ekki mikið yfir sér
byggingin við Tollbugata 10 í mið-
borg Ósló en þar er Varnarmála-
stofnun Noregs til húsa. Gesturinn
hugsar með sér að ekki þyrfti öfl-
uga sprengjuhleðslu til þess að
byggingin hryndi til grunna og
þegar inn er komið er stigið eins
létt til jarðar og líkamshulstrið
leyfir. Stofnunin er enda að flytja
tímabundið á meðan byggingin
sem er mjög falleg verður lagfærð,
segir Sven G. Holtsmark, fertugur
norskur fræðimaður sem rannsak-
að hefur samskipti sovéskra
kommúnista og sósíalískra stjórn-
málaflokka á Norðurlöndum. „Þú
verður að afsaka, skrifstofan er
eins og Berlín í stríðslok," segir
Holtsmark. „Hér hafa menn
greinilega ekki verið að bruðla,"
svarar gesturinn, og leggur kaffi-
bollann varlega frá sér af tillits-
semi við Ósló-borg.
Sven G. Holtsmark segir að sér
komi ánægjulega á óvart sá mikli
áhugi sem íslendingar sýni- störf-
um hans en fréttastofa Stöðvar 2
var fyrst íslenskra fjölmiðla til að
greina frá skjölum þeim sem
norski sagnfræðingurinn hefur
undir höndum og varða m.a. stuðn-
ing sem kommúnistar eystra veittu
hinum íslenska Sameiningarflokki
alþýðu-Sósíalistaflokknum á árun-
um 1956 til 1966.
„Þessi áhugi ekki aðeins á ís-
landi heldur einnig hérna í Noregi
hefur komið mér mjög á óvart
vegna þess að hér er um að ræða
skjöl sem allir hafa getað nálgast
um langt skeið. Hér er heldur ekki
algjörlega um nýjar upplýsingar að
ræða,“ segir Holtsmark og vísar
m.a. til fyi-irferðarmikils frétta-
flutnings í Rússlandi af aðstoð sov-
éskra kommúnista við erlenda
bræðraflokka auk þess sem þrá-
faldlega hafi verið vikið að þessu í
öðrum sovéskum/rússneskum
heimildum. „Ég get nefnt að
norskir fjölmiðlar fengu skyndilega
mikinn áhuga á málinu nú síðsum-
ars þegar stofnunin gaf út rit eftir
mig sem nefnist „Gullet fra
Moskva. Sovjetisk pengestötte til
norske kommunister 1917-1990“
(Gullið frá Moskvu. Fjárstuðningur
Sovétmanna við norska kommún-
ista 1917-1990). Margt af því sem
þar kemur fram hafði ég birt áður
m.a. í stórri blaðagrein í Verdens
Gang. Mér finnst þessi áhugi
einnig undarlegur sökum þess að
allir þeir sem vildu hafa lengi vitað
af þessum fjárhagslega stuðningi.
Um hann eru til miklar heimildir
og helstu útlínur þessa máls hafa
verið að skýrast mjög á undanliðn-
um árum.“
Kunnátta í
rússnesku skilyrði
Holtsmark kveðst hafa unnið að
þessum rannsóknum í tæp tíu ár en
sérsvið hans er saga diplómatískra
samskipta Noregs og Sovétríkj-
anna. Holtsmark talar reiprenn-
andi rússnesku líkt og sannast þeg-
ar kunningi frá Rússlandi hringir
en þá tungumálakunnáttu segir
hann algjöra forsendu fyrir rann-
sóknum af þessu tagi. „Ég hef unn-
ið í rússneskum og austur-evrópsk-
um skjalsöfnum frá því í byrjun
þessa áratugar. Það starf hóf ég
þegar aðgangur var veittur að
þessum söfnum eftir hrun komm-
únismans í Austur-Evrópu, m.a. í
Moskvu. En ég hef aðallega verið
að kanna skjöl sovéska utanríkis-
ráðuneytisins þar.“
Hann kveðst upphaflega ekki
hafa sérhæft sig í málefnum sov-
éska kommúnistaflokksins eða
samskiptunum við erlendu skoð-
anabræðurna. „Ég vissi auðvitað
að þessi gögn voru til og segja má
að fyrir tilviljun hafi ég fundið at-
hyglisverðar upplýsingar á því
sviði. Ég fékk síðan tækifæri til að
taka saman þessar upplýsingar
sem ég hafði viðað að mér,“ segir
Holtsmark en hann hefur nýlokið
við ritun bókar um samskipti aust-
ur-þýskra og norskra kommúnista
er nefnist „Avmaktens diplomati,
DDR i Norge 1949-1973“ (útg. Den
Norske Historiske Forening).
„Rannsóknirnar á stuðningnum við
norsku og norrænu félagana er því
hliðarspor á mínum ferli ef svo má
segja."
Forsendur heimilda
til rannsókna
Þau gögn sem Holtsmark hefur
notað við rannsóknir sínar á hinum
beina fjárhagslega stuðningi voru
gerð opinber árið 1994 eftir að
fram höfðu farið réttarhöld árið
1992 að fyrirskipun Borís Jeltsíns
Rússlandsforseta yfir sovéska
kommúnistaflokknum (sjá ramma-
grein). Til eru mörg önnur skjala-
söfn eystra, m.a. þau sem tilheyrðu
sovésku öryggislögreglunni/leyni-
þjónustunni KGB og leyniþjónustu
hersins, GRU, en því hefur löngum
verið haldið fram að síðastnefnda
stofnunin hafi einkum haldið uppi
njósnum á íslandi. „Aðgangurinn
að þessum skjalasöfnum er mjög
takmarkaður og ég hef ekki reynt
að komast í þau. Væri slíkur að-
Almennt má því
segja að hafi
samskipti ís-
lensku sósíalist-
anna og kommún-
ista í Moskvu ver-
ið í lagi er engin
ástæða til að ætla
að þeir hafi ekki
fengið áfram fjár-
veitingar
gangur veittur væri hann algjör-
lega á forsendum þeirra sem þeim
stjórna. Menn gætu aldrei fengið
að starfa sjálfstætt og samkvæmt
fræðilegum viðmiðum sínum. Þeir
myndu velja gögnin sem þeir vildu
sýna af einhverjum tilteknum
ástæðum.“
íslensku félögunum
hjálpað
Holtsmark hefur líkt og frétta-
stofa Stöðvar 2 greindi fyrst ís-
lenskra fjölmiðla frá fundið gögn
sem sýna að Sameingarflokkur al-
þýðu-Sósíalistaflokkurinn fékk
fjórum sinnum fjárveitingu frá
Kommúnistaflokki Sovétríkjanna á
árunum 1956-1966. Þessi gögn hafa
verið öllum opin frá árinu 1994. í
þeim kemur fram að íslenski flokk-
urinn fékk 20.000 Bandaríkjadali í
aðstoð árið 1956. Þremur árum síð-
ar var ákveðið að styrkja flokkinn
um 30.000 dali. Árið 1963 var fram-
lagið til íslensku félaganna 25.000
dollarar og 1966 bættust við 25.000
dollarar. Framreiknað til núvirðis
var aðstoðin 1956 upp á 4,8 milljón-
ir króna, fjárveitingin 1959 svarar
til 6,4 milljóna króna, sú sem veitt
var 1963 jafngildir 10,5 milljónum
króna og sú síðasta sem skjölin
geta um árið 1966 svarar til 7,5
milljóna króna. Alls fengu því ís-
lenskir sósíalistar 29,2 milljónir
króna að núvirði í formi beinna
fjárframlaga frá Kommúnistaflokki
Sovétríkjanna á þessum tíu árum.
„Ég þekki ekki sögu íslenskra
kommúnista og sósíalista og hvem-
ig samskiptum þeirra við ráða-
menn í Moskvu var háttað en það
er vel hugsanlegt auðvitað að um
frekari fjárveitingar hafi verið að
ræða,“ segir Holtsmark. Hann vís-
ar til aðstoðarinnar sem Sovét-
menn veittu skoðanabræðrum sín-
um á öðrum Norðurlöndum og til-
tekur að samskiptin við norsku og
sænsku flokkana hafi verið erfið á
tímabili en um miðjan áttunda ára-
tuginn hafi þeirri misklíð sýnilega
verið eytt og sambandið hafi á ný
gengið snurðrulaust m.a. eftir
klofning í Kommúnistaflokki Nor-
egs þar sem hluti félaganna kaus
að fylgja áfram Moskvu-línunni.
„Til eru skjöl sem sýna að fjár-
stuðningnum við þessa flokka var
fram haldið frá 1978 til 1990,“ segir
Holtsmark.
„Þetta kerfi fjárveitinga hélt
velli allt til endalokanna. Fjöldi
þeirra flokka og hreyfínga sem
fékk þessa aðstoð breytist lítið sem
ekkert á þessu tímabili, þ.e. þeir
voru í kringum hundraðið. Al-
mennt má því segja að hafi sam-
skipti íslensku sósíalistanna og
kommúnista í Moskvu verið í lagi
er engin ástæða til að ætla að þeir
hafi ekki fengið áfram fjárveiting-
ar. Hafi samskiptin verið slæm eða
hafi íslendingarnir t.d. lagt áherslu
á hugmyndafræðilega samleið með
Evrópukommúnismanum kann að