Morgunblaðið - 12.12.1982, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. DESEMBER 1982
95
Lýðræði, frjálslyndi og fræðimennska
Bókmenntir
Guömundur Heiöar
Frímannsson
Ólafur Björnsson:
Einstaklingsfrelsi og hagskipulag
Félag frjálshyggjumanna
230 bls.
Ólafur Björnsson varð sjötugur
á þessu ári, og sýndi Félag frjáls-
hyggjumanna honum þann sóma
að safna saman í eina bók ritgerð-
um, sem hann hefur skrifað á
löngum ferli sem fræðimaður og
stjórnmálamaður. Auk þess var
langt og ítarlegt viðtal við Ólaf í 1.
hefti Frelsisins á þessu ári. Það
þarf engan að undra, að frjáls-
hyggjumenn votti Ólafi virðingu
sína, því að hann hefur allra
manna ötullegast unnið frjáls-
hyggjunni fylgi í stjórnmálum og
stutt hana rökum í fræðunum.
Það er stundum sagt um mark-
aðskerfið, að það sé svo góð sam-
félagsskipan, að um það sé ókleift,
og raunar ástæðulaust, að hafa
nokkra kenningu. Og þess sér
raunar stundum stað, að sumum
fylgismönnum markaðarins er
ekkert vel við fræðilegar rökræður
um hann og hluti honum tengda.
Hann sé nánast eins og sjálfsagð-
ur hlutur, sem allir skynsamir
menn hljóti að fallast á, þegar
þeir sjá yfirburði hans. En svona
einfalt er þetta ekki. Það hefur
verið veikleiki talsmanna frjáls
markaðar, að oft og iðulega eru
þeim ekki töm þau fræðilegu rök,
sem hvað eindregnast hníga til
þess, að frjáls markaður verði lát-
inn ráða fram úr og leysa sem
allra flest málefni einstakl-
inganna. Ólafur Björnsson hefur
verið óþreytandi við að minna á
þetta.
Ég hneigist til að trúa því, að
fræðileg rök geti verið mönnum til
leiðsagnar í úrlausnarefnum
,hversdagsins í stjórnmálum. Ólaf-
ur er raunar glöggt dæmi um, að
svo geti verið. Hjá honum fer vel
saman traust fræðiieg undirstaða
og skýr og læsileg framsetning.
Stíllinn er laus við þann hvimleiða
fræðimannablæ, sem felst í því að
gera sem flesta hluti óljósa og ill-
skiljanlega. Venjulega er það gert
í því skyni að fá aðra til að trúa
því, að það, sem þeir eru að segja,
sé óskaplega djúpt og gáfulegt.
„Myrkvun máls og stíls er sjaldan
til marks um flókið umtalsefni, og
hún er aldrei til marks um fræði-
lega djúphygli. Hún sýnir einungis
annað tveggja: takmarkað vald á
mæltu máli, eða — og miklu oftar
— ruglandi og hirðuleysi í hugsun
(þýðing eftir Þ. Gylfason.), segir
John Kenneth Galbraith í bók
sinni The Industrial State. Stíll
Ólafs er ekki alltaf lipurlegur, en
hann formyrkvast aldrei. Eins og
þeir þekkja, sem fylgjast með
fræðilegum skrifum í þessu landi,
þá er þetta mikill kostur á rithöf-
undi um fræðileg efni. „Það
greinasafn, sem hér liggur fyrir,
gefur þó sennilega betri mynd af
höfundi en fyrri bækur. Höfundur
hefur alltaf eitthvað að segja í
hverri grein og lítur málin frá
nýju sjónarhorni, ef ekki annað.“
Þetta segir dr. Guðmundur Magn-
ússon í formála.
Eins og komið hefur fram, þá
hefur Ólafur tekið þátt í stjórn-
málum auk þess að vera fræði-
maður í hagfræði. Það hefur kom-
ið í ljós oftar en einu sinni, að það
hafi verið þingflokki Sjálfstæð-
isflokksins mikill styrkur að hafa
menntaðan hagfræðing í sínum
röðum. Þekking Ólafs og glögg-
skyggni hafi komið að góðum not-
um. Það var því skarð fyrir skildi,
þegar Ólafur féll í prófkjöri í
Reykjavík, en þeirri aðferð til að
velja menn á lista var að sjálf-
sögðu komið á í krafti lýðræðis.
Það er því ákveðin kaldhæðni í
þessum orðum Ólafs á bls. 166 í
þessari bók: „Það er vafalaust rétt
að vali manna í opinberar trúnað-
Viðburðaríkt sumar
Bókmenntír
Jenna Jensdóttir
Þorsteinn Marelsson:
VIÐBURÐARÍKT SUMAR
Teikningar eftir
Sigurð Vilhjálnisson.
Lystræninginn 1982.
Þorsteinn Marelsson er að góðu
kunnur frá barnatímum sínum í
útvarpinu.
Viðburðaríkt sumar er saga um
„ósköp venjulega fjölskyldu úr
Breiðholtinu" stendur á bókar-
kápu. Það er rétt. og meira en hægt
er að segja um flestar íslenskar
barnabækur nú.
Magnús, tíu ára, segir söguna,
hans augu sjá atburðina og frá-
sagnirnar eru mótaðar í huga hins
unga drengs. Sigríður systir hans
er þrettán ára, frekjudós hin
mesta þegar því er að skipta.
Faðirinn er bílaviðgerðarmaður
og vill helst eiga gamla bíla sem
þarfnast viðgerðar.
Móðirin vinnur hálfan daginn
úti.
I fyrri hluta sögunnar segir
Magnús frá ýmsum uppátækjum
systkinanna og lesandi kynnist
sumum íbúum í blokkinni þeirra
og fleira fólki. Þessi hluti sögunn-
ar er dálítið ágripskenndur og
stundum með ólíkindum eins og
þegar börnin ætla að strjúka til
útlanda, en lenda með Akraborg-
inni á Akranesi.
Þegar að Þingvallaferðinni
kemur er höfundur búinn að ná
sér á strik.
Þaðan í frá er sagan alveg ágæt
að uppbyggingu og frásögn allri.

arstöður sé ábóta vant, þannig að
engan veginn sé tryggt, að þar
sitji ávallt hæfustu mennirnir, ef
nokkurn tímann er þá gerlegt að
finna fyrirkomulag, er slíkt geti
tryggt að fullu." Ég hygg, að eng-
inn efist um það, að ðlafur hafi
verið meðal hæfustu manna til að
sitja á Alþingi. Prófkjör í þeirri
mynd, sem enn tíðkast, urðu því
Sjálfstæðisflokknum ekki farsæl í
þessu tilviki.
Á löngum ferli hefur Ólafur
aldrei misst sjónar á grunnhug-
myndum sínum. En hverjar eru
þessar hugmyndir, sem Ólafur
hefur borið fyrir brjósti? í sem
styztu máli þá er rauði þráðurinn
í hugsun Ólafs glíma við spurning-
una, hvaða skipulag varðveiti bezt
einstaklingsfrelsið. Svar hans er
ótvírætt. Frjáls markaður varð-
veitir einstaklingsfrelsið best.
Raunar gengur aðalröksemda-
færsla Ólafs fyrir þessu svari
eitthvað á þessa leið. í rauninni
eigum við einungis um tvo kosti að
velja fyrir samfélagið í heild í
efnahagsmálum. Annars vegar er
markaðsskipulag, hins vegar alls-
herjarskipulagning efnahagslífs-
ins. Fyrri kosturinn hefur í för
með sér að öðru jöfnu flest það,
sem einkennir vestræna menn-
ingu, frelsi einstaklinganna til
orðs og æðis, hagkvæmustu nýt-
ingu framleiðslutækjanna. Seinni
kosturinn kemur hins vegar í veg
fyrir, að menn njóti þeirra rétt-
inda að fá að ákveða gerðir sínar
innan ramma almennra laga og
bera ábyrgð á þeim. Ástæðan til
þess er einföld. „Einstaklingurinn
verður þar svo háður yfirvöldun-
um í því, er snertir efnahagsaf-
komu sína, að hann hefir enga að-
stöðu til þess að gagnrýna þau eða
veita þeim nokkra andstöðu. En
aðstaða til þess að gagnrýna
stjórnarvöldin er frumskilyrði og
hornsteinn hinna lýðræðislegu
mannréttinda. Af þessu leiðir, að
því fer svo fjarri, að sósíalisminn
sé spor í átt til aukins lýðræðis, að
hann er beinlínis ósamrýmanlegur
lýðræðishugsjóninni. Hvað verður
t.d. um prentfrelsið í þjóðfélagi,
þar sem ríkiðji allar prentsmiðjur
og enginn getur fengið neitt prent-
að nema með leyfi fulltrúa þess?“
(Bls. 131.)
En hvaða skoðanir hefur Ólafur
á hinu blandaða hagkerfi, velferð-
arríkinu, sem svo hefur verið
nefnt? Gerir það ekki rök hans
ógild, vegna þess að það fellur
undir hvorugan flokkinn, sem
hann gengur að vísum í upphafi?
Svo er ekki. Velferðarríkið bein-
línis byggist á því að frjáls mark-
aður og frjálst atvinnulíf standi
undir þeirri samfélagshjálp, sem
leitast er við að veita í velferðar-
ríkjunum. En því fylgja hættur,
sem hafa orðið mönnum æ ljósari.
Enda var hugmyndin sú í upphafi,
að samfélagshjálpin ætti sér
trausta undirstöðu í þróttmiklu
efnahagslífi og truflaði ekki lög-
mál þess. í einni grein þessarar
bókar gerir Ólafur fulla atvinnu
að umtalsefni. Hún nefnist „At-
vinnuöryggi og persónufrelsi."
(Bls 122.) I henni bendir hann á þá
staðreynd, að fullri atvinnu verði
ekki, hvað sem tautar og raular,
án þess að ganga á persónufrelsið.
Höfuðorsök atvinnuleysis er hag-
sveiflur. En það er erfitt að ráða
við þær vegna þess að séreigna-
réttur er á framleiðslutækjunum.
Ein örugg leið til að koma í veg
fyrir atvinnuleysi er heildarskipu-
lagning atvinnulífsins, en þá er
um leið gengið á persónufrelsið.
Þeir, sem hæst hafa nú um ágæti
fullrar atvinnu, mættu gjarnan
hugleiða þessa viðvörun Ólafs. En
um leið og hann bendir á þennan
árekstur, telur hann það lífsnauð-
synlegt markaðsskipulaginu að
tryggja atvinnulausum tekjur, en
án þess þó að það trufli markað-
inn.
Þessi bók skiptist í fjóra hluta.
Fyrsti hlutinn fjallar um hag-
fræði, annar um hagsögu, þriðji
hlutinn um stjórnmál og síðasti
hlutinn fjallar um einstaklinga.
Formáli er eftir dr. Guðmund
Magnússon. Það er þakkarvert og
lofsvert framtak að safna þessum
ritgerðum saman í eina bók. Mað-
ur fær yfirsýn yfir skoðanir og
kenningar Ólafs, sér vel, hve hann
hefur verið samkvæmur sjálfum
sér í gegnum tíðina. Það ætti ekki
nokkur læs maður að eiga í erfið-
leikum með að lesa þessa bók, og
það bætir hvern mann að reyna
það, því eins og dr. Guðmundur
Magnússon segir í formálanum:
„Ólafur er umfram allt rödd
skynseminnar, hvort sem hann er
á Alþingi, í Háskóla íslands eða
með reiðum, ungum mönnum á
stúdentafundi." (Bls 10.)
\
Þorsteinn Marelsson
Persónugerð trúverðug og góðlát-
legt skopskyn höfundar nýtur sín
vel. Samræður fjölskyldunnar er
hún undirbýr ferð um hringveginn
eru svo eðilegar að gaman er að.
Eins eru Stína og Bergur með
börnin sín dæmigerð úr mörgum
fjölskyldum. Tvískinnungur full-
orðna fólksins er það vill tak-
markaðan samgang við frændur
eða venslafólk, en breytir svo
þvert ofan í það þegar til kastanna
kemur, nær aldrei skilningi í
barnshuga. Þessu tekst höfundi
vel að lýsa. Persónur verða lifandi
í meðförum hans og er afi þar
einna bestur að mínum dómi.
Styrkur sögunnar liggur í því að
höfundur er næmur á manngildi
persóna sinna. Viðhorf hans til
lífsins mótast af hlýju um leið og
hann sér hið broslega í fari
manna.
Þorsteinn Marelsson er höfund-
ur sem við hljótum að vænta mik-
ils af fyrir lesendur á bernsku- og
æskualdri.
Myndir eftir Sigurð Vilhjálms-
son prýða bókina.
Sýnum fjölbreytt úrval af glæsi
legum barokk-sófasettum,
ásamt mörgum öörum eigu-
legum húsgögnum.
Hagstætt verð — góð kjör.
Verið velkomin.
SENDUM GEGN POSTKROFU
VíU IM«M
ARMULI 4 SIMI82275

i