Morgunblaðið - 12.12.1982, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. DESEMBER 1982
59
FREGNMI-DI
frá Ingólfi, Isafold
og Þjóðólfi.
Kaupmannahöfn 8. sept. kl. 6 sd.
Alberti (fyrrura Islands-ráögjafi) gefiö
sig upp i dag viö lögregluna fyrir
fjársvik og fals.
li»(old4rpraoUimð)A
Fregnmiði íslenzkra blaða um Alberti-hncykslið.
því tagi, og talinn með níðingum
Íands og þjóðar."
Þegar atkvæðin voru talin eftir
þennan mikla kosningaeld kom í
ljós að uppkastið hafði verið kol-
fellt. Hannes Hafstein hlaut brátt
að láta af ráðherradómi og víkja
fyrir einum ákveðnasta andstæð-
ingi sínum, Birni Jónssyni, en
Björn hafði áður verið í hópi
stuðningsmanna dr. Valtýs Guð-
mundssonar. Formlega urðu ráð-
herraskiptin hér þó ekki fyrr en í
marslok árið 1909. Þannig féll
sendimaður Heimastjórnarmanna
frá árinu 1901 fyrir Valtýingnum
um leið og sá er kom honum upp-
haflega í stólinn var fallinn niður
í undirdjúp meðvitundar þjóðar
sinnar.
Vafalítið má telja fall stjórn-
málaforingjans danska hafa mjög
flýtt þeim sinnaskiptum er nauð-
synleg eru skattlandsþjóð til að
öðlast það sjálfstraust og þá
sjálfsvitund sém fyrir verða að
vera er sótt skal að fullkomnu
sjálfsforræði. Einmitt um þetta
leyti er verið að varpa skurðgoði
danskrar forsjár og drottnunar í
þjóðarvitund íslendinga af stalli
en efnaleg skilyrði að myndast
fyrir sjálfstæðisvitund í landinu.
Astæða er til að benda á að sér-
stakir og einstakir atburðir þurfa
einatt að koma til að gamalgrón-
um viðhorfum og hindurvitnum
megi ryðja til hliðar meðal al-
mennings. Það þarf að hrista upp í
fólkinu, og til þess nægja sjaldn-
ast tölur eða flóknar röksemdir;
eitthvað táknrænt, eitthvað sem
segir langa sögu og mikil fræði í
einni svipmynd, verður gjarnan til
að koma. Með falli Albertis komu
ófyrirsjáanlegir dökkir blettir
fram á forystunni dönsku, brestir
sem mönnum varð ljóst að ekki
yrði unað við af íslenskri hálfu.
Þorsteinn Thorarensen lýsir
hefðbundnu viðhorfi til konungs-
valdsins á tíma Kristjáns IX. svo^
felldum orðum: „Konungurinn var
ímynd hinnar æðstu tignar, æðri
öllu mannlegu, fulltrúi guðdóms-
ins á jörðu. Fólk leit til hans með
ósegjanlegu trúnaðartrausti, ást
og lotningu.“ En Friðrik konungur
VIII. var einnig mjög vinsæll hér á
landi, ekki síst meðal framfara-
manna og frjálslyndra afla. Auð-
vitað voru íslendingar miklu meiri
konungssinnar en opinberlega
hefur verið viðurkennt um nokk-
urra áratuga skeið. Þeir voru
margir hverjir mjög konunghollir
og þótti það alls ekki andstætt því
að vilja sækja þjóðinni og landinu
fullan rétt innan konungsríkisins,
en jafnframt hafa margir þeirra
vel getað hugsað sér að Island yrði
áfram konungdæmi þótt öllum
tengslum yrði slitið við Danaveldi.
Gamlir og sannorðir menn hafa
sagt að margt eldra fólk hafi ekki
getað unað fullveldisstjórnar-
skránni árið 1918 af virðingu fyrir
konunginum þar sem hún gerði
hlut hans of lítinn. Og hver kann-
ast ekki við ómældar vinsældir
dönsku konungsfjölskyldunnar á
Islandi fram á síðustu ár, — eða
allt uns sjónvarpið varð tímafrek-
ari dægradvöl en vikublöðin?
Um það má deila hve mikil áhrif
fall Albertis hafði í uppkastskosn-
ingunum haustið 1908. Enda þótt
það yrði sannkölluð kosninga-
sprengja hér má ef til vill halda
því fram að það hafi borið full-
seint að til þess að trúað verði áð
það hafi miklu valdið. Helgi
Hjörvar nefnir atvik frá kosninga-
deginum sem rennir stoðum undir
þá skoðun að fall Albertis hafi
óumdeilanlega haft áhrif á kosn-
ingarnar. Smali Sjálfstæðismanna
kom með fyrrverandv kjósanda
Heimastjórnarmanna á kjörstað.
Heimastjórnarmaður nokkur sá
til þeirra og reyndi að tala um
fyrir kjósandanum. Sá brást hinn
versti við og hreytti út úr sér:
„Þegi þú! Hann Alberti stendur á
bak við þig.“ Reyndar var það af
augljósum ástæðum fyrst eftir
kosningarnar sem blöðin taka að
fjalla verulega um málið. En þessi
kosningasprengja var þó alveg
óvenjulega táknræn um það að
danskir valdamenn væru varhuga-
verðir, breyskir eins og aðrir
menn og varla hótinu betri, en ís-
lendingum einsgott að treysta sem
mest á sjálfa sig. Og þegar það
bættist við að nú var fyrri
Islandsmálaráðherra ber að glæp-
um, maður sem íslenskir ráða-
menn höfðu átt undir að sækja og
þá ekki síst íslenski ráðherrann,
þá þurfti ekki nema lítið af ís-
lenskri nágrannavirðingu og frá-
sagnarlist til að spinna langan vef
í skærum litum.
Betri aðstoð við að endurmeta
stöðu sína, getu sína og sjálfa sig
andspænis dönsku valdi gat þjóðin
ekki fengið en einmitt svo hrak-
legt fail eins mesta fyrirmennis
herraþjóðarinnar sem örlög Pet-
ers Adlers Albertis urðu, og það
rétt fyrir kosningar sem snerust
alveg um sambandið við Dani.
Þetta kemur glöggt fram í skrif-
um íslensku blaðanna um málið.
Blaðið Ingólfur segir þrem dögum
eftir kosningarnar: „Ef nefndar-
frumvarpið" (þ.e. uppkastið)
„verður samþykkt þá verðum við
tjóðraðir við Dani og Danmörku
um ófyrirsjáanlegan tíma. Þá er
Island orðið grein af danska ríkis-
stofninum út á við. Vér verðum í
sömu skömminni og sama saurn-
um sem Danir í augum annarra
þjóða.“ Sama blað segir í upphafi
októbermánaðar: „Oss á þessi at-
burður og þetta ástand að verða að
kenningu og vér eigum að kunna
að sjá fylling tímans. Vér eigum
að fara að hugsa um það í fullri
alvöru, og þetta á að verða oss
hvöt til þess að losa oss með öllu
undan dönskum yfirráðum og
verða alfrjáls þjóð í alfrjálsu
landi. — Það er myglumóða á suð-
urhimninum! — Island fyrir ís-
lendinga!" Isafold segir snemma í
október: „Albertis-hneykslið hlýt-
ur að hafa mikils háttar áhrif á
sambandshug íslenskrar þjóðar
andspænis Danmörku. Sennilega
þokar það mörgum manninum
nær skilnaði en áður. Hneykslið
hefur kastað svo mikilli rýrð á
Danmörku að það hlýtur að herða
á slökum sjáifstæðisstrengjum í
brjóstum Islendinga." Þjóðviljinn
ungi fjallar fjórum sinnum um
málið og segir m.a.: „Það er síst
kyn þótt hugmyndir manna um
hið pólitíska siðferðisástand í
slíku landi" (þ.e. Danmörk) „séu
ekki mjög glæsilegar." Blaðið seg-
ir að Islendingum sé nauðsyn að
hafa öll fjár- og peningamál sín
óháð Dönum með öllu enda stafi
Islendingum „hin mesta óheill" af
því að eiga þau mál við Dani og
veki slíkt „tortryggni og van-
traust" útlendinga er íslendingar
skipti við. Niðurstaða blaðsins í
grein í októbermánuði er: „Þetta
mál hefur sýnt, og á þó líklega
eftir að sýna betur, því er nú mið-
ur, hvílíkur ófarnaður oss getur
stafað af sambandinu við Dan-
mörku."
Þannig varð Peter Adler Alberti
íslendingum hjálplegur á marga
lund, jafnt viljandi á árunum eftir
aldamótin sem óviljandi árið 1908.
Má segja að furðulega hafi honum
verið sköpuð örlög að styðja við
bakið á Islendingum, og samir að
þeir gleymi honum ekki með öllu.
Ekki er úr vegi að taka stökuna
upp sem fylgir í flestum þeim ís-
lenskum ritum sem um hann
fjalla, en í henni er falli Albertis
lýst þannig:
„Alberti fóli er frelsið gaf
Fróni úr luktum hnefa
veldisstóli er oltinn af
ofan í tujíthússklefa.“
í þessari stöku er það einmitt
athyglivert að Adlers Albertis er
minnst sem mannsins „er frelsið
gaf Fróni“, svo sem hann hafði áð-
ur verið nefndur „Ás hins nýja
siðar" í Alþingisrímunum. Og eig-
inlega verður ekki önnur ályktun
dregin af gögnum þessarar sögu
en það sé rétt metið og skilið að
það var Alberti sem mestu réð um
það hvernig íslendingar fengu
stjórn eigin mála heim til landsins
og í sínar hendur, eins og fyrr var
rakið. Af öðrum ástæðum sem
nefndar hafa verið í þessum kafla
verður að telja enn fremur að fall
hans hafi orðið fararheill íslensku
sjálfsforræði. Við þetta tvennt
hljóta minningar Íslendinga um
hann að miðast, hvað sem Dönum
líður.
Sverrir Kristjánsson orðar mik-
ilvægi Alberti-hneykslisins í ís-
lenskri sjálfstæðisbaráttu á þenn-
an hátt: „Alberti-málið hlaut í
annan stað að rýra álit íslensks
almennings á Dönum, draga úr
vanmáttarkennd smáþjóðarinnar
andspænis stórríkinu. Og þannig
urðu þau spor er Alberti gekk til
Dómhússins í Kaupmannahöfn,
tveim dögum fyrir Alþingiskosn-
ingarnar á íslandi, til þess að
sjálfstæðisbarátta íslendinga
færðist fram um nokkur fet og
vilji þjóðarinnar var brýndur til
skilnaðar við Dani.“
Inn á við snerti fail Albertis
einnig þau tímabæru nýmæli í ís-
lenskum málum að með ráðherra-
skiptunum í kjölfar uppkasts-
kosninganna reyndi fyrsta sinni á
eiginlega þingræðisreglu hér, þar
sem Björn Jónsson hafði tilnefn-
ingu til ráðherradóms en Adler
Alberti hafði sjálfur ráðið mestu
um skipan Hannesar Hafsteins.
SIRIUS
hjúpsúkkulaðið
kemst ekki
aljlaf alla leið
a tertumar!
Það vill til að hjúpsúkkulaðið er selt í stórum
pökkum, því ending þess í eldhússkápnum
er óvenju lítil!
Hjúpsúkkulaðið er nefnilega úr hreinu súkkulaði
eins og allar aðrar súkkulaðivörur frá Nóa og
Síríus.
jmO ^ Mm