Morgunblaðið - 12.12.1982, Blaðsíða 2

50 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. DESEMBER 1982
Félagi orð
og gat notað það illa í kringum mig til að
sigrast á því illa í kerfi kommúnismans,"
endurtók hann. „Þeir höfðu ekki roð við
mér.“
Við hlustuðum agndofa á Búkovský.
„Þér hefur tekizt það, sem engum hefur
tekizt áður,“ sagði ég. „Hvað er það?“
spurði hann. „Að láta mig fá samúð með
Sovétkerfinu," sagði ég. Hann hló. Og
reyndar hló hann oft um kvöldið, t.a.m.
þegar við töluðum um skrítna hluti og
veikgeðja fólk. Hann taldi við Islendingar
værum ekki nógu sterkir til að mæta hætt-
unni, sem við blasti. Þegar hann hafði
drukkið dálítið af konjaki, sagði hann við
mig: „Ég er sterkari en þú, ég get sigrað
þig hvenær sem er.“ Ég sagði: „Þakkaðu
forsjóninni fyrir, að við íslendingar erum
ekki 240 milljónir." Hann sagði enginn
þyrfti að óttast það. „Þið eruð ágætir, en
veikgeðja eins og aðrir Vesturlandabúar."
Ég svaraði: „Ef við værum rússneskir
KGB-menn, hershöfðingjar eða fanga-
búðastjórar, þá værir þú ekki hér.“ „Hvers
vegna ekki?“ spurði hann. „Við hefðum séð
til þess, að þú kæmist ekki lifandi út úr
Gúlaginu!" Þetta kunni hann að meta.
Hann hló hátt og lengi, fékk sér konjak og
sagði við mig, af því ég stjórnaði þessari
„atlögu“ að stolti hans: „You are a good
man, but you are a silly man.“ Augu hans
báru vott um viljastyrk, sem ég hef ekki
áður kynnzt. Þau minna á augu í villtu
dýri. Þrek hans er með ólíkindum. Og þeg-
ar á leið kvöldið, var enginn okkar lengur
undrandi á því, að þetta hörkutól skyldi
bjóða rússneska kerfinu birginn — og
sigra.
Þegar ég spurði Búkovský, hvort hann
teldi rétt það væri meiri hætta á heims-
styrjöld, þegar nýir menn tækju við völd-
um í Sovétríkjunum en nú væri, spurði
hann hvers vegna í ósköpunum það ætti að
vera, en ég svaraði: „Vegna þess þeir óttast
styrjöld minna en Brezhnev og hans líkar.
Þekkja ekki hörmungar slíkra hamfara."
„Þetta er alrangt,“ sagði hann. „Brezhnev
elskar góð stríð. Hann náði frama í heims-
styrjöldinni síðari. Hann er ekki hræddur
við styrjöld frekar en t.a.m. hershöfðingj-
arnir, sem eru reiðubúnir að gera árásir,
hvenær sem væri. En þeir, sem þekkja
ekki styrjöld, eru eins og fólk, sem óttast
fangelsisvist vegna þess það þekkir ekki
fangelsi. Sá, sem þekkir þrælabúðir af eig-
in raun, er síður hræddur við þær en þeir,
sem hafa ekki kynnzt þeim. A sama hátt
eru þeir óhræddari við styrjöld, sem hafa
sótt frama sinn í hernaðarævintýri en
þeir, sem þekkja ekki styrjöld nema af af-
spurn.“
Okkur þótti þetta einkennileg kald-
hæðni. En kannski var þetta raunsæi, sem
við áttum erfitt með að skilja vegna „veik-
leika“. En nauðsynlegt er að gera sér grein
fyrir þessari skoðun og skilgreiningu and-
ófsmannsins, svo að unnt sé að tala við
Rússa á því eina tungumáli, sem þeir virð-
ast skilja; með hörku, ákveðni. Veiklyndi
færa þeir sér í nyt. Og þar sem tómarúm
myndast, seilast þeir til valda, eins og
dæmin sanna. Nú síðast i Afganistan, sem
Sovétríkin hafa lagt undir sig með her-
valdi. Heimsvaldasinnar eru eins og sýkl-
ar, leita þangað sem mótstöðuaflið er
minnst. Þess vegna m.a. er Islendingum
ekki hættulaust að segja skilið við
Atlantshafsbandalagið og slaka á örygg-
isstefnu sinni. Það er a.m.k. hættulegt,
eins og nú háttar. Á það lagði Búkovský
áherzlu.
Ég lét þau orð falla, ég vildi ekki konjak,
ég ætlaði að halda mig við rósavínið. Og
svo barnalegt (og raunar ósatt), sem það
var, sagði ég eitthvað á þá leið, að líf mitt
hefði verið dans á rósum. Búkovský stóð
upp. Hann tók hvíta rós úr blómavasanum
á borðinu, fleygði henni á gólfið og sagði
fyrirskipandi: „Dansaðu þá á rósum.“
Hann hló hátt og lengi. Ég fann það var
einhver ósigrandi villimennska í þessum
hlátri; einhver ómótstæðileg krafa um allt
að því ómannúðlegt raunsæi. „Ég á góðan
vin í París,“ sagði hann. „Það er leyndar-
mál. En ég trúi ykkur fyrir því.“ „Af
hverju ertu að segja okkur það?“ spurðum
við. „Er það vegna þess þú treystir okkur?"
„Ekki endilega," sagði hann og hvessti á
okkur augun, „heldur vegna þess þið getið
ekki skaðað mig. Hatrið og fyrirlitningin
gáfu mér styrk og það getur enginn króað
mig af. Kannski er ég villidýr. Kommún-
istar búa til andrúm morðsins í kringum
andstæðinga sína. Og þá verða þeir rétt-
dræpir, eins og Springer, sem ég hef
kynnzt og líkaði ákaflega vel við. Hann er
hlýr og manneskjulegur. Samt telja marg-
ir hann sé réttdræpur. Það er andrúm
morðsins (atmosphere of murder). En þeir
hafa aldrei getað skapað það í kringum
mig. Það gerir fátækrahverfið.“
Við fórum aftur að tala um þrælabúðir,
þjáningu og dauða. Ég sagði honum frá
því, að Páll Isólfsson hefði sagt í samtölum
okkar, að hann hræddist ekki dauðann,
heldur sársauka. Búkovský horfði á mig og
sagði: „What a silly man. Við óttumst öll
dauðann. Ég hef óttazt dauðann. Já, ég er
hræddur við dauðann." Ég sagði: „Páll
sagðist óttast þjáningar og sársauka meir
en dauðann." Þá sagði Búkovský: „Þetta
skil ég. En það er hægt að venjast sárs-
auka. Það er hægt að ganga í gegnum
hryllilegar þjáningar. En það er heimsku-
legt að segja, að maður óttist ekki dauð-
ann. Ég þekki engan, sem hefur vanizt
honum. Dauðinn er eitt, en sársaukinn
annað. Það er hægt að lifa af sársauka, en
ég þekki engan, sem hefur lifað af dauð-
ann.“
- O -
Búkovský sagði nú, að Brodský hefði
þótt gott að koma til íslands, þótt hann
talaði um „draugana", sem hann hefði hitt,
og minntist heimsóknar sinnar með þeirri
kaldhæðni, sem honum er eiginleg. Mér
þótti vænt um þessa athugasemd, því að
mig langaði til þess í aðra röndina, að
ísland hefði ekki brugðizt Brodský.
- O -
„Mest gleðst ég yfir því, hvað margt
ungt fólk hlustaði á mig í dag,“ sagði
Búkovský og fór yfir fundinn í huganum.
Hann trúir því, að unga fólkið hristi af sér
barnaskapinn, horfist í augu við stað-
reyndir og afgreiði kommúnismann, eins
og hann á skilið. Þegar hann var spurður
um það á fundinum, hvað Islendingar
gætu helzt gert til að hjálpa sovézkum
andófsmönnum, svaraði hann, að þeir ættu
að vera köllun sinni trúir og slá skjaldborg
um mannréttindi sín. Sovézka stjórnin
reyndi að fylla öll tómarúm í heiminum.
íslendingar ættu að forðast eins og heitan
eldinn að lenda á yfirráðasvæði Sovétríkj-
anna. Þeir ættu að vera vel á verði og
ánetjast ekki Sovétríkjunum með við-
skiptasamningum. Ef þeir gengju úr
NATO, sendu varnarliðið heim og tækju
upp hlutleysisstefnu, kæmi fljótt í ljós, að
þeir yrðu háðir Sovétríkjunum — og þá
yrði þess ekki langt að bíða, að þeir glöt-
uðu sjálfstæði sínu.
Þegar við kvöddum hann um nóttina, lá
rósin hvíta á gólfinu. Ég tók hana upp, fór
með hana heim og lagði hana inn í bók
Búkovskýs um líf hans og reynslu og hét
því þar skyldi hún vera, meðan ég mætti
ráða; tákn þess sem sameinaði okkur; eilíf
áminning um árvekni og trylltan hruna-
dans.
Búkovský sagði ótrúlegt, hvað skepnan
maður gæti þolað. „Þú ert trúaður," bætti
hann við, „og við skulum rífast um trúar-
brögð, því að við erum vinir." En milli
okkar og hans stóðu þessi orð: Elskið óvini
yðar eins og sjálfa yður.
Það var ekki laust við ég öfundaði hann.
Hann bar hatrinu vitni, en við stóðum
uppi með kærleikann. Veiklundaðir og for-
dekraðir Vesturlandabúar. Og stendur
ekki einhvers staðar skrifað: Auga fyrir
auga og tönn fyrir tönn, eða: Með illu skal
illt út reka?
Og ég fór heim með hvítu rósina, bjart-
sýnni á framtíð mannsins en ég hafði ver-
ið.
Þrátt fyrir allt, þrátt fyrir hrunadans
stórvelda á hvítum rósum.
Hverthús
heill ævintýraheimur
°9 íðuX?NUm
Litlu börnin lesa ævintýrahús
Hvað skyldi vera inni í ÆVINTÝRAHÚSUNUM/? Þessar
skemmtilegu bœkur opnast þegar knúið er dyra, — og þar
finnum við Hans og Grétu, Rauðhettu, Þrjá litla grísi og
Gullbrá og birnina þrjá. Þetta eru allt klassísk œvintýri sem hér
birtast með óvenjulegum umbúnaði, — elskulegar litlar bcekur
sem gaman er að lesa og skoða. Þorsteinn frn Hatnri hefur þýtt
textann og honum bregst ekki bogalistin frekar en endranœr.
Bræðraborgarstíg 16 Pósthólf 294
83.64
121 Reykjavík Simi 12923-19156