Morgunblaðið - 05.09.2000, Page 64

Morgunblaðið - 05.09.2000, Page 64
>64 ÞRIÐJUDAGUR 5. SEPTEMBER 2000 MORGUNBLAÐIÐ FÓLK í FRÉTTUM Versta rokksveit í heimi, Leningrad Cowboys, í Ameríkuferð sinni. Kati Outinen í Stúlkunni í eldspýtnaverksmiðjunni. AKIKAURISMAKI HEIÐURSGESTIRNIR á kvikmyndahátfð listahátíðar 1989 var giæsilegur hópur evrópskra kvikmyndagerðarmanna. Sann- kallaðar skrautfjaðrir og engin spurning hver var sá skrautlegasti. Leyfum hinum finnska háðfugii norðursins og lifsnautna- manni, Aki Kaurismáki, að eiga þann heiður óskiptan. Aki gerir óvenjulegar, kolsvartar, absúrdgamanmyndir um fólk í álögum á jaðri mannlífsflórunnar. Þær lýsa höfundi sínum að sjálfsögðu, það er ekkert hvers- dagslegt. við manninn né myndirnar hans. Aki er fæddur í Finnlandi 1957 og eftir margvísleg störf, m.a. kvikmyndagagnrýni, hóf hann ungur afskipti af kvikmyndum sem aðstoðarleikstjóri eldri bróður síns, leikstjórans og handritshöfundarins Mika (sem einnig heiðraði fyrrgreinda kvik- myndahátíð með nærveru sinni). Það mun hafa verið við myndina Lygnrinn (’79). Sam- starf bræðranna varð enn nánara. 1980 stýrðu þeir í sameiningu Saimaa ilmiö áður en hann lauk sinni fyrstu mynd upp á eigin . spýtur, sem var Rikos ja rangaistus - Glæp- ur og refsing (’83). Þá tók við tfmabil tón- listarmyndbanda uns hann lauk við Calam- ari Union (’85). Hún var ein fyrsta mynd Villealfa Film Productions, nýstofnaðs kvik- myndaframleiðslufyrirtækis bræðranna. Það hefur staðið á bak við drjúgan skerf finnskra mynda í gegnum árin. Auk þess stofnsettu þeir þekktustu kvikmyndahátíð landsins, The Midnight Sun Festival, sem haldin er norður í Lappahéruðum Finnlands og hefur verið viðkomustaður íslenskra kvikmyndagerðarmanna gegnum árin. Þá rekur Villealfa (nafnið er tileinkað Jean- Luc Godard, dregið af titli myndarinnar Alphaville), kvikmyndahús í höfuðborginni, Helsinki, og víðar. Myndir Akis eru gjaman kenndar við fáránleikann. Á tímabili voru þeir bræður taldir með hugmyndaríkustu og jafnframt ósvífnari, sjálfstæðum kvikmyndagerð- armönnum samtímans. Hvergi smeykir við að fást við ólíkustu viðfangsefni á sinn persónulega, oft óskammfeilna hátt. Fyrstu Aki Kaurismáki í makindum si'num. árin voru bræðurnir, með sínum nöpru háðsádeilum og útúrsnúningum, í ljósára- fjarlægð frá fínnskum hversdagsleika. Unnu sér á sama tíma orðstír á alþjóðlegum kvik- myndahátíðum og voru þegar um miðjan níunda áratuginn þekktustu og virtustu kvikmyndagerðarmenn Finna af yngri kyn- slóðinni. Þetta á einkum við Aki, hann varð er fram í sótti, mikið mun þekktari og virt- ari, ekki síst á erlendri grund, en Mika. Menn hafa misjafnar skoðanir á mun hversdagslegri kvikmyndagerðarmönnum en Aki og óhætt að slá fostu að hann er ekki allra. Hann skrifar sjálfur handrit helstu mynda sinna og söguþráðurinn yfirleitt ákveðinn, sögumennskan skýr en atburða- rásin oftast með eindæmum undarleg, svartsýn og meinfyndin í senn. Persónurnar engir meðaljónar heldur ámóta fáránlegur mannskapur, á jaðri þjóðfélagsins. Gjarnan einfarar, minnipokamenn, áfengissjúklingar og aðrir sem hafa orðið undir í lífsbarátt- unni. En sýnin jafnan skemmtilega frökk og gráglettin, í eilífum li'nudansi á mörkum fírru og veruleika. Aki hefur haft yndi af því að draga upp háðsmynd af kvikmyndagreinunum, ekki síst vegamyndinni og tragedíunni. Skrumskæla þær á sinn óheflaða, persónulega hátt. Sér til fulltingis hafði hann listamann sem verður að geta sérstaklega þegar fínnsk kvikmynda- gerð og einkum Aki Kaurismáki er hafður í huga. Þessi maður var hinn einstaki og ógleymanlegi leikari Matti Pellanpaa, hjart- að í fjölda Kaurismakamynda. Vesældarlegt útlit hans smellpassaði við tregafulla utan- garðsmenn höfundarins. Matti var engu síðri sem listamaðurinn og bóheminn í La Vie de Boheme (’92), hann var hæfileikabrunnur sem lést langt fyrir aldur fram, missir hans er mikill og á sinn máta verða kvikmyndir Aki aldrei þær sömu eftir. Það er ekki úr vegi að flokka þá saman, Aki, Jim Jarmisch og okkar eigin Friðrik Þór. Það er engin ný bóla. Þessir ágætu lista- menn allir hafa sitthvað lært hver af öðrum og þótt þeir séu úr sitt hverju heimshorninu hefur skyldleiki þeirra sem listamanna fært þá saman. Friðrik og Jarmusch hafa báðir notið krafta sama framleiðandans, Jim Stark, og Jarmusch kemur fram í smáhlut- verki í Leningrad Cowboys Go America. Annars er engin ástæða til að reyna að spyrða þá saman, þeir standa allir óstuddir. Frjósamasti kaflinn á listamannsævi Aki eru árin frá ’88 til ’92. Á þessu tímabili voru allar myndir hans sýndar hérlendis, hver rúsínan rak aðra. Utgáfa leiksljórans af höfuðverki meistarans sem heitir því hákárismakalega nafni; Hamlet Goes Bus- iness (’87), mun hafa verið sýnd hérlendis. Síðan koma Ariel (’88); Leningrad Cow- boys...(’89); Stúlkan íeldspýtnaverksmiðj- unni (’90), Ég réð leigumorðingja - Vertrag mit meinem Killer (’91), (í samvinnu við Þjóð- verja); Bóhemalíf - Boheemielámaa (’92). Síðan hefur þessi sérstæði meistari jaðar- tragikómedía gert einar sjö myndir, mér vit- anlega hefur engin þeirra verið sýnd hér- Iendis. Síðasta verkið hans, Juha, var frumsýnd í fyrra og hlaut jákvæða dóma. Við skulum vona að hans verði minnst á þeirri kvikmyndahátfð sem er í uppsiglingu um mánaðamótin september-október. Sæbjörn Valdimarsson SIGILD MYNDBOND LENINGRAD COWBOYS GO AMER- ICA (1989) „Leningrad Cowboys" er versta rókk- hljómsveit í veröldinni, í upphaíl er umboðs- manni hennar (Matti Pellanpaa), tilkynnt að hún gæti átt einhverja möguleika í Ameríku. Vestur fer bandið og við tekur ein undarleg- asta hljómleikaferð kvikmyndasögunnar. Umhverfíð eyðileg llatneskja í jarðarlitum eða grámygluleg úthverfi óaðlaðandi borgar- landslags. Ferðin hefst í New York og stefn- an tekin á Mexíkó, í afdönkuðum kádilják. Gott ef látinn bassaleikari hljómsveitarinnar er ekki njörvaður niður á toppinn í kistu sinni. Hollingin á hljómsveitinni er í takt við rammann, stjarfir hallærislúðar í einhvers- konar sinnuleysisdái, með undarlega hár- greiðslu og enn furðulegri skóbúnað. Jafnvel ungbörnin í stfl. Minnir á mynd Jarmusch, Stranger Than Paradise, í útliti, er þó engri lík. Geggjuð mynd í alla staði og þær gerast varla frumlegri né fyndnari. Tónlistin er ekki góð en myndin er mögnuð upplifun sem er að vísu ekki við allra hæfi. STÚLKAN í ELDSPÝTNAVERK- SMIÐJUNNI - TULITIKKUTEHT- AAN TYTTÖ (1989) ★★★% Ein hrikalegasta tragikómedía kvikmynda- sögunnar gerir söguna af litlu stúlkunni með eldspýturnar að skemmtilestri í samanburði við þær hörmungar og niðurlægingu sem tit- ilpersónan, Iris (Kati Outinen), má þola. Stúlkukindin leigir hjá móður sinni og fóstur- föður sem hirða markvisst af henni launa- tékkann sem hún þrælar fyrir í niðurdrep- andi færibandavinnu (límir miða á eldspýtu- stokka). Örlítill sólargeisli kemur inn í þetta svartnættishelvíti í líki töffara sem serðir konuna, svo er það búið frá hans hálfu og myrkrið tekur við, ægilegra en nokkru sinni fyrr. Mamma og fóstri sífull fyrir vinnulaunin og hún ólétt eftir þetta næturævintýri og fað- irinn tilvonandi segir henni að eyða fóstrinu. Reynir að kætast yfir gamanmynd en hún veldur bara meiri sálarangist. Þá sér stúlkan villu síns vegar og brettir allt í einu upp erm- arnar og jafnar um sína ójafnaðarmenn. Þú sérð ekki svartari gamanmynd. ARIEL (1988) ★★★% Blanda film noir og vegamyndar um Taisto (Turo Pajala), guðsvolaðan námuverkamann sem missir vinnuna í Norður-Finnlandi og heldur suður á bóginn í von um betra líf. Far- artækið lúinn kádiljákur sem vinur hans gef- ur honum og skýtur sig síðan. Taisto nær til Helsinki, fær einhverja skítavinnu, svefn- pláss í rónabæli og er rændur aleigunni. Ljósi punkturinn er stöðumælastúlka sem tekur sér far með kádiljákinum útí lífið. Þrátt íyrir allt gamansöm og endirinn mjög svo hamingjusamlegur. Líkt og í öðrum bestu myndum leikstjórans/handritshöfundarins, nýtur svartagallshúmorinn sín vel, fólkið og umhverfið mun vonlausara og klaufskara en dæmi eru um. Gestir opnunarinnar grandskoðuðu myndir Javiers. Morgunblaðið/Amaldur Javier Gil frá Úrúgvæ sýnir ■ Galleríi Reykjavík Glöggt er gests augað MIÐVIKUDAGINN 30. ágúst opnaði myndlistarmaðurinn Javier Gil frá Urúgvæ sýna fyrstu sýn- ingu hér á landi í Gallerí Reykja- vík. Javier hefur starfað víða í Évrópu en hefur dvalist hér síðan í maí ásamt unnustu sinni, Ásdísi Pétursdóttur. Innblásturinn að mörgum verkanna á sýningunni, sem eru bæði kolateikningar og ol- íumálverk, sækir þessi suður-am- eríski listamaður í íslenskan veru- leika og norræna goðafræði og er fróðlegt að sjá hvaða augum þessi langt að komni gestur lítur land og þjóð. Sýningin stendur yfir til 20. september. Javier Gil við eitt af sínum kröftugu verkum. Listamaðurinn heldur hér utan um tengdamóður sína Sólveigu Jóns- dóttur sem stendur við hlið dóttur sinnar, Ásdísar Ýrar Pétursdóttur, unnustu Javiers. Með þeim er Þórir Sigurðsson.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.