Morgunblaðið - 01.12.1971, Blaðsíða 16

16
MORGÖNBLAÐIÐ, MIÐVTKUDAGUR L DESEMBER 1971
Útgofandi hf. Árvakur, Raykjavlk,
Framkvaamdastjóri Hsraldur Svainsson.
Rilatjórar Matthías Johannaesen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Aðatoðarritatjóri Styrmir Gunnarsaon.
Ritfltjómarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsaorv.
Fréttastjóri Bjöm Jóhannsson.
Auglýaingastjóri Ami Garðar Kriatinseon.
Ritstjóm og afgreiöala Aðalstrasti S, sfmi 10-100
Augiýsingar Aðalatrasti 6, simi 22-4-80.
Áakriftargjald 195,00 kr. £ mðnuði innanlands.
f leuaaaölu 12,00 kr. eintakið.
viðunandi hætti. Hin uppvax-
andi kynslóð ungra íslend-
inga hefur ekki af eigin raun
kynnzt þeim hættum, sem að
smáþjóð geta steðjað í okkar
heimi. Þetta unga fólk á ákaf-
lega bágt með að trúa því, að
til þess geti komið, að á ís-
land verði ráðizt. Innrásin í
Tékkóslóvakíu 1968 hefur
ekki reynzt þessu unga fólki
nægileg sönnun fyrir því
hvaðan hættan stafar. Þegar
minnzt er á Tékkóslóvakíu,
bendir það á Víetnam — og
síðar samþykkti Alþingi, að
vamarsamningnum skyldi
sagt upp, en ekki leið langur
tími þar til þáverandi ríkis-
stjórn, sem skipuð var full-
trúum Framsóknarflokks, Al-
þýðuflokks og Alþýðubanda-
lags, komst að þeirri niður-
stöðu, að öryggi þjóðarinnar
væri ekki nægilega tryggt
með því að láta varnarliðið
hverfa úr landi. Þannig hafa
allir íslenzkir stjórnmála-
flokkar fyrr á árum komizt
að sömu niðurstöðu í öryggis-
Á mörkum austurs og vesturs
I fullveldisdaginn 1. desem-
ber, ber okkur fyrst að
minnast með virðingu þeirra
manna og þeirra kynslóða,
sem leiddu sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar fram til þess
merka áfanga, sem fullveldi
íslands á árinu 1918 var og
þeirra, sem baráttunni héldu
áfram, þar til lokamarkinu
var náð með lýðveldisstofnun
1944. Okkur ber einnig að
minnast þess fólks og þeirr-
ar kynslóðar, sem á þeim
tíma, sem liðinn er frá full-
veldinu, hefur rutt íslenzku
þjóðinni braut frá fátækt til
bjargálna og nú á síðustu ára-
tugum að því marki að vera
í hópi þeirra þjóða, sem veita
þegnum sínum bezt lífskjör.
Þá er ekki síður ástæða til að
minnast með þakklæti þeirra
manna, lifandi og látinna, sem
hafa með farsælum hætti
tryggt sjálfstæði og öryggi
íslenzku þjóðarinnar í við-
sjárverðum heimi á þeim ár-
um, sem liðin eru frá því
að lýðveldi var stofnað á
Þingvöllum. Það kostaði oft
harða baráttu að vísa þjóð-
inni réttan veg og sú barátta
stendur enn. Þess vegna er
sérstaklega ánægjulegt að
geta á fullveldisdaginn skýrt
frá því, eins og fram kemur
annars staðar í Morgunblað-
inu, að nú liggur ljóst fyrir,
að þingmeirihluti er ekki til
staðar til þess að gera ísland
varnarlaust.
En senn líður að því, að
ungar og uppvaxandi kynslóð
ir taki við þeim arfi, sem
hinir eldri skila af sér með
svo einstæðum hætti.
XXX
Einmitt af þessu tilefni er
ástæða til að fjalla um ungt
fólk á íslandi í dag og af-
stöðu þess til stöðu þjóðarinn-
ar í þeim heimi, sem við nú
búum í. Almennt talað er
Ijóst, að viðhorf æskufólks til
ríkjandi skipunar mála, hvort
sem er í innanlandsmálum
eða alþjóðamálum, einkenn-
íst af efasemdum um gildi og
réttmæti þess sem er. Þetta
er ekkert einangrað fyrir-
brigði hér á íslandi. Öllu held
ur má segja, að efinn gagn-
vart því, sem er, setji sterk-
an svip á þessa kynslóð á
Vesturlöndum og jafnvel víð-
ar um heim.
Ungt fólk dregur í efa verð-
mætamat velmegunarþjóðfé-
lagsins. Það hefur ekki sjálft
tekið þátt í þeirri hörðu bar-
áttu, sem foreldrar þess hafa
háð fyrir þeirri velmegun,
sem nú ríkir og kann ekki af
þeim ástæðum að meta árang
ur þeirrar baráttu. Hin nei-
kvæðu viðbrögð æskufólks
gagnvart velmegunarþjóðfé-
laginu birtast okkur í hippa-
menningu nútímans. Ungt
fólk tortryggir líka þá skip-
an alþjóðamála, sem við höf-
um að mestu búið við frá lok-
um heimsstyrjaldarinnar síð-
ari og spyr hvaða vit sé í að
sóa gífurlegum fjármunum í
vopnabúnað og styrjaldir.
Friðarþráin hefur kannski
sjaldan verið jafn sterk og
meðal æskufólks í dag.
XXX
Fátt er meira virði en sú
reynsla, sem einstaklingar og
þjóðir afla sér á lífsleiðinni.
Eldri kynslóð íslendinga öðl-
aðist dýrmæta reynslu í
heimsstyrjöldinni síðari, þeg-
ar ísland var hernumið, þrátt
fyrir yfirlýsingu um ævar-
andi hlutleysi. Þessi lífs-
reynsla hefur jafnan síðan
mótað mjög afstöðu þessa
fólks til öryggismála þjóðar-
innar. Næsta kynslóð á eftir
og þ. á m. margir þeir, sem
nú eru á miðjum aldri upp-
lifði kalda stríðið, þegar það
geisaði af fullri hörku. Þeir
kynntust af eigin raun þeim
kvíða og ótta, sem fólk var
haldið á erfiðustu árum kalda
stríðsins. Sú reynsla, sem
þeir þá fengu, hefur markað
afstöðu þeirra síðan. Mikill
meirihluti þeirrar • kynslóðar
er sannfærður um nauðsyn
þess, að við íslendingar
tryggjum öryggi okkar með
kannski ekki að ástæðu-
lausu.
XXX
I dag stöndum við frammi
fyrir þeirri spurningu í
fyrsta lagi, hvort hlutleysi
sé nægileg vörn fyrir íslenzku
þjóðina, í öðru lagi, hvort að-
ild að Atlantshafsbandalaginu
ein saman sé nægileg trygg-
ing fyrir sjálfstæði þjóðarinn-
ar og í þriðja lagi, hvort
nauðsynlegt sé fyrir okkur
að halda áfram að treysta
öryggi landsins með ein
hvers konar varnarsamstarfi
við aðrar þjóðir. Framvinda
þessara mála veltur öðru
fremur á hinum yngri kyn-
slóðum fslendinga. Sjálfsagt
er, að unga fólkið íhugi þessi
mál vel og rækilega, áður en
það kemst að sinni niður-
stöðu. Það er engin ástæða til
annars en að ræða öryggis-
mál þjóðarinnar fordóma-
laust og málefnalega, án æs-
ings og upphlaupa. En reynsl-
an talar sínu máli.
Vorið 1940 gekk brezkur
her á land á íslandi, þrátt fyr-
ir yfirlýsinguna um ævarandi
hlutleysi og vitað var, að
Hitler hafði í hyggju að
senda hersveitir til íslands.
Á þessum tíma voru margir
af mætustu mönnum þjóðar-
innar þeirrar skoðunar, að
hlutleysi væri okkar bezta
vörn. í þeirra hópi var Bjarni
Benediktsson. En hann, eins
og margir aðrir, skipti um
skoðun, þegar fengin reynsla
sannfærði hann um, að í hlut-
leysi fælist engin trygging.
Við gerðumst aðilar að At-
lantshafsbandalaginu 1949 og
þá var því lýst yfir, að hér
yrði ekki her á friðartímum.
En tveimur árum seinna var,
að beztu manna yfirsýn, talið
nauðsynlegt að gera sérstak-
an samning við Bandaríkin
um varnir íslands. Þá var
meirihluti Alþingis sömu
skoðunar, en Sjálfstæðisflokk
ur og Framsóknarflokkur
voru við stjórn. Fimm árum
málum þjóðarinnar, þegar til
kastanna hefur komið.
XXX
En nú er því haldið fram,
að tími sé kominn til breyt-
inga í þessum efnum. Hvað
hefur þá breytzt í veröldinni
í kringum okkur?
Menn gera sér nú vonir
um, að betri horfur séu á frið
samlegri sambúð milli vestr-
ænna ríkja og þeirra, sem
búa við sósíalískt þjóðskipu-
lag en áður. Kalda stríðið er
ekki jafn hart og áður. Vonir
standa til, að í okkar heims-
hluta megi á næstu árum tak-
ast að komast að samkomu-
lagi um, hvernig tryggja
megi öryggi Evrópuríkja. Við
verðum að fylgjast vandlega
með þessari þróun og verða
þátttakendur í henni, vegna
þess, að hún getur skipt sköp-
um um sjálfstæði okkar í
framtíðinni og ekki síður
vegna hins, að við viljum
ekki að erlent varnarlið dvelji
hér um aldir og ævi.
En þetta eru einungis von-
ir, sem ekki eru orðnar að
veruleika. Sá veruleiki, sem
við stöndum frammi fyrir í
dag, er mun nærtækari. Allt
í kringum okkur er hafið fullt
af herskipum og kafbátum.
Herflugvélar sveima nær
daglega í kringum ísland. Að
því leyti erum við á mörkum
austurs og vesturs. Við erum
ekki eina þjóðin við norðan-
vert Atlantshaf, sem hefur
áhyggjur af þessari þróun.
Frændur okkar Norðmenn
hafa enn þyngri áhyggjur en
við. En þá er þess að gæta,
að Norðmenn hafa orðið fyr-
ir þeirri reynslu, sem við höf-
um ekki haft kynni af, að
land þeirra hefur verið her-
numið af fjandsamlegum öfl-
um. Þess vegna hafa þeir ef
til vill gleggri skilning á því
en við, að hver sjálfstæð
þjóð þarf að tryggja öryggi
sitt. En Norðmenn verða líka
margs að gæta. Þeir vita, t.d.
að ef þeir vildu gera varnar-
Magnús Jónsson á Varðarfundl:
Stefnt að þrúgandi
ríkisafskiptum
Nauðsynlegt að ríkisstjórn
inni sé veitt aðhald
Magnús Jónsson alþingismað-
ur flutti ræðu á aðalfundi
Landsmálafélagsins Varðar, sem
haldinn var í gærkvöldi, og
kaiiaði hana: Eru aukin rikisaf-
skipti yfirvofandi?
Sagði hann í upphafi máls
sins, að raunar væri ástæðulaust
að spyrja svo, þar sem allur
þorri landsmanna gerði sér
grein fyrir, að þessi væri stefn-
an.
Alþingismaðurinn lagði á það
álierzlu, að með nýju haftakerfi
væri stigið spor aftur á bak.
Þess vegna væri nauðsynlegt,
að þjóðin veitti ríkisstjórninni
aðliald. Ella drægjumst við aft-
ur úr í stað þess að stíga mörg
skref fram á við með því að
beizla þá orku, sem í þjóðinni
byggi, það framtak, sem fram
liefði komið á undanfömum ár-
um.
SJÁLFSTÆÐISFLOKKURINN
ER MERKISBERI
FRJÁLSRÆÐIS
Magnús Jónsson sagði, að
stjómarflobkamir hefðu alilir
lagt áherzliu á aufciii rífcisaf-
skipti. Framsóiknarflokkurinn
ætti að vís'u vegna stefnu sinn-
ar að standa þar á móti, en
Framh. á bls. 31
sáttmála við aðra þjóð, t.d.
eitthvert aðildarríkja At-
lantshafsbandalagsins, mundi
sovézkur her taka sér stöðu í
Finnlandi. Svo einfalt er það.
Okkar unga fólk þarf að hug-
leiða, hvers vegna hafið í
kringum ísland er fullt af
herskipum. Og þá gagnar
ekki að svara því til, að það
sé vegna veru bandarísks
varnarliðs á íslandi. Norður-
Atlantshafið missir ekki
hernaðarþýðingu sína, þótt
varnarliðið hverfi frá íslandi
og ísland missir ekki hernað-
arþýðingu sína þótt varnar-
liðið hverfi á brott. En
reynsla annarra á að geta
kennt okkur, að rússneska
stórveldið krefst áhrifa, þar
sem það sér tækifæri til. Er-
um við ófærir um, íslending-
ar, að læra af reynslu ann-
arra? Er það nauðsynlegt til
þess að augu okkar unga
fólks opnist, að við verðum
fyrir reynslu leppríkja A-
Evrópu?
XXX
Ungt fólk er alþjóðlega
sinnað. Það hefur á yngri ár-
um ferðazt meira en foreldrar
þess og kynnzt fleiri þjóðum
en hinir eldri áttu kost á, á
þeirra aldri. Þessi staðreynd
gerir það að verkum, að þetta
unga fólk ætti að hafa meiri
skilning en hinir eldri á nauð-
syn samstarfs þjóða í milli.
Við lifum á þeim tímum, þeg-
ar engin þjóð getur staðið
ein, hún þarf að bindast öðr-
um þjóðum traustum vina-
böndum. Það þurfum við Is-
lendingar ekki síður og raun-
ar miklu fremur en aðrar
þjóðir — vegna smæðar okk-
ar. Þess vegna eigum við að
ganga djarflega til samstarfs
við þær þjóðir, sem okkur
eru skyldastar og hafa sýnt
okkur mesta vináttu, skiln-
ing og traust. Þetta eigum
við að gera, bæði í þeim mál-
efnum, sem varða öryggi
okkar og á sviði viðskipta-
mála og menningarmála.
Morgunblaðið fullyrðir hik-
laust, að mikill meirihluti ís-
lendinga, miðaldra og éldri,
hafi gert sér þetta ljós. En
Morgunblaðið gerir sér líka
grein fyrir því, að unga kyn-
slóðin er ennþá efafull og tor-
tryggin. Hún hefur rétt til
þess og afstaða hennar er
skiljanleg. Hið eina, sem hin-
ir eldri geta krafizt er það,
að þessi uppvaxandi kynslóð
Islendinga ræði þessi mál,
öryggismál þjóðarinnar, for-
dóma- og hleypidómalaust á
grundvelli þeirra staðreynda,
sem fyrir liggja, og fenginn-
ar reynslu. Þá þarf heldur
ekki að efast um. hver niður-
staðan verður.
Magnús Jónsson