Morgunblaðið - 26.02.2006, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Þ
egar raunin er sú að ein af hverjum þremur konum í
heiminum mun verða fyrir nauðgun eða heimilis-
ofbeldi á ævinni er um að ræða þátt sem hefur mikil
áhrif á líf allra kvenna,“ sagði leikskáldið og bar-
áttukonan Eve Ensler í viðtali í Morgunblaðinu fyr-
ir ári. „Jafnvel þótt kona hafi ekki enn orðið fyrir
slíku ofbeldi veit hún að það gæti átt eftir að gerast,
sem skilgreinir tilveru hennar, á meðvitaðan eða ómeðvitaðan
hátt.“
Eve Ensler skrifaði leikritið Vagina Monologues eða Píkusögur
sem frumsýnt var í Borgarleikhúsinu vorið 2001 og naut fádæma
vinsælda. Kveikjan að verkinu var samtal Ensler við aðra konu um
tíðahvörf og kvenlíkamann. „Talið barst að hennar eigin píku, sem
hún gat varla nefnt á nafn, og ég ætlaði varla að trúa því hvernig
hún talaði um hana. Þetta fékk mig til að ræða við fleiri konur um
píkuna og áður en ég vissi af var ég komin á kaf í pælingar um vit-
und kvenna um kynferði sitt og líkama,“ sagði Ensler. Hún tók í
framhaldinu viðtöl við yfir 200 konur og úr urðu Píkusögur. Segja
má að þar sé tekinn fyrir reynsluheimur kvenna, séð frá sjónarhóli
píkunnar. Ef horft er þaðan, í hverju lendir píkan á lífsleiðinni?
Verkið samanstendur af sögum kvenna sem flytjendur ljá rödd
sína og óhætt er að segja að útkoman kalli til skiptis fram tár og
bros. Píkusögur hafa verið settar upp um heim allan og hafa verið
notaðar sem baráttutæki gegn kynbundnu ofbeldi. Kynferði
kvenna og styrkur þeirra eru upphafin og konur eru hvattar til að
virða og vernda líkama sinn og sjálfstæði. Sýningarnar eru not-
aðar sem grunnur að umræðum um kynbundið ofbeldi og marg-
víslegar uppákomur hafa verið skipulagðar í tengslum við þær. Í
fyrra komu 2300 uppsetningar á Píkusögum fyrir augu áhorfenda
um víða veröld.
Hádegisfundur með þingkonum
Árið 1998 voru V-dagssamtökin stofnuð í tengslum við Píkusög-
ur. Þetta eru alþjóðleg samtök sem hafa að markmiði að binda
endi á ofbeldi gegn konum. Íslenskum V-dagssamtökum var síðan
komið á fót árið 2002. Þau hafa lagt sérstaka áherslu á að berjast
gegn nauðgunum og hafa beint spjótum sínum að vinanauðgunum.
Ólíkt því sem margir myndu ætla eru þrír af hverjum fjórum
nauðgurum vinir og kunningjar þolenda. Samtökin hafa viljað
beina kastljósinu að gerendum nauðgana og minna á að ábyrgðin
er alltaf þeirra. Þau hafa meðal annars hlotið verðlaun fyrir aug-
lýsingaherferðir sínar og hafa verið valin fyrirmynd annarra V-
dagssamtaka í Evrópu. Þann 1. mars verður haldið upp á V-daginn
í fimmta sinn hér á landi og það er þá sem þingkonur stíga á stokk
og flytja Píkusögur.
„Hugmyndin kviknaði á V-deginum í fyrra þegar Eve Ensler
kom hingað til lands,“ segir Þórey Vilhjálmsdóttir hjá V-dags-
samtökunum. „Af því tilefni ákváðum við að halda óformlegan há-
degisfund með nokkrum þingkonum og ræða málin. Við buðum
Jónínu Bjartmarz, Kolbrúnu Halldórsdóttur, Guðrúnu Ögmunds-
dóttur og Sólveigu Pétursdóttur. Þær veltu fyrir sér hvernig þær
gætu tekið þátt í baráttunni gegn ofbeldi á konum og Ensler kom
með þessa hugmynd. Hvað með að alþingiskonur Íslands flyttu
Píkusögur? Þær tóku þrusuvel í þetta og strax var byrjað að út-
færa hugmyndina,“ segir Þórey.
Ensler hefur fengið nafntogaðar konur til að flytja textann vítt
og breitt um veröldina og þetta er ekki í fyrsta sinn sem þingkonur
flytja verkið. Að allar þingkonur einnar þjóðar, sem yfirhöfuð
verða staddar á landinu á sýningardaginn, taki þátt, er hins vegar
einsdæmi. Flytjendur verða 18 talsins.
Nauðganir og heimilisofbeldi eru vel falið ofbeldi
Þórey bendir á að nauðganir og heimilisofbeldi séu vel falið of-
beldi og yfirleitt þori fórnarlömbin lítið að tala um það. Fjöldi
kæra segi því ekki til um fjölda atvika. Hins vegar megi benda á að
þegar íslensku V-dagssamtökin voru stofnuð fyrir fjórum árum
var 21 nauðgun tilkynnt eftir Verslunarmannahelgina, en ekki hafi
enn verið tilkynnt um nauðgun eftir síðustu Verslunarmannahelgi.
„Ég endurtek að það þarf ekki að þýða að engin nauðgun hafi
átt sér stað, síður en svo. Þetta er engu að síður skref í rétta átt.
Þegar við stofnuðum samtökin fannst okkur eins og samfélagið
væri hreinlega búið að samþykkja að nauðganir væru sjálfsagður
fylgifiskur Verslunarmannahelga. Auðvitað eru þær það ekki,
ekki frekar en ofbeldi gegn konum almennt,“ segir Þórey og bætir
við að þessum hugsunarhætti verði að berjast gegn.
Og nú hafa þingkonur landsins sameinast í baráttunni og ákveð-
ið að ljá konum í Píkusögum rödd sína. Sýningin verður þann 1.
mars kl. 20.00 á stóra sviði Borgarleikhússins. Hægt er að nálgast
miða í miðasölu leikhússins og miðaverð er 2000 kr. Ágóðinn renn-
ur til forvarnarstarfs V-dagssamtakanna. Söfnunarféð verður
meðal annars notað til að fjármagna nýja herferð gegn nauðg-
unum, þar sem ungir karlmenn taka fyrir þær „mýtur“ sem eru í
samfélaginu í tengslum við ofbeldi á konum.
„Það hefur verið mikill kraftur í þingkonunum og þær hafa verið
ótrúlega jákvæðar. Að fá þær til að kafa ofan í efnið og setja sig inn
í sögurnar með þessum hætti er frábært,“ segir Þórey. „Þetta eru
valdamiklar konur og ef einhver getur haft áhrif og látið eitthvað
af sér leiða, þá eru það þær.“
Í tilefni af V-deginum næsta miðvikudag verður
leikritið Píkusögur flutt í Borgarleikhúsinu. Flytj-
endur eru engar aðrar en alþingiskonur Íslands.
Sigríður Víðis Jónsdóttir heyrði af baráttunni
gegn kynbundu ofbeldi og ræddi við leikstjóra og
þingkonur. Eða ættum við að segja leikkonur?
Þingkonur segja sö
Arnbjörg Sveinsdóttir, Sigurlín Margrét Sigurðardóttir, Kolbrún Halldórsdóttir, María Ellingsen, Guðrún Ögmundsdóttir og Jónína Bjartmarz í æ
sigridurv@mbl.is
„Það er heiður fyrir okkur að fá að leggja þessu málefni lið
og hefur verið mjög ánægjulegt. Það er náttúrlega af-
skaplega skemmtileg tilbreyting að fara úr daglegum störf-
um á Alþingi og upp á svið í Borgarleikhúsinu,“ segir Arn-
björg Sveinsdóttir.
Eitt af atriðunum sem hún tekur þátt í fjallar um skapa-
hár og rakstur. „Það er um þá kröfu sem virðist vera til
staðar, gjarnan af hálfu karlmanna, að konur raki sig, og um
það hvaða tilgang skapahárin hafa sem
vörn fyrir kynfærin. Þau hafa hlutverki að
gegna. Þessi umræða, eins og allt annað í
verkinu, gengur út á að bera virðingu fyrir
því sem leikritið snýst um, nefnilega pík-
unni.“
Arnbjörg segir góðan anda í hópnum.
„Það hefur myndast svolítil stelpustemn-
ing, sem er virkilega gaman. Þetta er dálít-
ið eins og á unglingsárunum, svona stelpu-
hópur saman að tala, skríkja og hlæja yfir einhverjum
atriðum. En auðvitað er verkið líka átakanlegt og erfiðir
hlutir sem þarna er fjallað um,“ segir Arnbjörg.
Spennandi að vera með
„Það er þannig með öll mál að þau þurfa að komast upp
á yfirborðið og vera rædd, til að hægt sé að taka á þeim
með afgerandi hætti. Flutningurinn á Píkusögum og umfjöll-
unin í kringum þær verður vonandi til að vekja umræðuna
um kynbundið ofbeldi. V-dagssamtökin hafa unnið gott starf
á því sviði. Það er athyglisvert að þetta unga fólk skuli
standa að þessu með svona myndarlegum hætti,“ segir
Arnbjörg. Hún bætir við að hún hafi séð Píkusögur á sínum
tíma í Borgarleikhúsinu og segir hlæjandi að þá hafi verkið
verið flutt af „alvöru leikkonum“.
„Mér fannst leikritið magnað og þótti því mjög spennandi
að fá að taka þátt í því. Síðan verður að koma í ljós hvernig
flutningurinn verður hjá okkur! Ég reikna ekki með að þetta
verði jafnbrilljant og hjá leikkonunum um árið, en við skulum
sjá … María Ellingsen er náttúrlega snillingur í að laða það
fram í fólki sem hægt er.“
Arnbjörg Sveinsdóttir
Hárvöxtur og
stelputal
Síðan verð-
ur að koma í
ljós hvernig
flutning-
urinn verður
hjá okkur …
Píkusögur verða túlkaðar á táknmáli og heyrnarlausir geta því ver-
ið meðal áhorfenda. Ein af þeim sem flytja verkið er einmitt
heyrnarlaus og mun sjálf nota táknmál í flutningi sínum. Það er
Sigurlín Margrét Sigurðardóttir, varaþingkona hjá Frjálslynda
flokknum. Eins og aðrir flytjendur ljær hún annarri konu rödd sína,
eða ættum við að segja hendur? Textann mun hún nefnilega flytja
á táknmáli og túlkur mun raddtúlka.
„Í flutningi mínum er að finna upplestur á Píku-ótíðindunum sem
fjalla um umskurð kvenna í heiminum. Þar
er limur karlmanna notaður sem samlíking,
það er ef limurinn fengi sömu meðferð og
það sem píkan hjá milljónum kvenna hefur
þurft að þola,“ segir hún. „Svo vona ég að
áhorfendur haldi niðri í sér andanum þegar
kemur að raðfullnægingarstununni í leikrit-
inu!“
Hún bendir á að viðfangsefni Píkusagna sé vissulega viðkvæmt
og orðið „píka“ sé til dæmis ekki dagsdaglega í orðaforða fólks.
Að nauðga er ekki „kúl“
Sigurlín Margrét segir það hafa verið mikla upplifun að taka þátt
í æfingum á Píkusögum. „Við höfum fengið að nálgast viðfangs-
efnið á skemmtilegan hátt og áttum til dæmis afar fróðlega kvöld-
stund með Jónu Ingibjörgu kynfræðingi. Að fá slíka stund var mér
og sennilega öllum konunum ómetanlegt, því eftir á hugsaði mað-
ur kannski á annan hátt um viðfangsefnið. Píkan er ekki bara hlut-
ur heldur líka eitthvað persónulegt sem verður að hlúa að, varð-
veita og sinna, á nákvæmlega sama hátt og manni þykir vænt um
sjálfan sig,“ segir hún.
„Mér finnst uppátækið vera snilld, það er að setja Píkusögur
upp með þessum hætti, og er afar stolt yfir að fá að taka þátt í
því. Boðskapurinn er þjóðþrifaverk – eins og slagorðið segir: Of-
beldið burt – hverju nafni sem það nefnist. V-dagssamtökin hér-
lendis hafa frá stofnun beitt sér í baráttunni gegn nauðgunum.
Þau beina kastljósinu að gerendum nauðgana og minna á að
ábyrgðin er alltaf þeirra og í hvaða kringumstæðum sem er. Það
finnst mér borðleggjandi barátta og þetta verkefni mun skila sér í
því að það að nauðga er ekki lengur „kúl“, verður aldrei og hefur
aldrei verið.“
Sigurlín Margrét Sigurðardóttir
Ef limur fengi sömu
meðferð og píka
Píkan er ekki
bara hlutur heldur
líka eitthvað
persónulegt.