Morgunblaðið - 26.02.2006, Blaðsíða 34

34 SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Það góða við listina er að hún lætur ekkiað stjórn frekar en höfuðskepnurnarog má hér vísa til málsháttarins al-kunna: þó að náttúran sé barin meðlurk leitar hún út um síðir. Skrifari
enginn áróðursmaður fyrir ákveðnar listastefnur
og hefur aldrei verið, flytur engan boðskap um
kórréttar lausnir. Heldur sér einnig á hliðarlín-
unni og er talsmaður fjölbreytni og ferskra ný-
hugsana á öllum vígstöðvum þó einkum innan
marka myndlistarinnar eins og hugtakið var
lengstum skilið verklega séð. Það heitir einfald-
lega að hann virðir eldri gildi en um leið er víðs
fjarri að hann hafni þeim nýju, telst þó alfarið
andvígur fjarstýrðum sveiflum sem reglulega
vilja gerast allsráðandi þótt efast megi um inn-
takið, nú síðast inni í myndinni að rjúfa öll skil
milli listgreina. Áður voru það einstaklingar og
fámennir hópar sem breyttu umhverfi listarinnar
en á seinni tímum hafa orðið mikil hvörf á vett-
vanginum, annars vegar stíf og mjög umdeilan-
leg markaðssetning, hins vegar fræðileg sam-
ræða hvar orðið þrengir hinu mynd- og
skynræna í bakgrunninn. Orðræðan haft svo
mikið vægi í myndlistarskólum á seinni árum að
eiginlega voru þeir farnir að útskrifa rithöfunda í
bland (!), leggja höfuðáherslu á sundurgreiningu
og útlistun í stað upplifunar.
Samtímis hefur vægi og stjórnsemi sýningar-
stjóra aukist til mikilla muna og sér engan enda á
þeirri þróun og ekki allir með hýrri há yfir fram-
vindunni, einkum eldri kynslóðir sem vita að sýn-
ingarstjórar hafa alltaf verið til en lengstum hald-
ið sig til hlés. Við hæfi að herma hér aðeins af
sýningu verka Pierre Soulages á Ordrupgaard í
útjaðri Kaupmannhafnar sem lauk 12. febrúar og
vakti að sjálfsögðu mikla athygli. Dönsku blöðin
slógu því upp að franski áhrifavaldurinn væri enn
virkur þrátt fyrir árin 87 að baki, meðan allir
helstu sporgöngumenn hans í Danaveldi væru
horfnir til feðra sinna! Jafnframt að hann hafi
sjálfur valið verk á sýninguna og fundið hverju
þeirra stað á veggjunum. Væri af þeirri gerð
listamanna sem gætu vísað svo til hvaða sýning-
arstjóra sem væri til atvinnumiðlunar!
Nú hefur orðið nokkur breyting á hlutun-um, forsmekkurinn stofnun akademíumeð gamla sniðinu í New York fyrir ára-
tug eða svo, sem án tafar varð vinsælasti lista-
skóli vestan hafs, nemendum aftur haldið að
vinnu en samræðunum vísað til síns heima, kaffi-
húsanna. Vinnan varð á ný drifkrafturinn og
nemendum skylt að vera sýnilegir í skólastof-
unum, fátt ömurlegra fyrir lærimeistarana en að
koma að tómum kennslustofum eða nemendum í
samræðum yfir kaffibolla og kleinuhringjum.
Spursmálið ekki stílar, stefnur, íhaldsemi né
framúrstefna, einungis traust grunnmenntun og
yfirsýn.
Frá flestu þessu hef ég áður greint en end-
urtek hér vegna þess að nú berast óvæntar frétt-
ir frá Stokkhólmi og Kaupmannahöfn. Nýverið
mátti lesa í sænska blaðinu Expressen, að nem-
endur listaakademíunnar væru aftur farnir að
mála af krafti og var höfundur greinarinnar, hall-
ur undir hugmyndalist, ósáttur við þá framvindu.
Hann var þó nógu heiðarlegur til að gæta hlut-
lægni í skrifi sínu og bætir við að málverkið sé í
slíkum uppgangi að jafnist á við níunda áratug-
inn. Sem kunnugt er varð mikil sprenging í list-
heiminum uppúr 1980 eftir að hugmyndalistin
hafði haldið málverkinu utangarðs í áratug, um
leið hefur sagan endurtekið sig um metverð á
uppboðum vestan hafs sem austan. Frá Kaup-
mannahöfn berast enn óvæntari fréttir, en þar
virðist ásóknin í málverkið enn meiri um þessar
mundir, listhúsaeigendur og listunnendur gera
sér jafnvel ferð á listaakademíuna á Kóngsins
nýjatorgi með seðlaveskið á lofti og bjóða í mál-
verk nemenda og hafa sumir ekki við að anna eft-
irspurninni! Stjórnendur skólans eðlilega farnir
að hugleiða að setja hér einhverjar skorður þar
sem stofnunin hefur ekki markaðs- og sölusjón-
armið á stefnuskrá sinni. Til tals hefur komið að
fara að dæmi Þjóðverja sem banna alla slíka sölu-
mennsku innan veggja listakademía og framandi
sýningahald utan þeirra svo lengi sem viðkom-
andi eru reglulegir nemendur og hafa sem slíkir
aðgang að fjölda styrkja og fríðinda. Reyndar var
sá háttur lengstum skráð og óskráð lög sem fáir
voguðu sér að fara á svig við, gerandi um leið á
hálum ís, en á seinni tímum hafa orðið miklar
breytingar hér á og los komið á hlutina, en þegar
málverkið og sjálft handverkið eiga í hlut að
óvæntum uppgangi eftir að hafa verið utangarðs
um langt skeið er líkast sem menn vakni við
vondan draum.
Líkja má þessari þróun við endurreisn skyn-færanna eftir að þau höfðu lengi átt erfittuppdráttar og víða úthrópuð, rökræða og
rökvísi skyldi koma í stað tilfinninga og náði
hæstu hæðum á blómaskeiði naumhyggju og í
stöðluðum módernisma. Tölvan tók við af blóð-
flæði rissins, listamenn hættu að vera með riss-
blokkina í vasanum dags daglega, raunveruleik-
inn allt um kring ekki skynjaður heldur til að
mynda fiskaður upp á skjánum og prentaður út,
enda öllu hægara um vik.
Reyndar hafði lengi kraumað undir yfirborð-
inu, fréttir borist af listspírum sem voru orðnar
leiðar á þessum sandkassaleik innan skólaveggj-
anna sem skildi svo lítið eftir sig, vildu meiri
kennslu og marksækni, minna af fyrirlestrum og
orðgnótt. Ekki gekk heldur til lengdar að ryðja
fortíðinni út af borðinu með sömu ákefð og múg-
urinn í Rússlandi var espaður upp að gera eftir
byltinguna, afleiðingarnar skelfilegar sem menn
þekkja einna best í húsagerðarlistinni sem fylgdi.
Stefnumörkin bárust fljótlega til vestursins helst
skyldi eldur lagður að listasöfnum og eldri list
bar að útrýma, afneita gömlum gildum í myndlist
og arkitektúr allt í nafni öreigabyltingarinnar.
En svo gerðust löngu seinna þau stórmerki að
réttlætanlegt varð að leita til sömu gilda undir
formerkjum síðmódernisma og þá handagangur í
öskjunni. Barokkinu, hinu forsmáðasta af öllu,
jafnvel lyft á stall af stjörnuarkitektum tímanna
en í nýjum búningi með aðstoð tölvutækninnar.
Kannski segir þetta einhverjum að ekkigengur nema skamma hríð að útbreiðastórasannleik sem allir skuli aðhyllast vilji
þeir verða menn að meiri, – inni í myndinni. Hins
vegar ósköp eðlilegt að þá og þá stundina sé eitt-
hvað meira í sviðsljósinu en annað, en í kjarna
sínum er eðlislægt og sjálfsprottið sköpunarferli
hafið yfir þesslags handstýringu.
Picasso sagði einhvern tíma: Við vitum að listin
er ekki sannleikur. Listin er lygi, sem gerir okkur
mögulegt að höndla sannleikann, í öllu falli þann
sannleika sem okkur er gefið að skilja. Listamað-
urinn verður að þekkja háttinn hvernig hann
sannfærir aðra um sannindin í lygi sinni. Og
Michel Houellebecq segir í bókinni Öreindirnar:
Lygin er gagnleg þegar hún gerir kleift að breyta
raunveruleikanum, en þegar breytingarnar mis-
takast verður ekkert eftir nema lygin, biturðin og
vitundin um lygina.
Í báðum tilvikunum er falinn mikill vísdómur,
inntakið fyrst og fremst að engin stefnumörk geti
talist fullkomin og óumbreytanleg, sannleikurinn
engu síður hverfull en lygin. Framslátturinn
klæddur í snjallan búning, stjakar við mönnum
og vekur til umhugsunar sem vitaskuld var til-
gangurinn.
Uppgangur skynhrifa
SJÓNSPEGILL
Bragi Ásgeirsson
Dæmi um skrifstofubyggingu staðlaðs módernisma í Hamborg frá upphafi áttunda áratugarins sem
breytt hefur verið í íbúðarhús í anda postmódernismans. Eitt af fjölmörgum dæmum um áhrif bar-
rokks á framsækinn arkitektúr; útbrot, liðamót og skynhrif í fyrirrúmi.
Þær lágu á fallegumgrasbala umluktumkjarri og létu sólinaleika um nakta lík-
ama. Vitaskuld var það tals-
verð dirfska en þær bjuggust
ekki við mannaferðum úti í
guðsgrænni
náttúrunni.
Þess vegna
varð þeim
hverft við
þegar
skyndilega heyrðust digrar
karlaraddir hóa eftir sauðfé
svo að þær gripu í ofboði í
flíkurnar og huldu sína laun-
helgustu staði. Allar nema
ein. Sú lagði pilsgopa yfir höf-
uðið. ,,Við erum allar eins
þarna niðri eins og rollurnar
sem þeir eru að smala, “ sagði
hún svo þegar hættan var lið-
in hjá. „Það er höfuðið á okk-
ur sem skiptir máli.“
Þessi saga er rúmlega sjö-
tíu ára en höfð eftir traustum
heimildum. Ástæða þess að
hún er rifjuð upp núna er sú
gegndarlausa klámvæðing
sem nú tröllríður samfélaginu
og misbýður eðlislægri blygð-
unarkennd ungmenna. Bein
afleiðing af henni er vaxandi
kvenfyrirlitning sem fær byr
undir báða vængi. í fyrirbær-
inu Sylvíu Nótt, nýjasta og
fyrirferðarmesta framlagi
okkar til heimsmenning-
arinnar.
Hvað er eiginlega fyndið
við Silvíu Nótt? Þessa spurn-
ingu hef ég lagt fyrir fjölda
manns og fengið margvísleg
svör. Sum eru á þá lund að
hún endurspegli ungar stelp-
ur sem geri út á kynþokkann
en hafi ekkert annað fram að
færa. Samkvæmt því eru þær
galtómar í hausnum og á svip-
uðu menningarstigi og jarm-
andi sauðahjarðir. Þegar ég
segist ekki þekkja slíkar
stúlkur þrátt fyrir daglegt
samneyti við stóra hópa af
ungmennum, er því svarað að
ég fylgist bara ekki með,
svona stelpur séu út um allt, í
spjallþáttum, slúðurblöðum
og jafnvel í Versló! Silvía
Nótt sé tímabær ádeila á
heimska og klámfengna kven-
þjóð. Aðrir segja að maður
eigi ekki að taka þetta svona
alvarlega. Hér sé aðeins á
ferðinni meinlaust grín, svona
eins konar ljóskubrandari.
En ef Silvía Nótt er nánast
út í bláinn og svo fjarstæðu-
kennd að hún endurspegli
engan veruleika, er þá ein-
hver ástæða til að amast við
henni? Getur maður þá ekki
bara hlegið með? Þótt ég telji
mig hafa bærilegt skopskyn
segi ég eins og Viktoría
Bretadrottning á sínum tíma:
„We are not amused.“ Í
fyrsta lagi finnst mér fátt
fyndið við ruddalegt orðbragð
og klúrar stellingar. Ástæðan
er líka sú að krossferð Silvíu,
sem sumir segja að beinist
gegn taumlausri yfirborðs-
mennsku í nútímanum, hefur
snúist upp í múgsefjun, sem
kyndir undir háskalegar
ranghugmyndir.
Litlu stelpurnar, sem
syngja sigurlagið fullum hálsi
með viðeigandi látbragði, líta
eðlilega svo á að hér sé komin
aðferðin til að ná athygli, slá í
gegn, taka Evróvision eða
hvað sem er með trompi í stað
þess að rækta þá eiginleika
sem greina okkur mennina
frá sauðahjörð.
Hvort sem fólk hlær að Sil-
víu eða fitjar upp á trýnið eins
og ég verður því ekki á móti
mælt að klámvæðing og kven-
fyrirlitning ryður sér æ meira
til rúms og misbýður eðlis-
lægri blygðunarkennd sem
vísað var til í upphafi þessa
pistils. Allt slíkt vekur stund-
arathygli og um hana berjast
óprúttin markaðsöfl. Það sem
höfðar til vitsmunanna selst
hvorki hratt né örugglega.
Hvað vilja konur sýna?
HUGSAÐ
UPPHÁTT
Guðrún Egilson